Кај нас не се работи на психолошката поддршка на новинарите, иако индиректната траума остава исти последици како и директно преживеаната траума. Пандемијата предизивикана од ковид-19 сериозно се одрази врз новинарите и нивното работење. Економската состојба во општеството генерално влијае врз работата на новинарите во сите медиуми, бидејќи тие во најголем дел се поддржани од локалните бизниси, што доведе до намалување на рекламите и платите во некои медиуми, а некои дури и се затворија. Притисокот од јавноста врз новинарите е голем бидејќи тие споделуваат и информираат за непријатни и застрашувачки вести. Истовремено, тие се едни од хероите на ова време, бидејќи кога сè запре и кога се случуваа карантини, кога цели градови беа под полициска контрола, главен извор на информации беа токму тие – вели психологот Ана Попризова од Скопје.   Низ какви премрежиња и предизвици се изложени медиумските работници во време на пандемијата? Долготраен стрес, исцрпеност, анксиозност, страв – ова се дел од неприликите во кои се најдоа новинарите во цел свет, но и кај нас. Заедно со медицинските лица, новинарите што работат на терен се веднаш на првата борбена линија. Во услови на пандемија и лажни вести, начинот на презентирање на информациите е деликатна тема, затоа е значајно да се користат веродостојни и балансирани научно-базирани извори. Застрашувачки е и податокот дека само во првите четири месеци од започнувањето на пандемијата животот го изгубиле 186 новинари во цел свет. Овој притисок може да предизвика проблеми со менталното здравје. Истражување спроведено од започнувањето на пандемијата врз 1400 новинари од 125 земји информира дека над 80% од испитаниците наведуваат барем еден негативен психолошки симптом, анксиозност, прегореност, депресивност, проблеми со спиење или чувство на беспомошност. Многу често во вакви услови, луѓето манифестираат ризично однесување, посегнуваат по алкохолизам и психотропни супстанции – посочува Попризова. Не се работи на психолошка поддршка на новинарите Попризова посочува дека кај нас не се работи на психолошката поддршка на новинарите, a индиректната траума остава исти последици како и директно преживеаната траума. Новинарите изложени на трауматски сцени треба и самите да се третираат како жртви на траума. И работата од дома секако е предизвик за сите, а особено и за новинарите кои работат со рокови. Можеби оваа состојба ќе ги поттикне и новинарските куќи да станат свесни за потребата од негување на позитивна професионална клима во насока на одржување на менталното здравје на кадарот. Медиумските работници треба да бидат свесни за своите психолошки, емоционални и телесни симптоми. Новинарот не е имун на емотивен стрес. Треба да се воспостави структура и планирање дневни/неделни активности, што дава чувство дека ја контролираме ситуацијата. На новинарите им треба доволно сон и да ја намалат преголемата изложеност на вести и информации, бидејќи со современите технологии и паметни телефони, тие се постојано достапни и изложени на секакви информации. Треба одмор и опуштање - хоби, природа, релаксација, поминување време со блиски луѓе. Разработете мрежа на значајни луѓе во животот, внимателно „плетете“ ја и негувајте ја – советува Попризова и додава дека доколку некои од овие симптоми се повторуваат, треба да се побара стручна помош. Фуркан Салиу: Никогаш не би се откажал од директниот контакт Фуркан Салиу кој е новинар во „ТВ Клан“ потврдува дека последнава година се соочува со поголеми потешкотии во работниот процес. Кога немате директен контакт со службените лица одговорни да решат некој проблем, или пак направиле проблем и треба да се соочат со јавноста, ефектот не е ист. Па, дури во многу случаи, изговорот дека е пандемија, беше корисен за да се избегнат снимања. Во голема мера се намали транспарентноста на институциите. Големи грешки и пропусти се оправдуваа со изговорот „Па, пандемија е“ – вели Салиу. Ковид-19 се одрази и на приватен план, продолжува младиот новинар. Директниот контакт со инфицирани лица, паниката дека можеш некого да заразиш, избегнувањето на контактот со блиските, сето тоа имаше свој ефект. Кога би морал да одберам една работа од која никогаш не би се откажал, а е поврзана со професијата, тоа сигурно би бил директниот контакт со луѓето. Онлајн можеш да завршиш работа, но емоцијата, душата на еден телевизиски прилог, не можеш да ја пренесеш преку зум-снимања. Ако има што било позитивно во целава ситуација, тоа е дека ние помладите новинари имавме кондиција и бевме во голема предност што не спаѓаме во ризични групи – посочува Салиу. Што е тоа што го одмора? Среќа што продолжија спортските активности во светот, особено фудбалот. Сѐ што ми треба да се одморам е добар фудбал за викенд! Вежбање јога, читање книги, прошетки во природа Маја Јаневска-Илиева е фоторепортер во дневниот весник „Нова Македонија“. Таа не влегува директно во ковид-центрите, но секојдневно е на терен. Вели дека работните обврски ги исполнува со истата динамика како и порано, почитувајќи ги мерките за заштита. Внимава секогаш да носи маска кога е на терен, да има гел за дезинфекција, кога снима група луѓе се обидува да држи растојание. Освен физичката заштита, се штити и ментално и наоѓа начини како да си посвети внимание. Вежбам јога наутро, слушам музика, секој понеделник гледам „Дубиоза Колектив“ карантин шоу, одам на изложби, а есенва имаше многу инспиративни, читам книги во секој слободен момент... Ми недостига поврзувањето со природата. Напливот на позитивни емоции што го открив кога се искачував низ шумата на Водно е неверојатен. Посакав да ги гушкам дрвјата за возврат. Децата, нормално, ми се смееја. Сега секој викенд откриваме нови патеки - раскажува Јаневска-Илиева. Со воведувањето на вонредна состојба ѝ било овозможено да работи од дома, што за неа значело заштеда на време и на ресурси. Фокусот го поместив кон децата, кои следат онлајн-настава. Направив приоритет: завршување на работните обврски, грижата за останатите од фамилијата, дневните домашни работи, па дружбата со остатокот од светот. Согледав дека можам да постигнам сѐ ако станувам порано и секоја активност однапред ја планирам и ја ставам во временска рамка. Во однос на работата многу е лесно кога однапред ги знам снимањата со точно време и место - објаснува Јаневска-Илиева. Таа вели дека флексибилноста на обврските има и негативна страна, како што е работењето и подоцна навечер. Но, фоторепортерката се навикнала на измешаниот начин на функционирање и најголем страв ѝ е како ќе се врати на старото „нормално“. А, и зошто би се враќале на строгото непрекинато осумчасовно работно време кога со колегите од редакцијата ги усогласивме обврските од дома и станавме поефикасни и од порано. Сите имаме и помлади и постари членови на фамилијата за кои се грижиме. Стравот од зараза е поголем кога знаеме дека може вирусот несвесно да го пренесеме некому од нив – вели фоторепортерката. Христовска-Угриновска: Се заморувам и губам концентрација Соња Христовска-Угриновска е новинарка во дневниот весник „Слободен печат“, којшто комплетно се работи и се пакува од дома. Во март само новинарите почнале да работат од дома, а уредниците го склопувале весникот во редакција. Но, од април до денес „Слободен печат“ се испраќа во печатница откако секој поединец што го создава поминал „турбо“ откачен работен ден. Кога почна ситуацијата си реков дека овој начин на работа е како „остварен сон“. Отсекогаш сметав дека работењето од дома е здраво и економично, и за работникот и за фирмата. Сѐ уште мислам дека тоа има свои предности, ама и маани, но сепак, не е возможно ваквото „весникарење“ да остане и по пандемијата“ - вели Христовска-Угриновска. Таа додава дека техничките проблеми од типот на прекин на електричната енергија среде прес-конференција или кога компјутерот сам се рестартира, ѝ влијаат на текот на работата. Покрај незиното работно биро има уште две бироа со компјутери на кои нејзините две деца следат онлајн-настава. Нејзиното работно време се поклопува со училишниот ден на децата, па често во нивната училница, канцеларија и дневна соба имаат стресни, но и комични ситуации. Едниот син е седмо, а другиот е петто одделение и учат во две смени. Многу се вознемируваат од техничките проблеми на онлајн-наставата, на пример кога помалиот син три пати решаваше тест по природни науки, а не можеше да ѝ го испрати на наставничката. Ниту е лесно кога се случуваат итни ситуации дома што мора да ги решам додека фокусот ми е на работната задача. Кога зачестуваат напорните денови ми се случува и заморување и слаба концентрација. Среќа, сопругот е често дома и помага да не „прегорам“, а и ваквите ситуации и лоши денови се поретки - вели Христовска-Угриновска и додава дека во овие ненормални услови наша задача е да создадеме среќни семејни и работни денови во сопствените домови, во динамична атмосфера, но и да ги сочуваме мирот и здравјето. Дека македонските новинари ја делат судбината со илјадници нивни колеги по цел свет, сведочи и Гевин Рис, директор и обучувач во „Дарт Центар – Европа“, институција посветена на новинарството и траумата. Многу е важно да не ги потцените едноставните нешта - добро да се наспиете, да се храните соодветно, да вежбате, по можност надвор во природа. Можеби звучи едноставно, но овие нешта можат да направат огромна разлика, а кога сме под притисок може да ги запоставиме мислејќи дека немаме време за нив, вели тој. Понекогаш луѓето треба да забават, пред да забрзаат. Секој новинар кој работи на приказна поврзана со коронакризата е изложен на многу негативни вести. И колку попрофесионално работи на приказната, повеќе простор му треба за себе потоа. Тоа е многу важно, на мозокот му треба опоравување и повторно полнење – вели Рис. Неговата препорака е: одредете дел од денот кога не гледате вести, ниту во вашите уреди, особено навечер пред спиење вежбајте, пронајдете хоби, гответе или, едноставно, гледајте филмови, ќе ви помогне да се исклучите. Што и да правите за себе, добро е да си направите рутина. Важно е да се потсетуваме дека треба да бидеме толерантни кон себеси. Да се фокусираме на реални цели и комплексните задачи да ги поделиме на мали мини-чекори. Тоа е секогаш добро, особено кога некој се чувствува совладан. Контактирајте со колегите и пријателите. Нештата што нѐ загрижуваат често избледуваат кога гласно ќе ги кажеме некому кому му веруваме – пријател или ментор. Ова е многу важно, не само поради вас, туку и за новинарството. Кога интервјуирате луѓе во заедницата, понекогаш е тешко да ги издвоите сопствените реакции во врска со пандемијата од реакциите на оние што ги прашувате - вели Рис. Според него, кризата донела и нови можности. Многу новинари во нивната мрежа велат дека иако известувањето за ковид-19 е исцрпувачко, новинарството никогаш не било поважно за заедницата. Стресот е присутен и кај медиумските работници што работат од дома. Уредниците се под притисок, но загрижува однесувањето кога на  новинарите им се наметнува дека треба да бидат благодарни што воопшто имаат работа. Тоа не им помага ниту на новинарите, ниту на бизнисот. Луѓето даваат најдобри резултати кога се чувствуваат ценети и знаат дека некој ги слуша, а работат најефикасно кога имаат доволно време да се одморат и да соберат енергија – тогаш и помалку се прават грешки. Можеби да се обидете и да бидете смирени. Но, немојте да ја прифаќате идејата дека тоа што имате работа, значи дека немате право да кажете што мислите за условите во кои работите. Развивајќи способност да ги кажете своите грижи на смирен начин, без гнев или правејќи ги нештата лични, може да биде моќно и ефикасно во вакви ситуации, особено ако имате „тежок“ уредник, вели Рис. Автор: Сребра Ѓорѓијевска   ----------------- Текстот е подготвен во рамки на проектот „Промовирање на медиумска и информациска писменост и зајакнување на независните медиуми во Западниот Балкан“, што го спроведува Албани асошиејтс, во соработка со Македонскиот институт за медиуми. Проектот е финансиран од Британската влада.  

