Активизам

Scenes Video

За медиумите!

Новинарите не треба да живеат ниту со стравот од влијанието на властите ниту со стравот од сиромаштија. И нема ништо корумпирачко ако го кажеш тоа. Често ми се дава можност да одржувам обуки за улогата на медиумите и на новинарството пред различна публика, било да се тоа студенти, претставници на граѓанското општество, млади политичари или дури и самите активни политичари. Она што го забележав, а веројатно поврзано со образованието и со писменоста, е дека грижата за слободата на изразување не е целосно разбрана, па дури и улогата на медиумите често се толкува во контекст на актуелната политика, додека прашањето е од витално значење и оди подалеку од секојдневните ситуации. Она што отворено го кажувам пред оваа публика е дека ако не живеат луѓето на власт со вредностите што ги пренесува демократијата, но не само тие, каде што слободата на изразување е нејзината суштина, тогаш секаков вид проблем се појавува токму од недоразбирањето, недостаток на ценење, но особено неприменување на правилата на едно општеството за кое тврдиме дека живееме. Правото на слободно изразување, но во исто време и на правично информирање, е суштината и основата на едно демократско општество. Но, колку ова го разбираат различни претставници на општеството, а особено колку ова го разбираат политичарите? Ова прашање е еднакво суштинско бидејќи кога моќта е во нивни раце, разбирањето или неразбирањето на неколку едноставни реченици за слободата на изразување е она што ја прави разликата дали тие општества се слободни или не. Оваа парантеза ја направив затоа што во Северна Македонија се создава антагонизам меѓу новинарите, медиумските работници и медиумскиот менаџмент во однос на законот, кој на некој начин ќе мора да го врати јавното рекламирање во медиумите. Сакам да ја анализирам дискусијата за ова прашање од некои, можеби, други аспекти, бидејќи од она што се појавува во јавнoста , се чини дека станува збор за пари, за купување, за продажба и за страв. Но, оваа дебата на овој начин, мене како новинар ме навредува. Прво, не можеме да избегаме од „несреќата“ што медиумите, освен нивната улога, како што опишав погоре, и во чии вредности навистина верувам, се и бизниси. И овој елемент го комплицира целото прашање на слободата на изразување, јавниот интерес, доброто информирање. Но, ова е, била и ќе биде реалноста. Во овој конкретен однос ме навредува целата дебата, кога прашањето за финансиските средства веднаш се гледа како нешто валкано, проблематично и корумпирано. За тоа несомнено помага актуелната општа атмосфера каде што корупцијата е главниот збор, но повторно мислам дека дебатата не треба да се развива со овие постулати или од оваа гледна точка затоа што ни штети на сите. Суштината ја имаме со оние концепти за слободата и слободата на говор, каде што разбирањето на демократијата и живеењето со нејзините правила, не станаа дел од нас. Мојот страв е дека со или без пари во медиумите од јавните фондови, ако имаш власти, кои во својот разум не ја сфатил суштината на демократските вредности, влијанијата, купувањата, затворањата на медиумите, сепак ќе се случат. О, да, па нели бевме сведоци на таков мрачен период на нашата кревка демократија? Но, прашањето што не се поставува денес е зошто се случи ова? За мене одговорот е јасен, кога власта сака да влијае, купува, да ја згасне слободата на говорот, механизмите се само форма. Нашето искуство покажува дека тоа секако е направено со внесување средства во медиумите, но тоа е направено и со затварање на медиуми на арбитрарен начин. Но, дали завршуваше влијанието тука? Не. Исто така, тоа се правеше со повлекување на средства од некои медиуми, а особено со вклучување сопственици на медиуми во бизниси надвор од медиумите. Што сакам да кажам? Суштината на едно авторитарно, произволно, арогантно владеење, е во размислувањето што го имаат политиката и политичарите кон слободата, слободата на говорот и самата демократија. Фото: freepik.com Затоа сметам дека дебатата е неправедно претставена со антагонизам особено кај медиумските фактори, а треба да се гледа пошироко и од перспектива на можности. За крај на овој дел, доколку власта сака да влијае или да ги попречи медиумите во својата мисија, ќе го искористи својот арсенал што би ги надминал средствата од јавните кампањи. И оваа опасност постоела, постои и ќе постои секогаш. Но, дали ќе делуваме како новинари, со овој постојан страв? Да. Ова отсекогаш било предизвик. Работиме во време кога особено поради социјалните мрежи професионалното новинарството е на стаклени нозе. Паралелно со оваа атмосфера, кога самите новинари зборуваат за корупција меѓу себе, отвораат сомнеж и уште повеќе го уништуваат тој разнишан кредибилитет. Она на што сакам да привлечам внимание е токму овој момент, дека не може да се запре будноста на новинарите против желбата и апетитот за влијание од страна на властите. Во последните дебати, надвор од позициите за и против воведување јавни средства во медиумите, третирањето на прашањето со непријателство меѓу новинарите, меѓу новинарите и раководството, само му штети на имиџот на професијата. Затоа, мојот апел е дека дискусиите требаше и треба да бидат посеопфатни. Овде, без дискусија, самите ние сме тие што треба да се погрижиме за такво нешто, но исто така тоа требаше и треба да го прави самата политика. Измена на законот што ги „плаши“ новинарите не може да се случи без поширока расправа. Се согласувам со колегите што изразуваат претпазливост. Сè уште на сцената имаме политички протагонисти што во голема мера го злоупотребија своето влијание врз медиумите. Мислам дека лекциите не се научени. Но, стравот од сиромаштија е исто толку легитимен. Дали не е полесно да се влијае врз сиромашен медиум, сиромашни новинари? Помеѓу менаџментите што сакаат повеќе средства, и моќниците што сакаат поголемо влијание, сме ние новинарите. И тука, во отворени дискусии, треба да се додадат и притисоците за искоренување на политичките влијанија, кои главно имаат врска со менталитетот на политичката класа. Новинарите не треба да живеат ниту со стравот од влијанието на властите ниту со стравот од сиромаштија. И нема ништо корумпирачко ако го кажеш тоа. Ако доминантниот наратив е дека медиумите како бизнис сами по себе се нешто лошо, тогаш ние сме исто толку корумпирани од приватни лица. Или, пак, злонамерна влада, која преку истурање пари, преку приватни субјекти, исто така може да ги купи медиумите. Од друга страна, не треба ли тогаш да има баланс за јавниот интерес? Ако одиме со логиката дека тој што ги дава парите