Да се биде новинар или не

Се чита за 3 мин.

gra se 1

Во демократските општества или, пак, во оние што претендираат да се демократски, новинарството се смета за слободна професија. Што значи тоа во практика и дали секој може да биде новинар?

Секој може да каже дека е новинар, но тоа не значи дека ќе биде прифатен од фелата, јавноста и од еснафските здруженија. Кога станува збор за професионални новинари, без разлика дали работат во традиционални или во онлајн медиуми, речиси и да нема дилема, но кога, од друга страна, се злоупотребува новинарството со цел намерно да се влијае врз јавниот дискурс, тогаш новинарството станува пропаганда. Во Македонија има сè повеќе очигледни примери кога лица блиски до политичките партии се претставуваат како слободни новинари или граѓански активисти или, пак, и двете во исто време. Тие објавуваат колумни, даваат лични осврти на важни општествени случувања, а често и јавно се пресметуваат со политички неистомисленици на социјалните мрежи. Новинарите се свесни за злоупотребата на нивната професија од овие поединци, но пошироката јавност, за жал, не ги препознава секогаш овие расипани јаболка во новинарската кошница.

Како новинарите и јавноста да се заштитат од натрапниците во оваа професија?

Сè додека партиите не се откажат од плаќање на непрофесионалните медиуми, и тоа со јавни ресурси, а истовремено приватните компании не станат навистина општествено одговорни и ги вложуваат своите пари за реклами кај професионалците, а со тоа да го поддржат квалитетното новинарство, граѓаните ќе бидат жртви на дезинформации и на евтини медиумски содржини.

gra se 2

Фото: unsplash.com

Решението на ова прашање не е едноставно, посебно во услови кога секој може да регистрира домен и речиси без вложувања, да има своја онлајн платформа, без притоа да се почитуваат минималните стандарди за еден медиум.

Затоа локалните еснафски здруженија пред две години вложија дополнителни напори да се засили медиумската саморегулација во земјата, преку создавање на регистарот на професионални онлајн медиуми во Македонија. Идејата на Промедиа.мк, како што се нарекува овој регистар, ѝ служи на јавноста да знае кои онлајн медиуми ги исполнуваат минимум критериумите да бидат медиуми, како што се имање импресум и контакт, да се почитува кодексот, медиумот да користи .мк домен, да има јавно објавени ценовници и слично.

За разлика од правилата предвидени во Изборниот законик за платената политичка програма во партиската кампања, каде што се бара само онлајн медиумот да е регистриран 30 дена пред пријавата да учествува во кампањата, Промедиа предвидува 12 облигаторни услови и препораки за да може да бидат дел од овој регистар. Поради ова, речиси секој може да се пријави да шири политичка пропаганда платена со парите од граѓаните, но не може секој да биде дел од регистарот на професионални онлајн медиуми. Токму ова ја покажува искрената волја на еснафските здруженија да придонесат во воспоставување некој ред, за разлика, пак, од политичките партии кои преку Изборниот законик оставаат можност да ги корумпираат медиумите и да ги наградат оние „лажни новинари“, кои прават штета на јавниот интерес на сметка на интересот на партиите или на поединци.

Приватните фирми што се јавуваат како рекламери имаат сериозна улога во подобрување на состојбата. Тие имаат општествена обврска да се рекламираат во професионалните медиуми, а не во оние што шират пропаганда, па дури и говор на омраза. Тоа е и, впрочем, една од целите на Промедиа – одговорните приватни компании да ги наградат професионалните медиуми, а на долг рок да се маргинализираат оние што прават штета.

Дали може да помогне дефинирањето на новинарството со закон?

Дефинирањето на тоа кој е новинар, а кој не, може да биде опасна практика, бидејќи им се дава можност на владите да фаворизираат лица што ги промовираат нивните политики на сметка на оние што конструктивно ги критикуваат. Освен ова, дефинирањето на новинарите може да биде и вовед во нивно лиценцирање од страна на владите, со што се нарушува концептот на слободна професија, а со тоа и ризикот да се суспендира правото на слобода на изразување и правото на информирање.

gra se 3

Фото: pixabay.com

Дел од државите на овој континент се обидуваат да дефинираат со закон што е новинар и таков обид постои и во Македонија во Законот за медиуми од 2013 година. Па, така, според овој закон „новинар е лице што врши активности на прибирање, анализа, обработка, обликување информации што се објавуваат во медиум или има склучен договор со него или е лице што врши новинарска дејност како самостојно занимање (слободен новинар)“. Проблемот со оваа дефиниција е што работата на новинарот се поврзува со работен договор, а законот се однесува на радиодифузерите, па затоа имало и домашна судска практика во минатото, која била на штета на новинарите, зашто дел од нив не биле препознаени од судот.

Во меѓународен контекст, еснафските здруженија претендираат да го дефинираат поимот новинарство, а не новинарот. Па, така, според Американскиот прес-институт, новинарството е активност на собирање, оценување, креирање и презентирање вести и информации. Она што е основа за сите кредибилни членски организации на медиумски работници, вклучително и во Македонија, е тоа што имаат јасни правила кој може да биде член, за што одлучува комисија, како што е, на пример, најмалку две години да врши новинарска дејност и при пристапувањето да се обврзе дека ќе го почитува кодексот на етика. Доколку некој е одбиен за членство, не значи дека не е новинар, туку едноставно еснафот во тој момент ценел дека не ги исполнува критериумите да биде дел од професионалниот колектив во медиумскиот сектор.

Во јавната комуникација, новинарството окупира мал простор и голем дел е отстапен на содржини поврзани со забава, рекламирање, па и пропаганда, но и покрај тоа, новинарството има исклучителна важност. Преку одговорното новинарство се следи работата на јавните установи и се информираат граѓаните, со што им се помага да одлучуваат свесно на избори, но и за други општествени околности. Затоа, тие што ja имаат привремено власта во едно општество, не можат да одлучуваат кој е новинар, а кој не, бидејќи на тој начин има очигледен конфликт на интерес што би бил на штета на граѓаните.

Автор: Драган Секуловски

Насловна фотографиј: pixabay.com

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Текстот е подготвен во  рамки на проектот „Building Resilient Journalism in the Western Balkans”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).