Министерството за образование и наука веќе една недела ја претставува новата концепција, која ќе биде основа за големите реформи во основното образование. Наставниците велат: реформи мора да има, но темелно обмислени и спроведени. Темелни реформи во образовниот систем ѝ се неопходни на Македонија. Децата учат од учебници полни со грешки, добиваат оценки што не ги заслужуваат, одлични ученици немаат елементарно образование. Имаме учебници по предметот Македонски јазик за второ одделение, период кога децата се описменуваат, полн со јазични и со технички грешки. Учебник за Ликовно образование за четврто одделение каде што автопортрет од Леонардо да Винчи е потпишан со името Микеланџело. Учебник по предметот Општество за петто одделение во кој периодизацијата на македонското минато почнува со крајот на 8 век пред новата ера и Пердика, а римскиот период е сосема изоставен. Учебници по Природни науки според „Кембриџ“, полни со прашања на кои нема одговор. Резултатите од овој образовен систем се поразителни, велат сите показатели. Нашите ученици покажуваат слаби резултати на меѓународните тестирања, а според последниот извештај за индексот на човечки капитал на Светска банка, учениците од Македонија имаат јаз во учењето од 3,7 години. Односно, ако просечно од првиот ден во градинка до матура поминуваат 11 години во образовни институции, нивните знаења се како да поминале 7,3 години. Директните учесници во образованиот процес велат: реформи мора да има, но темелно обмислени и спроведени. Секое избрзување на процесот, може да има несакани последици. Министерството за образование и наука веќе една недела ја претставува новата концепција, која ќе биде основа за големите реформи во основното образование. Документот веќе е достапен до јавноста за коментари, за критики и за препораки. Министерката за образование и наука Мила Царовска со претставници од работната група што ја подготвуваа концепцијата и од Бирото за развој на образованието велат дека анализирале образовни системи од десетина земји, чии ученици имаат високи постигнувања. Врз основа на тоа е создадена единствена национална, македонска концепција, која одговара на нашите потреби. На овој предлог реагираа институтите за историја, за географија, Македонската академија на науките и уметностите, Природно-математичкиот факултет, ликовни здруженија. Најавата предизвика бурни реакции во јавноста и во стручните кругови, најмногу поради интегрирањето на три предмети во еден – Историја, Географија и Граѓанско општество во предметот што во работна верзија е наречен Граѓанско образование, а дури по јавната расправа треба да добие конечен назив. Интеграцијата треба да придонесе учениците да го совладуваат материјалот со разбирање. Кога учат некој историски настан, да знаат географски каде се случил и какво било општеството во тој период. Најмногу врева се крена околу предметот Историја, затоа што голем дел од јавноста интегрирањето го поистовети со бришење на предметот. Многумина потенцираа дека овој предмет треба да продолжи да се изучува поединечно, како досега. Се отворија дилеми дали ќе се бришат делови од македонската историја во наставните планови. Од МОН категорично ги демантираат ваквите намери – по историја ќе се учи сѐ, само на поинаков начин. Во рамките на интеграцијата на овие три предмети, не е докрај дефинирано како ќе се изучува физичката географија, дел што повеќе им припаѓа на природните науки. На што, всушност, се заснова новата концепција? Царовска објаснува дека реформите ќе се одвиваат во фази во наредните пет години. Законот за основно образование налага прво да се постави рамката што ќе биде основа за сè понатаму. Во оваа почетна фаза се вклучени педагози и психолози, кои ги анализирале успешните системи на другите земји и ја поставија основната концепција. Откако ќе помине јавната расправа што допрва следува, Владата треба да го одобри документот и да почне подготовката на наставните програми. Според Царовска, нив ќе ги изработува Бирото за развој на образованието, а ќе бидат вклучени универзитетски професори, наставници и експерти во сите области – историја, географија, хемија, физика, математика, лингвисти, уметности... Ниту еден предмет нема да биде отстранет, туку по неколку предмети ќе бидат групирани, а ќе се изучуваат и поединечно и интегрирано. Деветгодишното образование останува поделено во три сегменти: од прво до трето одделение, од четврто до шесто и од седмо до деветто одделение. Ќе се подготвуваат нови учебници за сите години, но класични учебници како што се користеа досега, ќе има само за одделенијата од првата група. Класични учебници по ликовно и по музичко образование нема да има во ниту една година. Досегашните учебници по сите предмети ќе бидат заменети со материјали што ќе произлезат од наставната програма, а ќе ги подготвуваат експерти од секоја област. БРО ќе објави повик на кој ќе можат да се пријавуваат експерти и да учествуваат во подготвувањето на наставните единици. МОН ќе ги откупи и ќе биде сопственик на авторските права за учебниците. Всушност, материјалите ќе бидат дигитални, ќе може да се умножуваат во секое време, а секој наставник ќе треба да биде креативен и самиот да го осмисли часот според дефинираната наставна програма. Според динамиката, откако Владата ќе ја одобри концепцијата, ќе се подготвуваат наставните програми, материјалите и обуките за наставниците. Според најавите од Министерството, новиот образовен систем треба да почне да се спроведува веќе од учебната 2021/22 година во прво и во шесто одделение во сите основни училишта во земјава. Групирање на предметите Според нацрт-планот, предметите ќе бидат поделени во четири групи: задолжителни предмети - А, задолжителни предмети - Б, изборни предмети и други активности. Во првата група се мајчин јазик, математика, англиски јазик, природни науки, општество во пониските и граѓанско образование во повисоките одделенија. Во втората група се техника, технологија и информатика, музичко, ликовно и физичко образование, во третата се други јазици и изборни предмети, а во четвртата група е општествено-хуманитарна работа. Царовска вели дека реформите треба да овозможат учениците да се развиваат во возрасни личности што ќе можат логички и критички да размислуваат, а на наставниците ќе им овозможи да напредуваат во својата кариера. Ќе бидат воведени наставници-ментори, кои ќе се грижат соодветно да се спроведува програмскиот дел од наставата. За првпат се воведува можноста албанскиот јазик да се избира како втор изборен јазик, покрај италијански, германски, француски или руски јазик. Бројот на часови по математика и по мајчин јазик останува ист. Наставниците велат дека е добро што ќе имаат по 3 часа неделно Физичко и здравствено образование во текот на сите одделенија и го поздравуваат зголемувањето на вкупниот број часови по Природни науки. Новата концепција ја критикуваат и ликовните и музичките педагози, кои велат дека уметностите ќе трпат големи последици, а тоа ќе се одрази врз учениците. Предметите ликовно и музичко се обединети во еден предмет Уметничко образование, кое од прво до петто е застапено со два часа неделно, а понатаму со по еден час неделно. Од МОН објаснуваат дека ова може да се надополни со изборен предмет, па ако некој ученик е талентиран за музика или за ликовна уметност, ќе може да го зголеми бројот на часови. Досега секој од двата предмета беа застапени со по два часа неделно. Во однос на природните науки, секој предмет ќе се обработува поединечно, а ќе има и четврти интегриран модул. „Во предметот Природни науки ќе се интегрираат хемија, физика и биологија. Секој наставник ќе предава поединечно, но кога има тема ‘Заштита на животната средина’, по биологија ќе учат за влијанието на човекот врз средината, по хемија – какво загадување предизвикува, а по физика за обновливи извори на енергија. Така учениците ќе учат да поврзуваат и логички да размислуваат“, објаснува д-р Виолета Петроска-Бешка, професорка на Институт за психологија, која беше дел од работната група што ја подготви концепцијата. Секој ученик ќе треба да реализира 20 часа општествено-хуманитарна работа во текот на учебната година. Учениците во пониските одделенија секој ден ќе престојуваат по 5 часа во училиште, од кои 3,5 часа ќе бидат во ефективна настава, а останатото време во други активности. Во повисоките одделенија учениците ќе поминуваат по 6 часа, од кои 4,5 на настава и 1,5 час во други активности. Фотографија, јога, пилатес, планинарење – како изборни предмети Царовска вели дека со интеграцијата се намалува бројот на предметите, но се продлабочува тематската обработка на наставните содржини. „Секој ученик ќе има избор од два предмета годишно, по еден во прво и во второ полугодие. Така секој ученик ќе може да го достигне максималниот потенцијал, затоа што не постои еден калап за сите. Според својот интерес и афинитети, ученикот ќе може да избира предмет“, вели Царовска. Воннаставните активности се всушност поранешните секции што постојат и во актуелниот систем, но само на хартија. Петроска-Бешка вели дека сега ќе бидат обврзувачки за сите и ќе се избегнат дополнителните трошоци на родителите, кои плаќаат за да одат децата на фудбал, кошарка, драмска секција или во ликовен клуб. „Нема да бидат понудени само класичните активности, фудбал или кошарка. Ќе може да учат за фотографија, јога или пилатес, планинарење, часови по готвење и слично“, вели Петроска-Бешка. Од БРО велат дека преку интегрираното учење, наставниците заеднички ќе ја планираат наставата и интердисциплинарно ќе го пренесуваат материјалот на учениците. Ништо од содржините нема да се брише, туку ќе бидат инкорпорирани во новите наставни програми. Во меѓувреме, наставниците ќе добијат дополнителни обуки