го диктира и мислењето, каде е јавниот интерес, да се истражат приватниците што даваат средства за медиумите? Зарем јавните фондови не би донеле таква можност? Некоја сигурност можеби е фактот дека ако ги повлечат тие средства, приватните ентитети, има други, јавни средства, што можат да обезбедат континуитет на медиумите. Според моето искуство како новинар, но и вашето искуство, сме виделе сè. Дури и повлекување и неисплаќање средства од приватни компании и нераспределба на средства и напади од властите. Мора да го уништиме овој менталитет. Нема да се осмелам да давам рецепти за тоа што треба да се направи, бидејќи мојот предлог е дека само преку сеопфатна дискусија со сите фактори ќе треба да излезат идеи за во сите случаи, сите да се уверат дека крајните корисници треба да бидат новинарите и нивната слобода. Молкот и одбивањето, додека сме во процес на законски измени, може да бидат поштетни. Доколку јавните средства влезат во медиумите, што изгледа веројатно дека ќе се случи, тие првенствено треба да бидат во корист на новинарството, иновативните медиумски производи и благосостојбата на бранителите на слободата на говорот. Ова мора да се постигне. Да не заборавиме дека битката со властите ќе продолжи и не гледам ништо лошо во изразот „лош печат е подобро од немањето печат“ да го претвориме во менталитет дека „добриот печат е подобар од лошиот печат“. Ова треба да биде мотивот, во сите дискусии, каде што можностите за развој треба да се примарни. Предлозите меѓу новинарите и медиумските работници дека сè што доаѓа и се појавува може да биде корупција е штетна, и на ова најмногу се осврнувам. Не, пријатели, и во најтемните денови заедно реагиравме за тој период кога беше нарушена слободата на медиумите. Мора да си ветиме дека доколку вакво нешто се повтори, ќе бидеме уште погласни за да не дозволиме такво влијание во сите случаи. Внимателноста мора да биде постојана за да се објасни дека немањето слобода на медиумите е на штета на сите, особено на луѓето, кои мора да ги научиме да бидат промедиумски настроени. Само овој менталитет нè спасува, без разлика од каде доаѓаат финансиските средства! Автор: Назим Рашиди Овој текст е подготвен во рамките на регионалната програма „ОТПОР: Акција на граѓанското општество за реафирмирање на слободата на медиумите и спречување дезинформации и пропаганда за ширење омраза во земјите од Западен Балкан и во Турција“, имплементирана со финансиска поддршка од Европската Унија, од страна на партнерските организации СЕЕНПМ, Албанскиот медиумски институт, Медиацентар Сараево, Косово 2.0, Институтот за медиуми на Црна Гора, Македонскиот институт за медиуми, Новосадската новинарска школа, Мировниот институт и Бианет.  
Journalists

Како и зошто исчезнуваат локалните приказни во медиумите

„Локалното новинарство не е секси тема. Но, тоа е важна тема, која често се занемарува и заслужува повеќе внимание. Локалното известување обезбедува важни информации за локалните јавни работи, ги држи локалните елити донекаде одговорни, обезбедува форум за дискусија и ги поврзува заедниците“, вели Расмус Клајс Нилсен, професор по политичка комуникација на Универзитетот во Оксфорд Македонскиот медиумски простор има хроничен недостиг од локални приказни. Повеќе од 90 отсто од новинарските приказни во безмалку сите поголеми национални медиуми, со ретки исклучоци, се фокусирани на главниот град и голем дел од нив се однесуваат само на теми како политика и економија. Пред две или три децении, да не зборуваме претходно, во весниците како „Вечер“ или „Нова Македонија“ секојдневно имаше локални приказни од сите делови на земјата. Имаше проблемски текстови, но и човечки приказни, со фокус на судбината на некоја конкретна личност, било да е негов/нејзин успех или нечија трагедија. Таа практика ја продолжија приватните печатени медиуми како „Дневник“, „Вест“ и „Утрински весник“, но и приватните национални телевизии. Секојдневно можеше да се чуе гласот на луѓето од различни делови од земјата, нивните маки, проблеми, успеси и предизвици.  Но, низ годините, полека, но сигурно, локалните и регионалните приказни станаа вид во изумирање во најголем дел од националните медиуми. Пред повеќе од десет години, кризата во печатените медиуми на свој грб први ја осетија дописниците во поголемите дневни весници. Од околу десетина дописници колку што имаа поголемите весници, поголем дел од печатените медиуми уште тогаш останаа со еден до двајца локални новинари, најчесто од поголемите градови. Оние, пак, што останаа да работат како дописници, се соочија со сериозни кратења на нивните хонорари. Тоа значеше уште еден тежок удар за локалното и за регионално новинарство. Без дописници, нормално дека е потешко да се дојде до добра локална приказна. Тоа е факт. Кој подобро ги знае состојбите во регионот отколку тој што живее во тој регион, секојдневно пие кафе со локалното население, одблиску  ја слуша заедницата добивајќи суштински информации за нивните потреби и проблеми.  Она што се случи во печатените медиуми, речиси на идентичен начин се „преслика“ и меѓу телевизиските куќи. Голем дел од дописниците што известуваа за некоја од националните телевизии останаа со помали хонорари или без работа. Со ова полека исчезнаа и локалните приказни од националните телевизиски куќи. Добар дел од онлајн медиумите што функционираат на национално ниво односно покриваат теми за генералната публика речиси од почеток немаа ниту еден дописник, а ангажирањето на некој дописник да напише локална приказна во денешно време, за голем дел од овие медиуми, е повеќе инцидент отколку практика. Заклучокот е дека локалните и регионалните приказни значајно се намалија во понудата на содржина на националните медиуми. Овие приказни, за жал, останаа на понудата само во медиуми од локален карактер. Тоа значително ја ограничува нивната публика иако дел од овие приказни заслужуваат внимание на национално ниво. Без дописници, тешко до локални приказни Новинарите ги пишуваат приказните. Без локални новинари во поголемите медиуми, нормално е дека ќе недостасуваат и локални и регионални приказни. Кога се намалуваат трошоците, неретко надворешните соработници први страдаат. Но, размислувањето дека нема потреба од дописник бидејќи сме мала држава во која секаде може да се стигне за час или два и да се покрие некоја приказна од поголема важност, на долг рок може да биде погубно за медиумите. Со постепеното исчезнување на локалните приказни од поголемите национални медиуми, полека исчезнаа или исчезнуваат приказните во чиј фокус е обичниот човек и неговите секојдневни проблеми. Со ова, исчезнува и разновидноста во содржината и исчезнуваат различните гласови во медиумите. Нужно е да се нагласи дека локалните приказни се важни не само за оној што живее во тој регион, туку и за целата публика. Замислете само да сте локален жител во некој регион во кој вообичаено се гледа некоја од националните телевизии во земјава и секој ден следите вести. Во овој период од годината вие секојдневно ќе гледате/слушате за проблемот со парното греење на скопјани. Не велам дека тоа не е важен проблем и дека нема јавен интерес за ова. Постои јавен интерес со самото тоа што постои и конфликт меѓу институциите и секако е вредна новинарска приказна за следење и голем број луѓе се засегнати. Сепак, ако се погледне пошироката слика и ако гледате низ призмата на локален гледач, во недостиг на локални приказни што третираат ист или сличен проблем, тогаш секојдневното слушање „дали скопјани ќе се разбудат со ладни радијатори“ може да ве направи да се почувствувате како граѓанин од втор ред. И ова најчесто се случува секојдневно бидејќи во реалноста е така бидејќи инцидентно е покривањето локални приказни. Факт е дека проблемите на жителите на Скопје полесно стигаат на агендата на медиумите, а многу, можеби поважни локални приказни, ја немаат оваа можност од многу објективни и субјективни причини. Неретко можеме да видиме дека дел од приказните што ги прават дописниците за некој од националните медиуми се чуваат за викендите кога има помалку репортери во поголемите редакции, па да се пополни просторот со нив. Што би се рекло, се пушта некоја локална приказна „ради реда“, а не затоа што некој смета дека е вредна да се објави.  Тоа размислување дополнително ја намалува вредноста на локалните и на регионалните приказни и импактот што овие приказни може да го имаат. А, има безброј примери што го потврдуваат ова. Не мора да е пример во кој има криминал и корупција туку може да е пример на локален херој што станал национален херој. Таква е приказната на Марко Пејчиноски, детето што го преплива Охридско Езеро. Оваа приказна ја следи Ohrid News од самиот почеток. Ваквите приказни во многу западни медиуми би биле на почетокот, а не на маргините на телевизиските вести. Зошто е важно локалното новинарство? Локалните и регионалните приказни се важни од повеќе аспекти. Прво, не е точно дека публиката за локалните приказни се само луѓето што живеат во тој регион. Добрата локална приказна со фокус на проблемите на луѓето, лесно ќе ја најде својата публика и во некој од националните медиуми. Локалните новинарски приказни може да откријат злоупотреби на моќ на локално ниво, но чии корени се на централно ниво. Кога започна пандемијата со ковид-19, го имавме истиот проблем. Во недостиг на локални приказни во поголемите национални медиуми, приказните што ги слушавме во најголем дел од медиумите беа поврзани со јавното здравство во метрополата иако сликата за тоа како се развива и негува јавното здравство во земјава е уште пострашна на локално ниво. Во текот на зимата еден од главните проблеми е загадувањето на воздухот. Речиси секојдневно е топ тема на националните медиуми. Како и во претходните случаи, фокусот е ставен на Скопје, неславно именуван како еден од најзагадените градови во светот. Проблем секако постои и тоа е релевантна тема, но што е со загадувањето во Тетово, Куманово, Велес, Прилеп, Битола, Кочани, Струмица? Колкупати националните медиуми направиле приказна за проблемот со загадувањето во овие или во други градови во земјава? Инцидентно или редовно? Многу населени места во земјава речиси и да не се присутни во поголемите медиуми, освен ако се случи некоја трагедија. На локално ниво секогаш има проблеми од аспект на екологија, урбанизам, работнички права, егзистенција… Еден типичен пример е проблемот со загадувањето во Куманово за коj Kumanovo News известуваше детално на локално и на регионално ниво, но овој проблем не успеа да се најде на агендата на поголемите национални медиуми. Забораваме дека оние места што не се во фокусот на јавноста и каде што не се присутни медиумските камери, микрофони и светла, потенцијално се места каде што полесно цвета криминалот, места каде што може непречено да се прават многу прекршувања на закони, да се прават еколошки злосторства, да се прекршуваат човековите права без поголем страв од некаква санкција... Тука е важна работата на локалните репортери, но без поддршката од поголемите медиуми што носат поголема гледаност, таа борба е тешка и неретко залудна. Локалното новинарство се зема здраво за готово „Повеќе од еден век, го земавме локалното новинарство здраво за готово. Повеќе не можеме. Индустријата на печатени медиуми која обезбедуваше најмногу локално известување е во опаѓање и сè уште не е јасно дали дигиталните медиуми ќе одржат нови форми на локално новинарство“, напиша Расмус Клајс Нилсен, директор на Институтот Ројтерс за проучување на новинарството и професор по политичка комуникација на Универзитетот во Оксфорд, во својата книга од 2015 година „Локално новинарство – пад на весниците и подемот на дигиталните медиуми“. Клајс Нилсен вели: „Локалното новинарство не е секси тема. Но, тоа е важна тема, која е интелектуално интересна, често се занемарува и заслужува повеќе внимание“. Тој вели дека локалното известување обезбедува важни информации за локалните јавни работи, ги држи локалните елити барем донекаде одговорни, обезбедува форум за дискусија и ги поврзува заедниците. Клајс Нилсен прави важен пресек на локалното новинарство со една перфектна дефиниција:  „Локалното новинарство може да биде често страшно, а сепак и ужасно важно. Локалното новинарство не секогаш добро ги игра своите улоги, но улогите што ги игра се важни“. Она што можат и треба да го направат националните медиуми е да остварат соработка со локални и со регионални медиуми за размена на содржина, да ангажираат повеќе локални новинари, сниматели и фотографи да креираат содржина од локален карактер, но која потенцијално има поширок импакт и поширока публика. Автор: Александар Манасиев Овој текст е подготвен во рамките на регионалната програма „ОТПОР: Акција на граѓанското општество за реафирмирање на слободата на медиумите и спречување дезинформации и пропаганда за ширење омраза во земјите од Западен Балкан и во Турција“, имплементирана со финансиска поддршка од Европската Унија, од страна на партнерските организации СЕЕНПМ, Албанскиот медиумски институт, Медиацентар Сараево, Косово 2.0, Институтот за медиуми на Црна Гора, Македонскиот институт за медиуми, Новосадската новинарска школа, Мировниот институт и Бианет.  