за интегрирано планирање и реализирање на наставата. Според м-р Иванка Мијиќ, советничка од БРО, учениците за првпат ќе се сретнат со содржини од хемија и од физика во седмо одделение, каде што досега учеа само биологија. Во рамките на предметот Природни науки секоја наука ќе биде организирана во посебен модул - биологија, хемија и физика. „Овие предмети ќе се изучуваат синхронизирано и паралелно во текот на целата година. Наставите програми ќе понудат современ концепт – учење што се базира врз истражување и примена на експерименти во природните науки и ќе се учи со разбирање“, објаснува Мијиќ. Според Петроска-Бешка, многу наставници досега негодувале дека немаат автономија. Сега, вели таа, може и да се изненадат од автономијата. Во процесот на трансформација не се предвидени еднодневни обуки за наставниците како досега, туку обуки што ќе траат подолго за да можат да ги подобрат своите вештини. „Ќе имаат автономија, но од нив ќе се бара и одговорност. Ќе профункционира кариерниот развој на наставниците, кои во практика ќе може да стекнуваат различни звања и степени. Наставникот нема да работи индивидуално, ќе мора да се усогласи со колегите. Ќе бидат растоварени од административните задачи што ги имаа досега, заеднички ќе планираат и ќе сносат одговорност“, објаснува Петроска-Бешка. Како да се оценат природните науки? Д-р Сузана Диневска-Ќовкаровска, професорка на Институтот за биологија при Природно-математичкиот факултет и претседателка на Македонското биолошко друштво, го поздравува зголемувањето на бројот на часови по природни науки. Сепак, вели таа, пологично е прво да се креира наставната програма за сите одделенија, па врз основа на тематските единици да се креираат часовите, особено што сега се интегрирани во еден предмет. „Но, треба да се дефинира како ќе се оценуваат учениците по овие предмети во погорните одделенија. Добро е ако за секој модул има посебна оценка. Но, ќе биде проблематично ако се формира една оценка по предметот Природни науки. Ако еден ученик е добар по биологија, не значи дека е исто толку добар по хемија или по физика. Тоа мора добро да се разграничи. Многу напредни образовни системи што ги интегрираа овие предмети, сега ги раздвојуваат“, вели Диневска-Ќовкаровска. Според неа, во реформите неопходно е да се надгради знаењето на наставниците. Не преку обуки, туку преку едукација и доедукација. „Ова особено важи за наставниците од пониските одделенија, кои имаат завршено Педагошки факултет. Тие имаат големи проблеми со предметот Природни науки и мора да се доедуцираат. Одлична е идејата за учење преку истражување и анализа, но тоа е невозможно без сериозна инвестиција во кабинети за биологија, хемија, физика и природни науки во секое основно училиште во земјава“, вели Диневска-Ќовкаровска. Истата забелешка во однос на кабинетите и опремата ја има и професор д-р Марина Стефова, раководителка на Институтот за хемија при ПМФ, која ја поздравува реформата и зголемувањето на часовите по природни науки. „Ако се прави ваква темелна реформа, за тоа мора да има буџет. Сите се согласуваме и ги поддржуваме реформите, но да не се брза и да се внимава. Интегрираноста е добра, но во повисоките одделенија треба да се зачува посебноста на предметите. Естонија и Словенија високо котираат на ТИМС и ПИСА. И кај нив физика, хемија и биологија се одделни“, вели Стефова. Аида Петровска е наставничка по физика во скопско училиште повеќе од 20 години. Таа вели дека нема некој во образовниот процес што би бил против реформирање на сегашниот систем, но реформите треба добро да се испланираат и да се постават на здрава основа. Петровска се навраќа пред 13 години кога се воведе деветтолетка и на последната Стратегија за образование 2018–2025. „Знаењето стана секундарен приоритет, се предизвика ловење на оценки наместо на знаење. Добивме ученици со недостиг на елементарна писменост, а се со сите петки. Не располагаме со капацитет за реализација на олку сериозен и витален проект. Потребни ни се повеќе од осум месеци подготовка“, вели Петровска. За уметности се неопходни повеќе часови Првично воведување пилот-програма е најдобра опција за Петровска. Со неа би ги откриле предностите и недостатоци на реформите. Потребна е усогласеност на повеќе нивоа, особено со високото образование – создавање соодветни кадри и доедукација на постојните кадри, организациски подготовки на училиштата, изготвување нови програми, учебници, нагледни средства и др. „Во спојувањето на предметите во Природни науки треба да се воведат и асистенти. Додека на одредена тема има соодветен предавач, другите да асистираат и во зависност од темата наставниците би се менувале од предавачи во асистенти и обратно. Не само што би се учело тимски, туку и би се работело тимски и би имале многу поголеми постигнувања на ниво на паралелка, училиште и држава. Ако сакаме здрави реформи, потребно е да се изработат според мерките на наставниците кои се носители на образовниот товар“, вели Петровска. Бурни реакции има кај педагозите од областа на уметностите. Тие велат дека се нудат премалку часови за креативност, кои не можат да се надополнат со изборните предмети. Илчо Стојановски е наставник по ликовно во „Св. Кирил и Методиј“ во Велес. Тој вели дека визуелната култура треба да биде стандард за целото општество. „Ако учениците немаат ликовно образование, нема да можат да бидат продуктивни во проектната настава која во новиот концепт толку многу се потенцира. Ученикот нема да може да изработи обична презентација или плакат по кој било друг предмет без креативноста што ја учат на часовите по ликовно. Реално, сѐ што нѐ опкружува е поврзано со ликовната култура. Ако за странски јазик ученикот има 3 часа во неделата, тогаш за ликовниот му се потребни 2 блок-часа неделно“, вели Стојановски. Наставникот по музичко Александар Панајотов вели дека во „финскиот модел“, часовите по музичко и по ликовно образование се по два часа во прво, второ и деветто одделение, и четири и пет часа во трето, четврто, петто и шесто одделение. „Западот посериозно ги поима креативните предмети. За голема образовна реформа е потребна интензивна анализа и експериментален период, консултирање на наставниците и експерти од образовната сфера. Ние, музичките педагози, веќе подолго се обидуваме да ги преземеме часовите по музичко образование од прво до петто одделение, бидејќи тие два предвидени часа по музика во повеќето случаи не се одржуваат. Стручните наставници би им биле од голема помош на одделенските наставници и ќе се постигне поквалитетна настава и музичка писменост на децата“, вели Панајотов. Според него, прво мора да се подобри ситуацијата со нагледните средства и основните услови во училиштата. „Чуда би создавале наставниците по музика доколку имаат инструменти“, вели тој. Придобивките од свирењето инструменти се огромни – подобра координација, регулирање на негативните емоции, читањето ноти го подобрува читањето генерално, свирењето дувачки инструменти го подобрува респираторниот систем, ја подобрува концентрацијата, ги намалува симптомите при многу ментални нарушувања. „Многубројни институти и научни установи од психологијата и од сонологијата правеле истражувања и анкети за ефектот на музиката врз децата. Таа ја намалува анксиозноста, развива емпатија, ги подобрува когнитивните способности и капацитет, говорот и креативноста, подобри резултати во математика. Тоа доволно кажува“, вели Панајотов. Наставникот по музичко В. Ј. од скопско основно училиште го надополнува – кога ќе стане една активност изборна, децата по линија на помал отпор ја избегнуваат. Пред да се воведе каква било нова реформа, треба да се реши проблемот со наставата во смени. Така заинтересираните деца ќе се посветат на воннаставни активности. „Учениците се преоптоварени со многу други предмети, имаат многу тестови, испрашувања, сѐ помалку време им останува за музиката. И мандолинските оркестри веќе изумираат. Порано речиси секое школо имаше таков ансамбл, а сега во цела држава ги има околу десет. Вистинска реформа е да бидеме растоварени од преобемната администрација. Спојувањето на ликовно и музичко ќе биде погубно за децата“, смета наставникот. Ментори-наставници што ќе станат советници Со реформите ќе бидат воведени наставници-ментори, кои ќе се грижат соодветно да се спроведува програмскиот дел од наставата. Тоа ќе бидат најдобрите, најквалитетните наставници, кои ќе ги подучуваат другите. „Предвидени се од еден до три ментори, во зависност од училиштето. Веќе во 2021/2022 година ќе можат да конкурираат за ментори, ќе излезат од класичната настава и ќе добијат повисока плата. Во 2022/23 сите што покажале одлични резултати ќе може да конкурираат за наставник-советник. Тоа е врвот“, вели Мила Царовска. Опремување на кабинетите ќе чини околу 30 милиони евра Опремувањето на сите основни училишта во Македонија со кабинети по хемија, физика, биологија и природни науки (од прво до шесто одделение) ќе чини околу 30 милиони евра. Тоа подразбира во секое училиште да има паметни табли, пинцети, ножици, епрувети, дрвени штипалки, скалпели, модели на органи на човечко тело, мензури и пипети, електроскопи и галванометри, осцилоскопи, тегови, отпорници, лабораториски ваги, динамометри, плакари за чување хемикалии, колби, мензури, стаклени цевки, термометри, модели на атоми... Професорите и наставниците велат дека ако не се опремат училиштата, реформите ќе бидат залудни.   Автор: Сребра Ѓорѓијевска   -------------------------------- Текстот е подготвен со финансиска поддршка од Европската Унија, во рамки на регионалниот проект „Медиуми за граѓаните - граѓаните за медиумите“. Содржината е единствена одговорноста на авторот и во никој случај не може да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.      