Newspapers Table1

Кризите го сменија новинарството – расте недовербата во медиумите

Консолидацијата на информативната индустрија воопшто станува ургентна. Повеќе актуелни меѓународни анализи упатуваат на потребата токму сега новинарството да се соземе, да земе здив и да се сосредоточи на основите на професијата, а и да се врати кон својата вистинска траекторија. Кризите од секој вид, од пандемиската преку украинската до енергетската, инфлаторната и социјалната, веќе станаа секојдневие. Нема кој не е погоден. Граѓанинот, семејствата, бизнисот, економијата, здравството и образованието, па сè до културата, спортот и забавата. Нема ниту област ниту сектор што не се зафатени со нарушено функционирање. Од пандемијата со КОВИД-19, која сè уште е актуелна, пa наваму, до руската инвазија во Украина, светот, континентов и секоја од државите поединечно, се во состојба на нерамнотежа, на постојани стресни ескалации на вонредни состојби. Кризата ги допре и новинарите, уредниците и сопствениците Како и секого и сè, под кризни удари катадневно се и медиумите, редакциите, новинарите, уредниците, сопствениците. Едноставно, како и сè, така и веста станува сè „поскапа“. Но, очигледно и редакциите и новинарите стануваат сè поинертни, понеангажирани, а со тоа и „поскапи“. Каква е глобалната македонска медиумска слика денес? Токму во актуелниве кризни услови, новинарскиот производ наместо да се одликува со информативно-истражувачка енергија, сè повеќе како да наликува на дневнополитички билтен. Камерите и микрофоните, главно, информациите ги „снабдуваат“ од соопштенија, прес-конференции, наменски изјави на државните и на општинските функционери. Македонското новинарство како да губи здив, како да останува без прашања. Дневноинформативните содржини во медиумите како да се пресликани со старо индиго или со современи скен-техники. „Копи пејст“ новинарството зазема загрижувачки размери. Но, ако е за некаква утеха, ваквата актуелна медиумска состојба не е автентична само кај нас. Повеќе меѓународни истражувања упатуваат на тоа дека севкупната криза силно негативно се одразува и врз работењето на медиумите и врз ентузијазмот на новинарите. Па, колку полошо може да стане? Колку ќе имаме пристап до квалитетни и неспорни информации во оваа огромна пустелија на лаги, пропаганда и дезинформации? Колку кризите ќе го истуркаат новинарството кон амбисот? Две години по пандемијата со коронавирусот, а и како последица на глобалната криза по воената инвазија на Русија врз Украина во февруари годинава, се чини дека публиката ширум светот се презасити од вестите. Констатацијата ја потврдува и истражувањето на престижниот Ројтерс. Резултатите од анкетата покажуваат дека голем дел од луѓето ги избегнуваат вестите затоа што ги доживуваат како фрустрирачки и депресивни. Наспроти таканаречените реални вести, сè поголем дел од медиумската публика се свртува кон таканаречените забавни медиумски содржини, што го наметнува прашањето дали новинарството забрзано навлегува во фаза во која се претвора во платформа за неточности и тривијалности. Паушално новинарство Ваквиот информативен тренд води кон запоставување, игнорирање прашања од елементарно и суштинско егзистенцијално значење. Упатува на состојба што отсликува дека актуелното новинарство, кое токму во услови на криза треба, може и мора да биде онаа двигателна општествена сфера што ќе обединува, поттикнува, иницира и која ќе создава јавно мислење за санирање на последиците, како да го напушта сопствениот терен и својата општествена обединувачка и мобилизаторска улога. Актуелното новинарство токму во услови на кризи треба да одговори на неколку клучни прашања важни за професијата: Колку е будно новинарството, колку тоа замижува пред многу појави, па така и кон предрасудите, дискриминација и поларизацијата, и колку сега е практично рамнодушно во однос на кризните напливи во сите сфери од животот? И досега имавме доволно кризи за да си го поставиме прашањето дали медиумите научија нешто околу справувањето со нив. Се разбира, во новинарска смисла на зборот и во однос на практиката на информирање. Но, и дали сите ние како граѓани и медиумски консументи придонесуваме да се заштити слободата на изразување, плурализмот, но да се помогнат и редакциите и да се заштитат и новинарите во нивните катадневни професионални ангажирања. На светско ниво вестите повеќе не се восприемаат како витално јавно добро Не само кај нас, туку воопшто и на светско ниво, сè поинтензивниот процес на недоверба во медиумите е отсликан во уште едно истражување. Агенцијата Ројтерс, овој пат во соработка со Универзитетот во Оксфорд, неодамна го објави Извештајот за дигиталните вести од 2022 година. Во него се документирани последните трендови во глобалната новинска индустрија. Генералната слика е дека растечката недоверба во традиционалните медиуми значително го менува пазарот, а вестите повеќе не се восприемаат како витално јавно добро. Истражувањето покажува дека голем дел редакции стигнаа дотаму што стануваат речиси непрепознатливи. И самите новинари се обидуваат да се справат со исцрпеноста од немилосрдниот наплив на вести, напади од политичарите, вознемирување на социјалните мрежи и што ли уште не. Многу нешта се променија, констатира евалуацијата на истражувањето. Се чини дека нужноста од внимателна консолидација на информативната индустрија воопшто станува ургентна. Повеќе актуелни меѓународни анализи на темава упатуваат на потребата токму сега новинарството да се соземе, да земе здив и да се сосредоточи на основите на професијата, а и да се врати кон својата вистинска траекторија. Притоа, останува клучниот предизвик да се најдат начини и за повторно активно и креативно вклучување на публиката, за нејзино оттргнување од летаргијата, од пасивноста, предизвикани токму и од општата глобална криза. Публиката сè повеќе сака новинарство што нуди решенија Потребни се медиуми што ќе го олеснат учеството на граѓаните во дискусиите за долгорочни промени, а со цел да се зголеми отпорноста на општеството кон сегашните и идните кризи. Од нив се очекува да одиграат клучна улога како мост меѓу носителите на одлуки и јавноста, а и да ја преземат својата едукативна улога, анализирајќи и објаснувајќи ги обврските околу справувањето со кризите и однесувањето на граѓаните. Ваквата улога на медиумите е клучна во секое време, но е уште поважна за време на криза, кога е потребна дискусија за вистинските мерки и за надминување на причините и негативните ефекти од кризата. Во услови на кризи невообичаено е голема потребата од ориентација и токму тука лежи клучната улога на квалитетното новинарство. Новинарство што во многу поголема мера ќе се потпира на научната експертиза, особено имајќи предвид дека заканите од