Според податоците на Агенцијата за вработување, во октомври во Гевгелија биле пријавени 2.066 невработени, што е за 135 отсто повеќе од истиот месец во 2018 и 2019 година, кога имало само 877 невработени Празни улици, полупразни маркети, затворени продавници, зголемена невработеност  – ова е новото пандемско лице на Oпштина Гевгелија. До пред само една година беше една од најбогатите општини во земјава со мал број невработени, но ковид-19 не само што го погоди здравјето на гевгеличани, туку и нивниот животен стандард. Градот кој буквално живее од казино-туризмот, услужните дејности и стоматолошките услуги е директно погоден од затворањето на грчката граница во март годинава. По десет месеци, последиците се страшни. Казината мораа да отпуштаат вработени или да не им продолжуваат договори за работа, стоматолошките ординации зјаат празни, исто и маркетите, како и низа дејности кои што директно се поврзани со нив. Животниот стандард драстично опадна Според податоците на Агенцијата за вработување, во октомври во Гевгелија биле пријавени 2.066 невработени, што е за 135 отсто повеќе од истиот месец во 2018 и 2019 година, кога имало само 877 невработени. Како живеат гевгеличани во 2020 година? Разговараме со неколкумина кои работат и по 20 години во казината во градот и останале на работните места и за минимални плати. „Се смени секојдневието, а животниот стандард драстично опадна. Загуби трпат буквално сите сектори: маркети, стоматолошки ординации, угостители, казина, фризерско-козметички салони, бензински станици, бутици... Приливот на средства што секојдневно се слеваше од грчките државјани го нема и тоа се чувствува во сите сфери. Јас како вработена во казино, веќе се соочувам со многу потешкотии. Обемот на работата е зголемен, бидејќи многу од вработените добија отказ. Сега еден работи за тројца, кога има потреба и прекувремено, а платите се минимални. Затворените граници буквално го задушија градот. Повеќето бутици за облека и чевли затвораат уште рано попладне, бидејќи нема никаква раздвиженост, а и економската моќ на граѓаните е рамна на преживување“, вели М.П., мајка на две деца, вработена во казино. Таа објаснува дека поголемите компании кои отпуштиле голем дел од вработените прават напори да им исплатат барем по неколку плати, зашто имало случаи каде и двајцата сопружници добиле отказ истовремено. „Општата слика е застрашувачка, затоа што овој регион до пред ковид-кризата цутеше, а сега е на работ на колапс. И можностите за вработување се намалени. Голем дел од населението работи сезонски во поголемите прехранбено-преработувачки фирми, но и тоа е привремено. Младите се ориентирани кон онлајн-заработувачка: изработуваат веб-страници, креираат интернет-продавници или работат за странски компании. Голем дел од мажите станаа возачи на камиони низ Европа, а тие со ,поавантуристички’ дух ги полнат градските автомат-клубови и обложувачници. За жал, меѓу нив има и мајки што се надеваат на брза заработувачка“, вели 38-годишната гевгеличанка М.П.. Казината работат со минимален капацитет Казината во Гевгелија се максимално погодени. Од нив, 90% се зависни од клиентите од Грција, кои сега воопшто ги нема, заради начинот на кој нивната држава одлучи да се заштити од вирусот и ги затвори границите. Многу млади останаа без работа, а останатите - со минимални или значајно намалени примања. Социјалниот живот во Гевгелија, кој и без тоа е многу сиромашен поради многу други фактори, сега тукуречи и да не постои, вели 37-годишниот гевгеличанец Д.Р. кој 15 години работи во казино. „Голем дел од младите кои останаа без работа, сега работат сезонски во неколкуте фабрики за конзервирање, на плантажите за марихуана, во секторите за транспорт, градежништво... Сé се сведе на буквално преживување, кој како се снајде. Споредено со периодот пред март, посетеноста во казиното е само 5 отсто. Егзистенцијата на мојата фамилија е 100 отсто зависна од секторите туризам и угостителство, кои во овој период се тотално уништени. Шестчлено семејство со минимални примања... не треба повеќе да додавам. Тоа влијае и на нашето психофизичко здравје. Тоа е цената која никој никогаш нема да може да ја плати“, вели гевгеличанецот Д.Р. Од казиното „Фламинго“ велат дека никој не добил отказ, но вработените што имале договор на определено време не добиле нови договори. „Како дел од групацијата „Новоматик“ настојувавме да ги задржиме сите вработени и од оваа корона-криза да ,испливаме’ сите заедно. Во моментот работиме со минимален број гости во однос на бројот на гости пред пандемијата со коронавирусот. Пред пандемијата имавме просек по 1.500 гости на дневно ниво, а сега имаме по 20 гости“, велат од „Фламинго“. Тие објаснуваат дека добиле субвенции од Владата во однос на плати за вработените во април, мај, јуни, ноември, а очекуваат да добијат помош и за декември. И стоматолошката дејност во криза Со драстичен пад во работата е и стоматолошката дејност, која во Гевгелија и околината е особено привлечна. Д-р Костадин Кангов води стоматолошка ординација во Гевгелија девет години. Станува збор за семеен бизнис во кој се вклучени и неговата сопруга и сестра. Ординацијата „Корона дентал“ има десет вработени.   „Се трудиме да го задржиме бројот на вработените, но ако ова потрае, неизвесно е како ќе издржиме. Обемот ни е многу паднат. Последните анализи што ги правевме, во однос на претходната година имаме пад од 80 отсто промет. Летните месеци, до август доаѓаа пациенти од Грција, не во ист обем, ама повеќе од сега. Мораа да приложат негативен ПЦР-тест за да се вратат назад, па остануваа уште еден ден во Гевгелија дури да добијат резултат. После ‘локдаунот’ на Грција, крајот на ноември, престанаа да доаѓаат. Ни ветуваа дека ќе направат ковид-центар за ПЦР-тестови, баш за да не се изгуби клиентелата од Грција, во цела услужна дејност во градот, но тоа не се случи“, вели Кангов. Според него и локалното население поретко посетува стоматолог во овој период. ВО Гевгелија има голем број доктори и ординации, а некои колеги доаѓаат од други градови и тука, според д-р Кангов, настанува најголем проблем. „Добар дел од нив овде дојдоа со своите семејства, купуваат станови, земаат кредити, а сега дел од нив мораа да се вратат дома. Со првата помош што ја добивме од Владата во април имавме минимална плата, сега ни покриваат по 21.700 денари од вработен. Во моментот и тоа е голема помош, ако се знае дека и фиксните трошоци едвај ги покриваме. Има примери во градот, цела ординација се затвори со многу вработени“, вели д-р Кангов. Погодени се сите услужни дејности Како општината се обидува да им помогне на своите граѓани? Треба ли Гевгелија да се потпира само на казино-туризмот кој е директно поврзан со јужниот сосед? Градоначалникот Сашко Поцков вели дека очекувал амбициозна 2020 година, но пандемијата ја оневозможила таа цел и предизвикала серија непредвидливи и далекусежни последици. „Пандемијата ги промени приоритетите во нашето живеење и работење. Го отежна функционирањето на здравствениот систем, а доведе и до сериозни последици во економијата и општественото функционирање. Дополнително, здравствената криза предизвика последици и во економската слика на регионот, државата и општината, но и свои последици во социјалната сфера, образованието, културата. Голем дел од угостителските и услужните објекти работат со намален капацитет и намален број вработени. Со тоа, една од најзначајните стопански гранки трпи огромни загуби, а значаен дел од нашите сограѓани се исправија пред неизвесноста за својата лична и семејна иднина. Евидентно е дека се погодени сите услужни дејности во Гевгелија. Од почетокот на кризата, па до сега, од АВРМ - Гевгелија имаме податоци дека зголемен е бројот на активни баратели на работа за 1.400. Во таа структура влегуваат отпуштените од казината и конфекциите. Но, во оваа бројка влегуваат и активните баратели на работа кои тукушто завршиле средно училиште или факултет и се пријавиле во Агенцијата за вработување“, објаснува Поцков. Тој вели дека со Советот на Општината се залагале за да се ублажат последиците од пандемијата, пред сѐ преку намалување на комуналните такси што се во општинска надлежност, а кои се обврска на фирмите. Овие давачки се намалени за 30 до 35 отсто. „Родителите чии деца престојуваат во градинките беа ослободени од плаќање партиципација за престој на децата во периодот од март до август, за време на вонредната состојба. Заеднички настојувавме преку зголемување на социјалната помош да излеземе во пресрет на најранливите категории на граѓани. Иницирав повеќе средби и активности со надлежните владини ресори за да го запознаам со проблемите на гевгелиските стопанственици и обезбедување соодветна помош. Со четвриот пакет мерки на Владата се надевам дека на гевгелиските фирми ќе им се помогне колку-толку за да не дојде до нивно затворање. Паралелно со ова се трудиме преку донации и други финансиски извори да обезбедиме дополнителна опрема за здравствениот систем во општината“, вели Поцков и додава дека очекува повторното отворање на границата и нормализирањето на граничниот промет, почитувајќи ги протоколите, значително ќе придонесе за ублажување на последиците од коронавирусот. Автор: Сребра Ѓорѓијевска   ----------------- Текстот е подготвен во рамки на проектот „Промовирање на медиумска и информациска писменост и зајакнување на независните медиуми во Западниот Балкан“, што го спроведува Албани асошиејтс, во соработка со Македонскиот институт за медиуми. Проектот е финансиран од Британската влада.

Постигнувањата се резултат на знаењата што учениците ги стекнале во основното образование - нашиот систем ги навикнува на повторувачко учење, а тестовите на ПИСА бараат размислување и логичко поврзување на задачите „Во пицерија може да одберете класична пица со два додатока: сирење и домат. Исто така, може да составите сопствена пица со дополнителни додатоци. Можете да избирате помеѓу различни додатоци: маслинки, шунка, печурки и салама. Марко сака да порача пица со два различни дополнителни додатока. Колку различни комбинации има Марко на располагање“? Од ваков тип логички задачи се составени ПИСА-тестирањата на кои Македонија ќе учествува во 2021 година. Вкупно 3.000 средношколци од 50 училишта од земјава ќе бидат опфатени со тестирањето кое треба да покаже колку учениците на 15 години размислуваат критички и како го употребуваат стекнатото знаење во секојдневни ситуации. Ова ќе биде четврто учество на Македонија на меѓународното тестирање кое го организира ОЕCD (Организацијата за економска соработка и развој). Првпат учествувавме во 2.000 година, па во 2015 и во 2018 година. Генерално, пласманот на нашите ученици е потпросечен, иако Државниот испитен центар лани соопшти дека Македонија и Турција постигнале најголем скок во сопствените постигнувања меѓу две тестирања. И покрај тоа, Македонија се позиционираше на 68. место (11. одназад) на меѓународнотo тестирање по јазична писменост, математика и природни науки. Прва на листата е Кина. Зошто постигнувањата на учениците од Македонија се потпросечни? Дали ПИСА реално ги покажува способностите на учениците, каде потфрламе? Наставниците и педагозите велат дека постигнувањата се резултат на знаењата кои учениците ги стекнале во основното образование. Нашиот систем ги навикнува учениците на повторувачко учење, а тестовите на ПИСА бараат размислување и логичко поврзување на задачите. Дополнително, нашите ученици не го сфаќаат тестирањето сериозно бидејќи не им се пресметува во успехот. Па кога ќе наидат на потешка задача не се ни обидуваат да ја решат, туку веднаш се откажуваат. Со ПИСА се опфатени: мајчин јазик (за нашата земја македонски и албански), математика и природни науки (хемија, физика и биологија).  