информациско нарушување се огромни, а потребата да се спречат сè поитна. Во таа насока е и ланската резолуција на Комитетот за култура, наука, образование и медиуми при Парламентарното собрание на Советот на Европа, која нагласува дека медиумите би можеле да играат клучна улога во олеснувањето на дијалогот и на мултикултурното разбирање, како и во спречувањето или минимизирањето на угнетеноста и на конфликтите. Кризите и поларизацијата ќе продолжат да се случуваат и во иднина, а нивното влијание врз јавните дебати ќе бара сеопфатен медиумски пристап за ефикасно информирање и ангажирање на јавноста. Тука не смее да се заборави и улогата на јавниот сервис како значаен фактор за социјална кохезија и интеграција на сите поединци и како широка платформа за плуралистичка јавна дебата. Според овој европски документ, мерките за подобрување на улогата на медиумите за време на кризи треба да ги вклучат институциите, експертите и граѓанското општество, со цел да се подобри транспарентноста и достапноста до информации, а и да се зајакне довербата кај граѓаните. Одржувањето еластичен и приспособлив медиумски систем е најдобриот начин за соочување со кризите, а сè повеќе напори треба да се вложуваат кон креирање долгорочни политики што започнуваат уште пред да започне кризата. Публиката не е само консумент на информации, таа е битен чинител во креирањето на доминантните јавни нарации Секако, од клучно значење е и поддршката на критичкото истражувачко новинарство, кое ќе продолжи да ги открива неправедните и погрешни постапки на власта и на бизнисот, корупцијата и злоупотребата на моќта. Комитетот на Парламентарното собрание на Советот на Европа укажува и на потребата од поддршка на проекти за медиуми во заедницата, со цел тие посуштински да ги вклучат граѓаните во јавните дебати пред и за време на криза. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/changing-newsrooms Во таквиот медиумски систем публиката би се третирала не само како консумент на информации, туку и како битен чинител во креирањето на главните наративи, а и решенија за излез од кризата. И во минатогодишниот Извештај на Ројтерс за променливите редакции се упатува на потребата редакциите да продолжат со плановите за редизајнирање на својот простор и политики на работа, со цел забрзано да се приспособат на промените. Оттука, следејќи ги овие сознанија и глобални трендовски насоки, кризите се и можност и нашите редакции да ја покажат својата важна улога во заедницата. Секако, останува и главното прашање – дали новинарството ќе успее да ја врати довербата на јавноста и повторно да ги придобие оние што денес, посебно во услови на сеопшта, домашна, но и на глобална криза, ги избегнуваат вестите како начин на информирање.   Автор: д-р Марина Тунева Овој текст е подготвен во рамките на регионалната програма „ОТПОР: Акција на граѓанското општество за реафирмирање на слободата на медиумите и спречување дезинформации и пропаганда за ширење омраза во земјите од Западен Балкан и во Турција“, имплементирана со финансиска поддршка од Европската Унија, од страна на партнерските организации СЕЕНПМ, Албанскиот медиумски институт, Медиацентар Сараево, Косово 2.0, Институтот за медиуми на Црна Гора, Македонскиот институт за медиуми, Новосадската новинарска школа, Мировниот институт и Бианет.
Mediumska Pismenost2 690x460

Средношколците сакаат практични примери, а не сувопарни предавања на тема медиумска писменост

Во гимназиското образование програмите се од пред две децении, така што отсуствува темата медиумска писменост. Присутноста на содржини за медиумска писменост и нејзино интегрирано изучување во средното образование ќе се заокружи со предвидените реформи во гимназиското образование, велат од Бирото за развој на образованието. Колку повеќе знаеме за медиумската писменост толку побалансиран поглед на светот ќе имаме околу нас. Така ќе се зголеми и нашата способност за информирани дискусии по прашања за кои сме страстни, ќе можеме да формираме реален поглед на различни делови од општеството и, на крај, тоа знаење да го имплементираме во начинот на изразување. Во училиштата како дел од стандардното образование изоставен е овој клучен дел за развојот на една личност или го има многу малку. По секако, постојат и други начини преку кои можеме да се поврземе со тоа што го сакаме – вели Ева Јакимовска, ученичка во трета година во скопска гимназија. Оставени ли се младите самите да разликуваат што е точна а што лажна вест, кој медиум да го следат, кому да веруваат, да толкуваат пораки што ги испраќаат медиумите, особено ако се има предвид дека речиси две децении нема никакви измени во наставната програма и медиумската писменост само провејува низ програмите на одредени предмети. ЧИТАЈ, ПРОВЕРИ, ЧЕКАЈ Средношколката вели дека на младите им е потребна помош кога станува збор за ,,детектирање" на лажните вести. Сепак, можеме и самите да се информираме и да обрнуваме внимание на информациите кои стигаат до нас. Останува до нас да ја подобриме нашата критичка писменост и да се охрабриме самите да ја провериме информацијата. Знам дека постојат курсеви, друштва и невладини организации чија цел е подучување во областа на медиумската писменост. За сè има прв пат. Се случува да паднеме под влијание на ваквите вести чија цел е токму да се предизвика некој хаос. Потоа, останува само на нас да ја усовршуваме личната медиумска писменост – вели таа. Јакимовска се води според три чекори кога треба да процени дали што го чита е точно или не. Читај - Секогаш прво и најкарактеристичното нешто за една статија што ни паѓа в очи е самиот наслов. За жал, често се случува тој да нè насочува погрешно, па потребно е детаљно и со внимание да го прочитаме зададениот материјал. Провери - Кога станува збор за одредена вест, најдобро е да се провери од кого е напишана, дали страницата или медиумот се доволно релевантни и најважно изворот од кој потекнува таквата информација. Чекај - На крај можеме да почекаме неколку дена за да видиме како и останатите се чувствуваат и размислуваат по таа вест. Професорката по Македонски јазик и литература Љупка Боцевска предава во гимназијата „Орце Николов“ од 2010 година, а две години пред тоа во средното економско и правно училиште „Арсениј Јовков“. Во нецели 12 години, колку што предава во скопската гимназија, го предвала и изборниот предмет Говорење и пишување, во рамките на кој имале поголема слобода да реализираат поинтересни и покреативни содржини. Многупати сме анализирале реклама, која исто така е дел од медиумската писменост, сме зборувале за тоа колку е добра за да го продаде производот, сме учеле како да препознаат лажна вест или кој наслов ќе го привлече вниманието на читателите и колку насловите одговараат на