Што покажа анализата на Државниот испитен центар Елизабета Наумовска, директорката на Државниот испитен центар (ДИЦ) ја објаснува постапката како се избираат учениците што ќе бидат опфатени со тестирањето. Постапката е иста во секоја држава. Организацијата што го спроведува тестирањето добива списоци за училиштата, одделенијата и бројот на ученици. На денот на тестирањето соопштува кои редни броеви од одредено училиште ќе се тестираат. „По случаен избор е, нема можност да се манипулира. Ниту тие, ниту ние ги знаеме децата. Две работи се клучни за ПИСА - литературната и математичката писменост. Треба да сме свесни дека нашите ученици нема преку ноќ да стекнат вештини за читање и разбирање. Но, мора да работиме на тоа. Сите развиени земји бараат млади луѓе кои своето знаење ќе можат да го применуваат во секакви ситуации. И затоа е многу важен методолошкиот пристап на наставниците - да им задаваат проблемски задачи кои учениците ќе ги решаваат. Во тој правец се насочени и реформите во нашето основно образование“, вели Наумовска. Бети Ламева, координаторка за меѓународни тестирања во ДИЦ, објаснува дека од учениците не се бараат факти кои се учат во училиште, туку како се применуваат во секојдневниот живот. ДИЦ направил длабинска анализа на сите досегашни тестирања, за да се утврди кои фактори влијаат на постигнувањата на учениците. Дошле до интересни податоци. Иако на светско ниво момчињата имаат подобри постигнувања од девојчињата по математика и природни науки, кај нас предводат девојчињата во сите три области. „Разликата е најизразена во читање со разбирање. Во овој период треба многу да се работи за да се намали оваа разлика што е можно повеќе“, вели Ламева. Гимназијалците покажале најдобри резултати на ПИСА, а блиску се и учениците од средните уметнички училишта. Послаби резултати покажале учениците од средните стручни школи. Ова не се должи на тоа што го учат во средно образование, зашто ПИСА ги мери применливите знаења кои учениците ги стекнале во основно образование. Подобри резултати постигнале учениците чии родители им даваат поддршка на своите деца во процесот на образование, децата со самодоверба и кои во школо посетуваат воннаставни активности - спортски активности, хор, оркестар, дебатни секции, волонтираат. „Кога веруваат во своите способности, тие постигнуваат подобри резултати. Интересно е што ¾ од нашите ученици на оваа возраст сметаат дека интелигенцијата е вродена, а не дека е нешто што може да се гради и подобрува. Во држави во Азија е обратно - ¼ мислат дека учениците се раѓаат предодредени. Затоа ние мора да работиме на мотивацијата и истрајноста во тешки ситуации. Треба да ги подготвиваме да не се откажуваат, да истраат кога им е најтешко, да вложат дополнителен напор и ќе постигнат подобри резултати“, вели Ламева. Мора да се смени пристапот на учење Милена Манчиќ-Пауновска е наставничка по македонски јазик во скопското основно училиште „Вера Јоциќ“. Нејзиното искуство покажува дека мал дел од учениците читаат со разбирање. „Тоа е така веројатно затоа што така сме ги научиле ние наставниците во основно. По читањето, учениците обично го репродуцираат она што им останало во сеќавање употребувајќи факти и зборови од прочитаното. Не се трудат да го разберат тоа што го читаат, затоа што ретко од нив се бара критичко мислење. Мислам дека на тоа треба да се поработи. Треба да се инсистира на критичко мислење, логичко поврзување на прочитаното со предзнаењето на ученикот и изразување свое мислење или став. И да се бара потврда за ставот во секојдневниот живот, односно во практиката. За сето ова е потребна поголема ангажираност на наставникот и правилни насоки за читање“, вели Манчиќ-Пауновска. Зорица Лешевска е професорка по биологија во гимназијата „Јосиф Јосифовски“ во Гевгелија. Ова е нејзино трето вклучување во обуки за ПИСА-тестирањето. Таа вели дека досега било предвидено наставниците да одржат по еден час во полугодие со прашањата од ПИСА, а од годинава треба да направат дневен план како содржини од ПИСА да се вметнат во самите часови. „Во ова полугодие немам теми што се опфатени во ПИСА, но ќе направам корелација со 9. одделение, кога ќе имаме повторување и ќе ја изработам таа задача. Должни сме да им го доближиме ПИСА-тестирањето на учениците. Некои од нив можеби и немаат слушнато за што станува збор, па треба добро да им се објасни што претставува тестирањето. Многу е важно да ги убедиме дека треба да го сфатат сериозно, иако не влегува во просекот или не влијае на оценката. Има ученици кои воопшто не ги погледнуваат прашањата, не го читаат тестот, се појавуваат, оставаат празен или полупразен тест и уживаат во остатокот од слободниот ден“, објаснува Лешевска. Таа работи со две паралелки од околу 30-тина деца, насоки - келнер и готвач. Лешевска е децидна дека подготовките на ова тестирање треба да почнaт уште во погорните одделенија во основното образование, а во средно да се прошируваат знаењата.  „Во средно некои струки не ги учат природните науки. Сѐ што применуваат на ПИСА е знаење што им останало од основно. Ние не сме клучен фактор. Можеме да потрошиме некој час за да ги подготвиме, но не можеме да ги научиме логички да размислуваат. Откако ќе почнат да учат хемија, физика, природни науки, треба да се стави акцент на сите тие предмети што се опфатени во ПИСА. Типот на прашања и задачи што ги има на ПИСА треба да станат нормален начин на логичко размислување“, вели Лешевска. Александра Маркоска-Томоска е професорка од гимназијата „Св. Климент Охридски“ во Охрид. Таа првпат е вклучена во обуките за ПИСА. Со оглед на слабите досегашни резултати, сега засилено се работи тие да се подобрат. „Нашата цел како професори е да ги научиме учениците да ги читаат, да размислуваат, да ги разбираат математичките задачи и да ги решаваат. Тоа се задачи кои можат да најдат примена во секојдневието и така учениците да се оддалечат од шема-решавањето. Овие математички проблеми сѐ повеќе ги вметнуваме и во секојдневната настава иако знаеме дека сега часовите се скратени на 35 минути. Би требало во 8 и 9 одделение да се почне со подготовка за ПИСА-задачите“, вели Маркоска-Томоска.   Раниот детски развој многу влијае врз постигнувањата на учениците Статистички нема значајни разлики меѓу училишта во урбана или рурална средина во Македонија, покажала анализата на ДИЦ. Но, раниот детски развој има големо влијание врз постигнувањата на учениците. Највисоки резултати на светско ниво постигнуваат ученици кои 2-3 години оделе во градинка. „Бројот на книги во домашни услови е важен фактор. Ученици кои дома имаат од 200 до 500 книги, кои имаат ресурси за поттикнување на учењето, постигнуваат подобри резултати. Најдобри резултати постигнале ученици чии родители се со високо или средно стручно образование. Кај нас има уште голем процент на ученици кои имаат 15 години, чии родители се без или само со основно образование“, вели Ламева.   Автор: Сребра Ѓорѓијевска   -------------------------------- Текстот е подготвен со финансиска поддршка од Европската Унија, во рамки на регионалниот проект „Медиуми за граѓаните - граѓаните за медиумите“. Содржината е единствена одговорноста на авторот и во никој случај не може да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.

Треба да се менуваат многу закони - за архивско и канцелариско работење, пропишаниот начин на издавање на дипломи итн. Во нив не е предвидено електронско работење, објаснува деканот на Филозофски факултет, Ратко Дуев Дигитализација или деградација, велат студентите на најстариот и најголемиот државен универзитет во земјава, „Св. Кирил и Методиј“. Бараат дигитализација во администрацијата, можност на онлајн плаќање на услугите, електронски индекси... Не само во време на пандемија, туку и по неа. Барањата на студентите се соодветни на времето во кое живееме и можностите што ги нуди технологијата. Сепак, реалноста е малку поинаква. За да биде УКИМ целосно дигитализиран универзитет треба да се менуваат многу закони што ќе го овозможат тоа. Дополнително, станува збор за комплексен универзитет со 23 факултети, 5 институти, 4 јавни научни установи и 8 придружни членки чии можности за технолошки развој се на различно ниво. Какви планови има новата ректорска управа, што бараат студентите, што велат раководителите на поединечни единици на УКИМ? Според Борјан Ефтимов, претседател на Универзитетското студентско собрание при УКИМ, отсуството на дигитализација на администрацијата е голем проблем со кој се соочуваат студентите. Обврзани се административните обврски да ги извршуваат со физичко присуство. „Тоа одзема многу време и средства, а во време на пандемија претставуваат и здравствен ризик за студентите и административните кадри. Неретко има сериозни доцнења и ненавремено исполнување на потребите на студентите. Сето ова може и мора да се реши со дигитализација на работата на административните служби, која не треба да претставува сериозен предизвик за универзитет во 21-от век“, вели Ефтимов. Тој е дециден дека универзитетот се наоѓа пред крстопат – дигитализација или деградација. Вели дека администативна дигитализација нема, а развиени системи за далечинско учење има единствено на Факултетот за електротехника и информациски технологии и на Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство „Дигитализацијата на УКИМ во моментов не постои. Ако не се дигитализираме, сериозно ризикуваме да заостанеме зад локалните конкуренти. На регионално или на континентално ниво одамна заостануваме, но не е предоцна да започнеме да се унапредуваме на ова поле, доколку сакаме да останеме конкурентни“, вели Ефтимов. Претставници на УСС при УКИМ неодамна се сретнаа и со новата проректорка за настава, проф. д-р Христина Спасевска. Ефтимов вели дека средбата била исклучително продуктивна и влева надеж дека универзитетот значајно ќе напредува во однос на дигитализацијата. И во моментов се работи на тоа. Единствената дигитална платформа за учење Спасевска е децидна дека УКИМ не е само најстариот, туку и најдобриот универзитет во земјава, а посветеноста кон дигитализацијата во целина е заеднички приоритет на сите единици на универзитетот. „Така уште повеќе ќе се се приближиме едни кон други, со својата различна организациска структура и различните области што ги негуваме во наставно-научната дејност. Универзитетот има интергиран систем за студенстки сервиси, а дел од факултетите, особено техничките веќе со години користат дигитални платформи за учење на далечина. Овој процес беше забрзан со појавата на пандемијата кога и наставата почна да се одвива по електронски пат. Сепак, треба да се истакне посветеноста на наставниците да ги прилагодат своите предавања и учебните материјали на новите услови“, објаснува Спасевска. Така, овој семестар почна со т.