содржината на информацијата. И на часовите по македонски јазик сме издвојувале часови да зборуваме за лажните вести, како учениците да препознаат спинови во медиумите, сме го разгледувале и јазикот на новинарите – вели Боцевска. УЧЕНИЦИТЕ САКААТ ПРАКТИЧНИ ПРИМЕР, А НЕ СУВОПАРНИ ПРЕДАВАЊА Во последните години невладините организации имаат голем удел за подобрување на знаењето за оваа тема кај младите. Учениците сакаат да се дел од работилници со практична работа и примери, многу повеќе отколку да следат сувопарни предавања и презентации, смета професорката. Љупка Боцевска- Во рамките на еден проект од областа на медиумската писменост, имавме една игра „Спинокио“ и на неа одлично реагираа учениците, бидејќи низ игра учеа за лажни и вистинити вести. Играта потсетуваше на друштвените игри во стилот на „Монопол“, собираа карти со вести, а потоа требаше да ги поделат вестите на лажни и вистинити и секоја точно распределена вест се бодуваше со два поена. Најдобриот ученик од училишниот натпревар зеде учество на националниот натпревар и таму освои повторно прво место. Многу е важно во вакви работилници да бидат опфатени сите ученици, а не само неколку избрани, бидејќи темите се интересни и суштински важни. Истото важи и за наставниот кадар. Не треба обуките да бидат достапни само за одреден број наставници, туку вакви важни теми треба да бидат достапни за сите – вели професорката по македонски јазик. Боцевска се надева дека со новите наставни програми, освен медиумската писменост ќе бидат вклучени и други поинтересни содржини прилагодени на учениците од 21 век. Би било добро да се вметнат содржини кои учениците сакаат да ги читаат, па преку нив да се гради критичкото и креативното мислење, да се прават практични граматички вежби, да препознаваат јазички, синтаксички, лексички грешки, да учат да  препознаваат лажни вести, да умеат да креираат вести и сл. Мене ме радува кај овие генерации што полесно од возрасните се прилагодуваат на промените, прифаќаат позитивна критика и самите почнуваат да ја применуваат на часовите, но и во секојдневниот живот – завршува Боцевска. ПРОГРАМИТЕ ВО ГИМНАЗИСКОТО ОБРАЗОВАНИЕ СЕ ОД ПРЕД ДВЕ ДЕЦЕНИИ Во гимназиското образование програмите се од пред две децении, така што отсуствува темата медиумска писменост. Присутноста на содржини за медиумска писменост и нејзино интегрирано изучување во средното образование ќе се заокружи со предвидените реформи во гимназиското образование, на ист начин како што е предвидено со Концепцијата за основно образование (2020) и новите наставни програми за сите наставни предмети во деветгодишното основно образование, посочува Бирото за развој на образованието. Оттаму велат дека практичната примена на медиумската писменост е и треба да биде низ сите предмети во согласност со сите медиумски, технички и дигитални промени. Во чeтиригодишното средно стручно образование каде наставата се реализира со наставни програми, модуларно дизајнирани, базирани на резултати од учењето изработени во 2018 година, има содржини, резултати од учење и стандарди за оценување од областа на медиумската писменост во следните наставни предмети: македонски јазик и литература, албански јазик и литература, турски јазик и литература, македонски јазик за учениците од другите заедници, англиски јазик, германски јазик (втор странски јазик таму каде што се изучува т.е. образовен профил/квалификација), француски јазик (втор странски јазик таму каде што се изучува т.е образовен профил/квалификација), руски јазик(втор странски јазик таму каде што се изучува т.е. образовен профил/квалификација), граѓанско образование, социологија (таму каде што се изучува) – велат од Бирото. Медиумската писменост вообичаено е дел од програмите по предметот Македонски јазик. Во средното стручно образование има тема медиумска писменост во II, III, IV година во предметот Македонски јазик и литература, односно и во предметите Албански јазик и литература и Турски јазик и литература. Имплементацијата на оваа тема во средното стручно образование беше сосем природна имајќи го предвид растежот на медиумскиот простор и прогресијата на дигиталноста. Бројот на часови не е прецизиран од причина што се остава простор наставникот сам да процени за истото при реализацијата на тие наставни содржини. Стекнувањето на знаењата и вештините од медиумска писменост е преку интегриран пристап. Така, и при изучувањето на другите наставни предмети, учениците сткнуваат вештини од медиумската писменост. Пример, во истражувачката работа за некој училишен проект или задача, ученикот треба точно да знае кој извор е релевантен за неговите информации, да знае да утврди дали информациите се точни, објективи и вистинити; за одредена задача или проект  ќе треба да знае да го искорити медиумот (пр. интернет); медиумот се користи и за да дојде до пошироката популација - ученици, наставници, родители... и за да ја презентира задачата; доколку со својата задача или проект се решава некој прроблем во реален контекст преку медиумите можат да покренат иницијатива за решавање итн. – велат од Бирото. „Воочлив е нерамномерен пристап во процесот на промени на предметните содржини, односно вакуум и реален јаз помеѓу потребите на модерното образование и актуелната „понуда“ на наставата. Дури може да се зборува за отсуство на систематска стратегија за реформа на курикулумите на наставните предмети, со што еднакво би се следеле актуелните трендови во образованието. Конечно, квалитетот на образованието се мери со континуитетот во реформскиот пристап кон наставните содржини.“ – стои во истражувањето под наслов „Медиумската писменост во Македонија: алката што недостасува за активно граѓанство“, објавено во 2016 година, а кое го направи Високата школа за новинарство и за односи со јавноста, во соработка со Институтот за различности во медиумите од Лондон. Македонските средношколци имаат само делумни предзнаења за медиумската писменост, односно тие ги препознаваат само основните поими на комуникација со медиумите. Според нив, медиумската писменост се однесува на начинот на којшто примателот ги чита медиумските пораки и на поврзувањето на нивното значење со личните искуства и личната култура. На тој начин се разбираат медиумските содржини со кои секојдневно се соочуваат. Во однос на самите медиуми, тие препознаваат само писменост во презентирањето на медиумските пораки, од јазичен и од семантички аспект – стои во истражувањето. УЧЕНИЦИТЕ ЗНААТ ДЕКА МЕДИУМИТЕ ВЛИЈААТ ВРЗ НИВ Основен и најкористен медиум на средношколската популација е интернетот. Го користат за комуникација и за информации од различен тип. Од социјалните мрежи доминира Фејсбук, потоа Инстаграм и Снапчет, а многу поретко Твитер. Дури потоа следат другите медиуми, телевизијата, радиото и, на крај, печатот. Изборот на содржините најчесто е поврзан со изборот на медиумот. Нивното внимание е сосредоточено врз следните жанровски форми: По однос на изборот на содржините, интересна е нивната забелешка дека националните телевизиски канали во Македонија се окупирани со турски телевизиски серии и турбофолк манифестации на помалку познати музички ѕвезди. Сметаат дека нивни консументи се повозрасните гледачи (пензионерите), додека родителите најчесто се преокупирани со информативните програми – вестите (на интернет сајтовите или на телевизија). За нив, како млади, понудените турски серии и турбофолк забавни шоуа се „под нивното културно ниво“. Во исто време, средношколците имаат забелешки и на програмската шема на македонските медиуми, односно на политичките емисии и емисиите со исклучиво партиски идеолошки влијанија. Гледано сумарно, за нивната возрасна група речиси и да нема интересна понуда. Притоа, значајно е да се истакне дека во изборот на медиумските содржини, учениците имаат развиена свест дека медиумите имаат влијание врз нив. Односно, тие сметаат дека медиумот ги придобива со привлекување преку слики, специфичен новинарски јазик, драматичност, емотивност и реклами кои се маска на медиумите. Освен тоа, тие се свесни дека не постои медиум којшто создава неутрална слика за настаните и случувањата од непосредната стварност. Што се однесува на прашањата поврзани со наставата и медиумите, заедничка забелешка на сите фокусни групи средношколци е дека не постојат доволно технички услови во училиштата за следење на наставата со активно вклучување на информациско-комуникациските технологии. Сепак, одреден број наставници, со личен ангажман во рамките на своите предмети (македонски јазик и литература, ликовна уметност, странски јазици) настојуваат да внесат мултимедијални содржини при реализација на наставата. Автор: Сребра Ѓорѓијевска  Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).
Press Conference Video Camera Blurred Group

„Закон“ на професионалните вести

Етика во медиумите и во онлајн медиумите, како предизвик за решавање едно глобално прашање, но и во македонски контекст, претставува сериозен потфат за кој е јасно дека нема лесни одговори. Нема ниту магично стапче со кое наеднаш ќе се решат сите наталожени системски, но и локални проблеми што ја засегаат оваа проблематика. Досегашната практика, од изминатите години, кога интернетот почнува да зазема сериозен простор во медиумската сфера, особено во делот на дневното информирање, покажува дека најголемите прекршувања на стандардите се случуваат во онлајн просторот. Според статистиката на Советот за етика во медиумите (СЕММ), повеќе од 90 отсто (бројката има мали осцилации во зависност од годината) од прекршувањата што се направени, се во онлајн медиумите. Со многу помали, минорни проценти се застапени традиционалните медиуми, како телевизиите, весниците, радијата и новинските агенции. Статистиката на СЕММ го вади на виделина и стариот проблем, дека најголем дел од прекршувањата на стандардите се однесуваат на членот 1 од Кодексот, кој налага објавување точни и проверени информации. Дури 67 отсто од оние медиуми што го прекршиле Кодексот на новинарите го прекршиле токму членот 1. Ова дава јасна слика дека голем дел од медиумите што објавуваат информации на интернет не успеваат во основната мисија на професионализмот – да се обезбеди точна и проверена информација. Во онлајн просторот постојат сериозни и професионални редакции чија мисија многупати еснафските здруженија и граѓаните ја оценуваат како квалитетна и професионална, за што доказ се и многубројните награди за истражувачки стории, за употребата на новите техники, за иновативноста во работењето. Проблемот настанува што работата на целиот медиумски сектор, па и на овие професионални редакции е загрозена од системскиот проблем што го создаваат таканаречените копи-пејст портали, самонаречени новинари или од наменски создадените „медиуми“ што генерираат партиски пропагандни содржини. Таквиот пристап ја прави публиката да биде лесно заведена од бомбастични наслови и пропаганда, од клик бејт содржини, а дел од порталите ги доведува во ситуација наместо да се борат за публика со професионални содржини и текстови, да бидат во постојана битка за кликови. Во таа нерамноправна војна, за жал многу често, цената ја плаќаат професионалците, а на крајот на денот граѓаните, односно консументите на вести  што се ускратени за точна и правовремена информација. Насоки за етичко известување на онлајн медиумите Со развојот на новите информациско-комуникациски технологии се промени и досегашниот начин на создавање и на ширење на информациите. Професионалните новинари се исправија пред нови предизвици во поглед на начинот на кој се обработуваат и се пласираат одредени информации, теми или анализи во текот на новинарската работа. Поради сево ова се наметна потреба од создавање нови стандарди за тоа како онлајн медиумите ќе ги применуваат етичките и професионални начела во работата. Фото: freepik.com Советот за етика, изработи Насоки за етичко известување во онлајн медиумите, со кои подетално се дава приказ на 17-те членови од Кодексот на новинарите, со посебен осврт кон медиумите во онлајн сферата, имајќи ја предвид динамиката на развојот на интернетот како и зголемената популарност на онлајн медиумите. Насоките во форма на професионални упатства се наменети за уредниците, новинарите и за сите други креатори на содржини што работат во онлајн медиумите, а имаат за цел да помогнат во развивањето силен и кредибилен систем на саморегулација на онлајн медиумите и да го зајакнат независното, професионално и одговорно новинарско известување во онлајн сферата. Притоа во насоките се дава квалитативен однос кон специфичноста на новинарството што се негува во онлајн медиумскиот простор. Тие се раздвоени во 17 члена, во согласност со Кодексот на новинарите, а во основа пропишуваат правила за пишување и за пласирање вести што нема да го доведуваат во заблуда читателот. Онлајн медиумите ќе известуваат само врз основа на факти чие потекло му е познато на новинарот, повикувајќи се на различни извори на информации и, по правило, потпирајќи се на јасно идентификувани и веродостојни извори. Онлајн медиумите нема да прикриваат или да премолчуваат важни информации чие објавување би можело да влијае врз толкувањето или разбирањето на содржината на извештајот од страна на читателите. Премолчувањето на фактите што можат битно да влијаат врз формирањето на ставот за некој настан или личност е еднакво на намерно искривување на реалноста и создавање дезинформации. Онлајн медиумите нема да објавуваат неточни, пристрасни или манипулативно обликувани текстови, фотографии