н. „хибридна“ настава - дел се одвива електронски, а каде што дозволуваат условите, и со присуство на студентите. Како ќе се менува ситуацијата со пандемијата, институтите и факултетите се подготвени да го променат и начинот на спроведување на наставата и оценувањето. Според Сапасевска, дигитализацијата на УКИМ е процес и тој континуирано се подобрува и надградува. Вложувањата се пред сè во зголемување на техничките ресурси, но и во јакнењето на човечките капацитети за користењето на нови дигитални алатки. „Универзитетот има изготвено програма со проекти кои треба да се реализираат на краток, среден и долг рок за да навлезе дигитализацијата во сите сегменти на работењето. Иако овие проекти се подготвени пред пандемијата, во сите нив е нотирана дигитализацијата како една од клучните области на дејствување за подигнивање на квалитетот во сите дејности на универзитетот“, вели Спасевска. Тука спаѓаат системите за менаџирање со човечки ресурси, дипломски и магистерски работи, електронско анкетирање за самоевалуација, порширување на достапноста на eduroam-мрежата и други. Во овој момент приоритет се имплементацијата на  единствената дигитална платформа за учење и воведување нови апликации на студенските електронски сервиси, кои ќе овозможат намалено физичкото присуство на студентите во услови на пандемија. „Но, за ефикасна имплементација на сите проекти поврзани со дигитализацијата потребно е да се вклучат потребите на наставниците и студентите. Затоа во изминатиот период се одржаа пет работилници на тема ‘Дигитална настава - искуства и предизвици со учењето на далечина’ на коишто учествуваа околу двесте професори од УКИМ. Студентите преку своите претставници во телата на универзитетот даваат суштествен придонес во градењето на дигитализацијата како процес, но и со активно вклучување во идејните и техничките решенија на дел од електронските апликации“, вели Спасевска. Пристапи до електронски бази им се потребни на сите Според проф. д-р Валентина Гечевска, проректор за наука на УКИМ и проф. д-р Ордан Чукалиев, проректор за меѓународна соработка на УКИМ, во насока на дигитализација на Универзитетот, заеднички приоритет на единиците е развој и примена на повеќе дигитални алатки и дигитални сервиси со цел подобрување на видливоста на Универзитетот. Од аспект на дигитални алатки неопходни за научно-истражувачка работа, пристапи до електронски бази на податоци за научни списанија и книги еднакво им се неопходни и на студентите (особено оние кои реализираат истражувачки активности на вториот и третиот циклус на студии) и на научно-истражувачкиот кадар на универзитетот. Пристапите до базите потребно е да се решаваат системски, за целата академска заедница во државата. „Преку мрежата на МЕБ-Македонски Електронски Бази, која ја управува Универзитетската библиотека, на располагање се одредени можности - пристап до дваесетина електронски бази во рамки на EBSCO, кои понатаму, преку библиотечните сервиси на единиците на универзитетот, се споделуваат кон наставно-научниот кадар и студентите. Заложбите на универзитетот се да се обезбеди пристап до поголем број релевантни електронски бази од наведениот вид, за кои МЕБ, како членка на EIFL, има солидни привилегии за регистрирање и пристап, специјализирани за различни научноистражувачки подрачја. Во соработка со единиците на универзитетот, започнати се активности за идентификување по релевантност“, вели Гечевска. Таа додава дека сериозен извор на научно-истражувачки податоци се научните списанија кои ги издаваат единиците на УКИМ. Отворен е процес за поставување на овие изданија на единствена дигитална платформа, со што ќе се обезбеди афирмација и пристапност до изданијата и зголемување на видливоста кон научната заедница. Трудовите ќе се индексираат на пребарувач и ќе станат подостапни, а се добива можност и да се зголеми цитираноста. „Во контекст на дигитализацијата, идејата за воспоставување на електронска база на универзитетот, на која ќе се поставуваат магистерски и докторски трудови во дигитален формат, е во развој, истовремено со можноста за интеграција на меѓународни електронски генератори. Следен проект е развој на дигитална платформа која ќе ги интегрира информациите за меѓународни проекти кои се реализираат на универзитетот, што ќе обезбеди видливост на поставените цели, остварените резултати, моделите на оддржливост на резултатите, меѓународните конзорциуми на соработка. Иницирани се уште неколку проекти за дигитализација, сите поврзани со заложбата за зголемување на видливоста на научно-истражувачките резултати на научниот кадар на УКИМ кој поседува извонреден потенцијал. Потребно е итно да се искористат можностите на дигитализацијата преку примена на разновидни дигитални алатки, со цел одличноста да биде достапна за цитирање и видлива за пошироката јавност“, дециден е Чукалиев. Потребни се измени во националната регулатива Институтот за социолошки и политичко-правни истражувања при УКИМ организира студии од втор и трет циклус. Според проф. д-р Бојана Наумовска, директорка на Институтот, тоа значи и помал број на студенти и помал обем на административна работа. Таа објаснува како е поставен системот. Во согласност со регулативите на универзитетот и на национално ниво се води двојна евиденција и административна работа. Националната регулатива бара чување на целокупното досие на студентите во печатена форма 50 години. Тука влегуваат пријавата за запишување со целата документација, сите пријави за испитите, целокупната документација околу магистерскиот/докторскиот труд, сите поднесени барања и донесени одлуки по нив, како и издадените потврди и уверение. Паралелно со овој начин на работа постои iKnow системот во кој сите студентите се запишуваат на почетокот, а потоа пријавуваат испити и одбираат изборни предмети. „Зборуваме за два паралелни система на работа, кои бараат дополнително време од администрацијата за извршување, а воопшто не ги рационализираат ресурсите. Не можеме да зборуваме за дигитализација кога овој начин на работа, како проблем, пандемијата го извади на површина. За поздравување се барањата на судентите. Потребни се измени на националната регулатива, а УКИМ би требало да биде лидер во процесот“, вели Наумовска. Во однос на другите активности на Институтот, одржување на предавања, консултации, состаноци, научни совети, одбрани на магистерски и докторски трудови, одржување на дебати и научни расправи, функционираат во соглансот со новите услови, на онлајн платформа, и досега немаат проблеми. Според деканот на Филозофскиот факултет при УКИМ, проф. д-р Ратко Дуев, iKnow-системот за електронска евиденција и администрирање на образовниот процес има одличен софтвер. Овогодишното пријавување на новите студенти се одвиваше по електронски пат. „Со мали модификации може целосно да се премине на дигитално работење. Проблемот е што треба да се менуваат многу закони - за архивско и канцелариско работење, пропишаниот начин на издавање на дипломи итн. Во нив не е предвидено електронско работење. Редовните инспекциски надзори од нас бараат печатени документи. Дигитални потписи (сертификати) користат само одговорните лица и само тие можат да потпишуваат. Пандемијата нѐ присили сите да размислуваме за овие проблеми. Веќе се размислува како побрзо да се надмине оваа состојба, притоа да се внимава и на заштита на електронската комуникација од можни злоупотреби со кои се соочивме во изминатите месеци“, објаснува Дуев. Образованието и науката се инвестиција, а не трошок Филозофскиот факултет годинава одбележува 100 години постоење. Тој е најстар факултет во Македонија, па и во поглед на дигитализацијата е понапред од многу други. Дуев раскажува дека пред десет години освен веб-страница, факултетот имал и платформа за отворен пристап за е-изданија на дел од списанијата, а УКИМ започнал да го развива iKnow системот. „Поради сѐ поголемиот развој на технологијата и алатките за е-учење, постепената замена на печатените научни изданија со е-книги, тенденцијата за глобализација на науката и лесна достапност до научни статии, монографии, учебници од различни области, ни стана јасно дека доколку една високообразовна институција не ги дигитализира своите активности, таа речиси и не постои во светската наука и во светското високо образование. Затоа пред 4 години почнавме засилено да работиме на овој план, да ја зајакнеме дигиталната научна инфраструктура, да им овозможиме на нашите студенти и колеги полесно да истражуваат и да ја имаат сета достапна домашна и светска научна литература по пример на сите светски универзитети“, вели Дуев. Поради падот на бројот на студенти, големите миграции, намалувањето на  наталитетот, како и начинот на финансирање на високото образование, во голема мера се намалија и буџетите на факултетите. Во отсуство на поддршка на државата во последните децении, факултетот презел низа активности за мотивација и поддршка на наставниците за аплицирање на меѓународни проекти и меѓународни фондови. „За кусо време добивме 8 проекти и со тие средства се изработени платформите. Секој проект има и процент од финансиите што е за администрирање. За разлика од други институции, ние со тие средства ги покривме поголемиот дел од трошоците за набавка на базите на списанија и пристап до е-алатки за учење. По урнекот на светските универзитети, преку акциите за подигање на општествената одговорност кај компаниите за заедницата и високото образование, за донации и инвестиција во иднината, која речиси и да ја нема во нашата заедница (доколку се нема личен интерес), сепак најдовме партнери кои финансиски ни помогнаа во реализација на дел од активностите“, објаснува Дуев. Институтот за социолошки и политичко-правни истражувања во моментот нема пристап ниту до бази за податоци, ниту до списанија и друга литература. Наумовска вели дека состојбите се вакви веќе подолги години. Според неа, проблемот треба да се разгледува и да се решава на три нивоа - држава, универзитет и на ниво на единица (институт, факултет). „Државата конечно мора да одлучи каква наука сака и колку е спремна да вложува во оваа дејност. Исклучително значаен елемент во развојот на науката е достапноста до литературата и новите сознанија. Од нас се очекува да произведеме научни трудови достојни за списанија кои не можеме да ги видиме, освен ако не ни ги прати колега од странски универзитет. И тука морам да го споменам финансирањето на научноистражувачката дејност за кои 15 години денар не е одвоен. Овие елементи се тесно поврзани и влијаат на тоа каде сме денес и каде како држава и општество сакаме да стигнеме“, вели Наумовска. Според неа, и универзитетите би требало да размислуваат за одвојување на дел од буџетот во овој дел, особено што дел од рангирањето на универзитетот произлегува од трудовите на наставно-научниот кадар. Третото ниво е институт или факултетот – колку е тој финансиски моќен делумно или целосно да го бајпасира овој проблем. „Но, што со институтите и факултетите кои не можат да ги обезбедат овие ресурси за своите вработени? Дали треба само немо да набљудуваат што се случува и да си го чекаат денот за во пензија? Проблемот е голем, особено затоа што долго време е игнориран. Искрено се надевам нешто ќе се поправи со започнувањето на работа на предвидените тела во Законот за високо образование како и новиот закон за научно-истражувачка дејност, за кој веќе е формирана работна група. Вложувањето во образованието и науката е инвестиција, а не трошок. Без соодветен однос кон овие два процеса не може да се очекува напредок во ниту една друга сфера“, заклучува Наумовска. До што сѐ обезбеди пристап Филозофскиот факултат во Скопје Покрај достапноста до КОБИС, Филозофскиот факултет завршил со процесот на дигитализација на базата на списанија на страницата https://periodica.fzf.ukim.edu.mk објаснува деканот Дуев. Направена е дигитализација на сите досега одбранети магистерски и докторски трудови кои се поставени на е-репозиториумот на УКИМ. Во академската 2018/19 година се претплативме на најголемата електронската база на академски списанија JSTORE - збирка на околу 3.000 научни списанија и над 35.000 книги. Обезбеден е пристап и до базата ARTSTOR која нуди 3 милиони слики од водечките музеи, архиви на фотографии, вклучувајќи ретки и важни колекции претставени заедно со збир на специјализирани алатки за предавање и учење. Во текот на 2019/20 година, научната е-инфраструктура вклучувала пристап до базите: Едвард Елгар онлајн, Мусе (Џонс Хопкинс Универзитет), Сејџ списанија (Sage journals), Сејџ книги (Sage knowledge) и Ебско. За научната и академска периодика на Филозофскиот факултет составена од 12 научни списанија, почната е постапка за доделување дигитални кодови за идентификација (DOI), за броевите од 2015 година до денес. Преку Еразмус проект развивме сопствена е-платформа за е-учење прилагодена и за студенти со попреченост“, објаснува Дуев.   Автор: Весна Ивановска-Илиевска   -------------------------------- Текстот е подготвен со финансиска поддршка од Европската Унија, во рамки на регионалниот проект „Медиуми за граѓаните - граѓаните за медиумите“. Содржината е единствена одговорноста на авторот и во никој случај не може да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.      

Личниот пример е најважен. Детето прво треба да препознае љубов кон книгите од своите родители, семејството, вели Јана Михајловска-Иванов, претседателка на Библиотекарското здружение на Македонија Две истоимени библиотеки „Браќа Миладиновци“, едната во Скопје, другата во Радовиш. Таа во главниот град - малечка, сместена во населба, бидејќи е клон на општинската „Другарче“, која работи во рамките на големата градска библиотека. Таа, пак, во Радовиш - модерен мултифункционален центар, со одличен пристап до пишани и електронски информации. Како работат денес библиотеките во Македонија, во време на доминација на дигиталните медиуми, кога информацијата е достапна со еден допир на екранот на мобилниот телефон? Дали уредите можат да го заменат мирисот на книгата, што друго се случува во овие институции освен класичното позајмување книги? Библиотеката „Карпош“ покрива дел од истоимената скопска населба. Таа е клон на библиотеката „Другарче“ која е една од единиците на Градската библиотека „Браќа Миладиновци“ – Скопје. Има 370 члена, од кои околу 200 се активни. Вработените велат дека малите клон библиотеки создаваат неверојатна поврзаност со читателите. „Сите тие живеат или работат во нашето непосредно опкружување. Тоа им овозможува редовно и често да нѐ посетуваат, дали пред важна лектирна обработка, викенд или празник, пред патување или на годишен одмор. Најактивни се повозрасните читатели и групата на пензионери. Книгите што се бараат се од различни жанрови - учениците најмногу позајмуваат лектири, но не се исклучени и книги надвор од таа тема. Возрасните од помладата старосна група обожуваат белетристика, а повозрасните освен белетристика бараат и книги со историска содржина и класици на светската книжевност“, вели библиотекарката Марија Стојковиќ. Особено интересно е кога во библиотеката ќе се сретнат читатели кои во исто време враќаат меѓусебно непрочитани книги, па размената се врши во истата секунда. Сузана Спировска, помошник-библиотекар, вели дека не е тешко да се создаде активна и верна група на возрасни читатели, но да се направи тоа кај најмалите е вистински предизвик. Така, со почетокот на секоја учебна година ги посетуваат блиските градинки „Распеана младост“ и „Орце Николов“. „На сите дечиња кои следната година стануваат првачиња им доделуваме годишно гратис-членство за им ја всадиме навиката кон читањето и љубовта кон книгата. Се вклучуваат и нивните учителки и воспитувачки кои овозможуваат организирана посета и децата ја стекнуваат првата слика што значи библиотеката. Голем успех е да се побуди интересот кај нив, особено кога среќни и задоволни ја напуштаат библиотеката“, вели Спировска. Тие се најмалата структурална единица на големата градска библиотека. Велат дека имаат огромна поддрша од раководителката на „Другарче“, Силвана Јакимова, и од директорката на „Браќа Миладиновци“, Сузана Данаилова, каде традиционално, секоја година се избира читател на годината. Во просториите на главната библиотека свечено им се доделуваат плакети и подароци-книги. „Чинот е мал, но задоволството - огромно. Во нашата библиотека, читател-рекордер за 2019 година е Сребре Јовановска, 74-годишна пензионерка, со 200 прочитани книги за една година. Понекогаш зема книги за читање и за нејзината 93-годишна мајка“, вели Спировска. Библиотеката во Радовиш - модерен мултифункционален центар Библиотеката „Браќа Миладиновци“ во Радовиш покрај традиционалните библиотечни услуги обезбедува и пристап до интернет, скенирање и печатење документи, фотокопирање и организирање различни културни и социјални настани за различна публика. Гордо го носи името „Пријателска библиотека за сите граѓани“. Иако е една од помалите библиотеки во Македонија, позната е по својата иновативност. „Библиотеката покажа извонредна способност да се развива со промените на времето. И во најтешките моменти успеваше да одговори на потребите на корисниците, со целосна компетенција на библиотечната струка“, вели м-р Иванка Соколова, директорка на библиотеката. Еден од нивните успешни проекти во изминатите години е „Креативни умови создаваат можности за работа“ кој пред десет години го добиле како грант од ЕИФЛ (Electronc Information for Library) преку Иновативната програма за јавни библиотеки (Public Library Innovation program). Во конкуренција биле од 324 апликации на библиотеки од 49 земји. Овој проект во 2011 година ја добил престижната награда „Социјална интеграција 2011“ од ЕРСТЕ фондацијата. Во библиотеката членуваат ученици, студенти, невработени, вработени и пензионери, две третини од членството се жени, а 35% мажи. Според возраста, најмлад читател е Борче Кордов, а највозрасна членка е Виолета Самарџиска која има 81 година. Соколова вели дека за најмалите читатели многу е значајна посетата на библиотеката и изборот на книга која визуелно ќе ги привлече. „Сликовницата како значаен медиум во културолошка, едукативна и педагошка смисла, покрај играчките, ја обликуваат првата контура на идните личности. Затоа секојдневно го збогатуваме фондот со сликовници и литература за деца“, вели Соколова. За да го поттикнат читањето кај најмалите организираат различни програми за децата од претшколска возраст - популаризација на сликовници, едукативни работилници и предавања, фамилијарни програми, одбележување на Светскиот ден на книгата на детето, воведување на т.н. гејмификација (учење по пат на игра), музички манифестации поврзани со литература, програми за цртање и слично. Имајќи ја предвид општествената мисија на библиотеките која се менуваше сообразно со потребите на времето на т.н. „пазар на знаења“, Соколова вели дека во последните неколку години променет е и пристапот до образованието. Тоа е одраз и на количината на достапните информации кои непрестано се менуваат и надополнуваат. „Библиотекарите ја наметнаа својата улога на информациски стручњаци кои на корисниците не само што им овозможуваат позајмување на книги туку им го олеснуваат начинот на наоѓањето на релевантните печатени и електронски извори (енциклопедии, портали, архиви, списанија) и информации. Бидејќи библиотеките работат со различни кориснички групи воведуваат нови библиотечни услуги и програми за информациска писменост“, вели Соколова. Како се вгнездува љубовта кон книгите кај најмладите Јана Михајловска-Иванов е претседателка на Библиотекарското здружение на Македонија (БЗМ). Таа објаснува дека главни цели на Здружението е да ги координира поголемите активности во развојот на библиотекарството во земјава, да помага за стручно усовршување на библиотекарскиот кадар, да покренува иницијативи за нормативно регулирање на одделни прашања преку закони, други прописи и колективни договори. Здружението постои 70 години и соработува со домашни и меѓународни библиотекарски асоцијации. Здружението обезбедува информации за актуелните збиднувања во европскиот и во светскиот библиотечно-информативен простор. „Минатата година во Штип ја организиравме Меѓународната стручно-научна конференција на библиотекари со бројни гости од земјава и од странство. Конференцијата отвори бројни значајни прашања во врска со библиотекарството и предизвиците пред кои е тоа исправено“, вели Михајловска-Иванов. Здружението ја има востановено „Климентова повелба – за животно дело“ која се доделува на две години на најзаслужните работници во библиотекарството, особено на библиотекарите-советници кои целиот свој работен век го минале во библиотечната дејност. Тука е и наградата „Библиотека на годината“ за најуспешната библиотека на просторот на Република Северна Македонија. Здружението има и своја издавачка дејност, објавува повеќе значајни наслови, а секоја година редовно излегува и двобројот од списанието „Библиотекарство“. Веќе 20 години се организираат општински и републички натпревари „Млади библиотекари“, во соработка со училиштата во сите градови на Македонија. „Учениците се натпреваруваат во знаења од областа на библиотекарството, организациската структура на библиотеките, нивната работа, знаењата поврзани со печатарството и средствата за користење на библиотечните услуги. Се надевам дека повеќе основни училишта ќе се вклучат во овие натпревари, бидејќи токму од децата во основните училишта сѐ почнува. Од таа возраст е идеално да се работи на нивно „вљубување“ во книгите. Сите ние, без разлика дали сме во улога на родители или вработени библиотекари, многу посериозно да се нафатиме за да може да се оствари целта на доаѓањето на нови генерации – вљубеници во книгите“, вели Михајловска-Иванов. Таа смета дека во време кога технологијата е дел од нашето секојдневие, може да се балансира и да се најде време како и за нас самите, така и за децата. Уште од најмала возраст да се всадува љубов кон книгата, театарот, уметноста воопшто. „Личниот пример е најважен кога станува збор за помошта во веќе постоечката едукација на младите. Детето прво треба да препознае љубов кон книгите од своите родители, семејството. Потоа секако останува на него како ќе успее да балансира меѓу технологијата (дигиталната доба) и личниот развој кој подразбира читање, посета на библиотеки, театри, изложби итн. Кога на сето ова ќе се додаде и ќе се негува улогата на библиотеките во патот кон животното образование кај младите, неизбежно е да се создаде генерација - вљубеници во културата, етички изградни личности и луѓе со врдности какви што секое општество би посакало“, вели Михајловска-Иванов. Книга за само 15 денари Годишно членство во библиотеката „Карпош“ чини различно. Ученици-основци, плаќаат по 150 денари, а за ученици-средношколци и за сите возрасни лица годиншната членарина изнесува 300 денари. Пензионерите плаќаат по 250 денари годишно, а за дополнително членство (каде постои основно членство во било која библиотека на „Браќа Миладиновци“ – Скопје) се доплаќаат 50 денари. Секое изнајмување на книга чини 15 денари. Здружение формирано во далечната 1949 година Библиотекарското друштво на Македонија - Скопје е формирано во 1949 година, а пред десет години се преименува во Библиотекарско здружение на Македонија - Скопје. Оттогаш седиштето е сместено во Националната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ во Скопје. Во здружението членуваат сите национални установи библиотеки, специјализирани и јавни, универзитетски библиотеки во Македонија, високошколски библиотеки, библиотеки од основни училишта ширум државата. Во моментот активно членуваат 48 библиотеки од целата земја.   Автор: Весна Ивановска-Илиевска   -------------------------------- Текстот е подготвен со финансиска поддршка од Европската Унија, во рамки на регионалниот проект „Медиуми за граѓаните - граѓаните за медиумите“. Содржината е единствена одговорноста на авторот и во никој случај не може да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.    

Дигиталните медиуми ги користи на секој можен начин за да ја приближи математиката до учениците во време на пандемијата од ковид-19, кога најголем дел од наставниот процес се одвива онлајн Чоколада „Тоблероне“, „Милка” или „Најлепше жеље“ за тој што на најинтересен начин ќе ја реши задачата. Покрај математичкиот доказ, следува и фотографија како доказ дека победникот навистина ја добил слатката награда. А добитниците се ученици, основци или средношколци, предизвикани од нивниот креативен професор. Има многу добри наставници во земјава, но на прсти се бројат оние кои живеат за својата професија. Еден од нив е Слаѓан Станковиќ кој е „хиперактивен“ на социјалните мрежи. Целта е единствена – да ја подигне математиката на повисоко ниво на заинтересираност меѓу учениците. Начинот е оригинален – преку интерактивност, забава и натпреварување. Отвора дискусии, прави анкети, решава задачи, постира видеа, прави предизвици... Ги користи дигиталните медиуми на секој можен начин за да ја приближи математиката до учениците во време на пандемија од ковид-19, кога најголем дел од наставниот процес се одвива онлајн. „Поставувам наградни задачи за симболични подароци. Сакам да ги инспирирам, за уште повеќе да ја засакаат математиката. Најчесто тоа се чоколади. А, од учениците го очекувам најдоброто или најквалитетното решение, кое ќе биде наградено. Така го промовирам и секое дете, секој талентиран математичар во Македонија“, вели Станковиќ. Тој веќе 30 години предава математика во средното училиште „Наце Буѓони“ во Куманово, потоа во приватното School of the future (SOTF) во Скопје, а од годинава и во новата Математичко-информатичка гимназија во главниот град. На Јутјуб каналот „Bitrak“ има постирано повеќе од 70 видеа со решавање на математички проблеми за средношколци, активен е на Фејсбук групите „Математика во срцето“ и „Математика за основно и средно образование во Република Македонија“. Член е на Сојузот на математичари на Македонија, ги подготвува младите таленти за државни натпревари, домашни и меѓународни олимпијади по математика. А, најзадоволен е кога тимот ќе успее и ќе се врати со медали. Помош за учениците во овие тешки времиња на пандемија Кога се зачленил во Фејсбук групата „Математика за основно и средно образование во Република Македонија“, таа броела околу 1000 членови. Во првите години малкумина коментирале на неговите постови. „Од ден на ден, од недела во недела, луѓето почнаа да гледаат дека е за доброто на децата, на математиката во Македонија, на сите колеги, на родителите на децата. Почна да им се допаѓа тој мој пристап и начин на комуникација на социјалните мрежи. Дури почнав да правам и анкети поврзани со актуелни прашања – во врска со онлајн наставата, со оценувањето, со прашања што ги засегаат учениците, родителите, колегите. Поставувам анкети, разговараме за натпреварите, како сѐ да се подобри“, вели Станковиќ. Смета дека преку социјалните групи може одеднаш да се чуе гласот на голем дел од граѓаните. Често во комуникација во живо, луѓето имаат задршка, се повлекуваат, внимаваат дали да одговорат на прашање или да се вклучат во дискусија. „Вака прашањата ги поставувам со една мала доза на позитивна провокација. И мало дете и возрасен пензионер се вклучуваат без да се грижат дека ќе им контрирам зашто не се согласувам со нив. Напротив, го слушам и го почитувам мислењето на секого, зашто секој има право на тоа, без разлика дали е исправно“, објаснува Станковиќ. Главна мотивација му е да им помогне на учениците во овие тешки времиња на пандемија, кога сите мора да останат и да учат од дома, седнати пред мониторите кои пречат на очите, на вратот, на ‘рбетниот столб, болат мускулите на целото тело... „Тоа е тешко за сите, особено за младиот организам кој бара физичка активност. Затоа ги снимам видео-лекциите за втора и четврта година, во согласност со програмата на Министерството за образование и наука. Учениците можат да ги прегледаат кога сакаат, во кој дел од денот им одговара. Секако има ограничувања, но во најголем дел сами си го организираат времето“, вели Станковиќ. Во средно образование, учениците се веќе на возраст кога треба да имаат дисциплина и одговорност кон учењето, а наставникот има улога да им помогне и да ги насочи во процесот на стекнување знаења. Со последните измени за Законот за средно образование поради пандемијата, во средните училишта часот од 45 минути е скратен на 35 минути бидејќи се одвива онлајн.   „Пет минути додека да влезат учениците на час, и уште 5 да прашам дали е напишана домашната задача, кој и зошто нема напишано. Се јавува некој ученик и објаснува дека не му се јасни задачите (уште 5 минути). 15 минути за да го почнам предавањето, стигнуваме до четвртата задача од мојата видео-лекција. Никој не може да постави прашање што-каде-како, оти ако го постави, ќе стигнеме до третата задача од лекцијата. Уште 5 минути задавање домашна работа и ситни упатства. Сето тоа испреплетено со паѓање на интернетот, снемување струја, блокирање на старите компјутери, „мјутирање“ на едни ученици со други, па и на некои професори итн. На ваков час ќе успееме да реализираме само 30% од планираните цели и задачи“, објаснува Станковиќ. Во вакви услови, кога живееме во поинакво секојдневие, а скоро сите средношколци учат од далечина, неопходна е ангажираност и кративност на наставникот, потребно е тој да се адаптира на новата ситуација со цел да може да го организира часот и да им го задржи вниманието на учениците, заклучува Станковиќ. За подобро да ги искористи своите 35 минути, ги прашал учениците како им е поедноставно. Најголем дел од нив се изјасниле дека видео-лекциите им помагаат многу во совладување на материјалот. Така им задава задача на учениците да ја изгледаат дома видео-лекцијата што претходно ја снимил, а на час дискутираат и ги разјаснуваат нејасните делови од задачата. „Откако почнав да снимам видео-предавања (лекции), заклучив дека за 30 години како професор по математика, никогаш не сум успеал во 45 минути, една наставна единица да ја објаснам комплетно со дури 13 решени задачи. Со овој начин на предавање кај учениците се постигнува троен ефект. Целосно реализирана и темелно објаснета наставна единица, можност на ученикот да го стопира предавањето и да се обиде самостојно да ја реши поставената задача. Може да избере кога сака, кога е слободен и расположен да ја прегледува видео-лекцијата по неколку пати. Има поволности и за мене како професор. За наредните години оваа наставна единица е подготвена. Учениците кои биле болни или отсутни од часот има каде да ја слушаат, гледаат и научат лекцијата и не мора да објаснувам од почеток. На вонредните ученици кои бараат материјал за учење им го посочувам мојот Јутјуб канал од кој може да учат. Но, мора да потенцирам дека не може ништо да го замени присуството на професорот на часот“, објаснува Станковиќ. Зад секој поединечен успех секогаш стојат многу луѓе Станковиќ денес е ментор и активен тренер на многу ученици кои освојуваат медали и признанија на натпревари по математика. Дециден е дека успехот никогаш не е исклучиво индивидуален, не бил ни неговиот. Секогаш успехот на поединецот е резултат на трудот на многу луѓе - родителите, кои ги даваат основните чекори за етиката, моралот, културата, однесувањето, учителот кој ве учи на првите букви, бројки и зборови, наставниците во погорните одделенија кои ги учат децата на посложени математички операции и уште повеќе им ја внесуваат математиката во крвните жили. „Многу е битно да имаш добар тренер, наставник. Така е во спортот, така е и во математиката. Нема да имаме успех ако зад напредните ученици не стојат сиве овие луѓе. Успехот на сите нив не зависи само од поединецот“, вели тој. Според Станковиќ важно навреме да се забележи талентот на еден ученик, веќе во 3-4 одделение, и да се вложи во неговиот развој,Учителот треба да разговара со родителите. „Мора на време да се реагира за потенцијалното знаење да се претвори во кинетичко, да се шири, да добие брзина. Инаку ученикот постепено ќе го изгуби интересот за математика и ќе се насочи кон друга област. Понекогаш се чувствувам како ловец на таленти. Ги следам учениците уште од 5-6 одделение, преку сите математички натпревари. Понекогаш и лично контактирам со родителот за да му укажам дека детето му е генијалец и во него треба да се вложи“, објаснува Станковиќ. Среќен е што во последните години нашите млади математичари постигнуваат огромни успеси на меѓународните натпревари. Им се восхитува на секој успех на децата и вистинско задоволство му е да работи со нив. „Ако не се пренесува знаењето, вештините и стручноста на помладите, нацијата ќе се изгуби. Ако не им го пренесеме она што го знаеме и заминеме од ова тло, ништо не сме направиле. Повторно, успехот ќе биде индивидуален и тука сѐ ќе заврши. Но, ако своето знаење го пренесеме без скржавост, со љубов, срце и душа на децата, на младите, така се одржува традицијата и еден народ“, завршува Станковиќ. Автор: Весна Ивановска-Илиевска   -------------------------------- Текстот е подготвен со финансиска поддршка од Европската Унија, во рамки на регионалниот проект „Медиуми за граѓаните - граѓаните за медиумите“. Содржината е единствена одговорноста на авторот и во никој случај не може да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.    

Користењето на социјалните медиуми за потребите на граѓанските организации не е воопшто едноставно. Поголема грешка е да се отворат профили и страници само колку да се имаат, отколку воопшто да не се отворат. Но, доколку социјалните медиуми правилно се користат, придобивките се поголема видливост, подобра интеракција со целните групи, подобра поврзаност со луѓето и организациите што имаат слични цели и активности, и многу повеќе.   Корисни совети за правилно користење на социјалните медиуми може да прочитате во прирачникот прирачникот „Граѓанскиот сектор како ефикасен комуникатор – Стратегиски настап и техники за влијание“:https://mim.org.mk/mk/publikacii/1198   Видеото е поддржано преку проектот „Писменост за вести и дигитална писменост – Справување со лажните вести“, што го спроведуваат Македонскиот институт за медиуми, Институтот за комуникациски студии, Самостојниот синдикат за новинари и медиумски работници и Институтот за медиуми и различности од Лондон, со финансиска поддршка од Европската Унија. Содржините во видеото се единствена одговорност на МИМ, и во никој случај не може да се смета дека ги одразуваат ставовите на Европската Унија.  

Заврши времето кога граѓанските организации зависеа од традиционалните медиуми и се натпреваруваа за внимание со високата политика, криминалот, реалните шоуа и со сензационализмот. Сега повторно мора да се натпреваруваат со сето тоа, но барем можат самите да си изработат медиумски содржини и да се обидат што повеќе да ги прошират.   Доколку сакате да бидете „сам свој мајстор“ во светот на медиумите и да се запознаете со основните вештини за подготовка на мултимедијални содржини, тогаш задолжително прочитајте го прирачникот „Граѓанскиот сектор како ефикасен комуникатор – Стратегиски настап и техники за влијание“:https://mim.org.mk/mk/publikacii/1198   Видеото е поддржано преку проектот „Писменост за вести и дигитална писменост – Справување со лажните вести“, што го спроведуваат Македонскиот институт за медиуми, Институтот за комуникациски студии, Самостојниот синдикат за новинари и медиумски работници и Институтот за медиуми и различности од Лондон, со финансиска поддршка од Европската Унија. Содржините во видеото се единствена одговорност на МИМ, и во никој случај не може да се смета дека ги одразуваат ставовите на Европската Унија.