или други содржини со кои читателите намерно се доведувaат во заблуда. Фотомонтажите, обработените фотографии или други интервенции во автентични документи мора да се јасно разграничени од оригиналот и означени како такви со соодветен текст. Онлајн медиумите нема да објавуваат неосновани обвинувања, клевети, гласини, измислени интервјуа, анонимни дописи и други информации чија кредибилност не може да се процени. Онлајн медиумите ќе настојуваат секогаш да го наведат изворот на информацијата со конкретно и прецизно упатување на тој извор. При користењето информации добиени од социјалните мрежи, од веб-страници, блогови или од други извори на интернет, онлајн медиумите внимателно ќе ја проверат нивната веродостојност и кредибилност. Онлајн медиумите нема да прават измени на веќе објавени информации на начин со кој ќе се промени нивното изворно значење, контекст или приказ. Горенаведените се неколку позначајни примери од насоките, во кои на сличен начин се опфатени сите членови од Кодексот.  Во насоките има и посебни совети како дополнувања на самиот документ – препорака за архивирање и трајно снимање објавена содржина, транспарентност на самиот медиум, постоење импресум. Она што е многу значајно е дека се даваат и насоки за преземање одговорност за објавувањето коментари од публика или од читатели. Токму во овој простор, во коментарите на публиката се случува наплив на говор на омраза или дискриминација по различна основа. Оттаму, медиумите треба да преземат силна одговорност за модерирање на овој простор. Саморегулацијата како начело за работа Во основа, насоките претставуваат уште еден чекор кон засилување на саморегулацијата во оваа сфера, процес што во Македонија трае подолго време. Крупен чекор кон саморегулацијата во оваа насока беше создавањето на Промедиа.мк, регистар на професионални онлајн медиуми, база на податоци за оние медиуми што во основа се придржуваат кон транспарентноста во работењето и кон професионалните и етичките стандарди во известувањето. По три години од формирањето на Промедиа, може да се заклучи дека делумно е исполнета целта за создавањето на овој регистар, но дека постои потреба и натаму од негова посилна промоција и прифаќање, како од самата фела така и од општеството како целина. Ова не е лесна задача, ниту може да биде направена преку еден потег, но сите овие чекори водат кон иста цел, професионализација на медиумскиот простор, како императив во време на глобалните текови во кои пропагандните машинерии наметнаа систем за непрепознавање на вистинското наспроти лажното новинарство.  Во ерата на интернетот, битката со дезинформациите е тешка, но со системски пристап кон медиумска писменост за граѓаните и со создавање што поголем број кредибилни извори на информации и вести, таа битка може да се добие. Автор: Младен Чадиковски Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  
Hand Holding Tv

Во мочуриштето од дезинформации се дави вистината

Премногу медиуми, премалку релевантни – без редакциски живот и дефинирана уредувачка политика, објективноста во новинарството е изложена на автархија. Во услови на сеопшта економска и социјална криза и на новинарите не им е лесно да ја остваруваат својата одговорна професионална обврска. Интернетот и напливот на новите технологии понудија секому, буквално секому, да биде новинар или барем производител на медиумски продукти. Од вест, преку извештај, па сè до коментари, па и посложени форми, како, на пример, интервјуата. Површно гледано, од тој аспект дури и би можело да се каже дека сега новинар може да биде кој сака. Интернетот како извор на информации и алатката што сè уште ја нарекуваме мобилен телефон го овозможуваат тоа во сите изразни новинарски форми – текст, тон, видео, како и снимање тон и видео, монтажа и други слични можности потребни во секоја редакција, како архивирање податоци, фотографии и видеа и уште што не. Па, така, доаѓаме до огромна брзина во пренесувањето вести и други информации, а и до неверојатна достапност до секакви податоци и информации. Од друга страна, широка е и масовна достапноста до информации и можноста секој индивидуално или организирано да произведува и да пласира вести и други информации надвор од организиран медиумско-редакциски амбиент. Повеќе вистини за едно исто случување Интернетот и мноштвото портали со недефинирани сопственост и уредувачка политика, дополнително на сè пораспространетите социјални мрежи, сè повеќе ја окупираат до вчера традиционалната медиумска публика и ги потиснуваат фактите како носечки столбови на секој новинарски продукт. Ваквата актуелна состојба во која страда вистината, во која доминираат паушални информации од паушални „медиуми“ без импресуми, во која вестите и другите информации се одраз на впечатоци, импресии и манипулации, а не на факти, практично нè води во вонредна информативна состојба во која на јавниот простор истовремено егзистираат повеќе реалности и повеќе вистини за едно исто случување. Ситуација во која мноштво ‘ботови’ на разни центри на моќ фабрикуваат и наметнуваат свои „вистини“. Таквата практика фрла сенка врз новинарството, врз новинарите што професионално ја вршат својата работа, а чија фактографија е поклопена од цунамито од лажни информации. Реално, нема сигурен лек против лажните вести, но има превентива против лагите во јавниот простор – традиционалното, односно професионалното новинарство, редакциската организираност и медиумската слобода во однос на сопственоста. Во морето од лажни вести, редакциите, како професионални продуктивни јадра во печатот, радијата, телевизиите, порталите или како столбови на професионалното новинарство, ќе треба повторно да се наметнат со сите утврдени етички новинарски норми и стандарди. Впечатокот на јавноста дека новинарството е паднато на најниски гранки не е можеби најреален, но и не е далеку од вистинската состојба. Па, сепак, за консументите на информациите, за граѓаните, патот до вистината станува сè потежок. Оттука, посебно е важна улогата на медиумите, на редакциите и на новинарите во нив и посебно на уредниците како креатори на уредувачките политики за кои фактите се примарната одредница при создавањето на новинарските продукти. Во ера на енормно користење на социјалните мрежи, пробивот до вистината дополнително се усложнува Фото: freepik.com Во оваа технолошка ера, медиумите на глобално ниво се соочуваат со организирани кампањи за ширење дезинформации и пропаганда. Ако се има предвид дека дезинформациските кампањи и наративи неретко се поддржани од центри на моќ што сè повеќе се обидуваат да го замолкнат критичкото новинарство, тогаш предизвикот за професионалното новинарство е уште поголем. Ситуацијата е уште поопасна кога дезинформациите и лажните наративи ги креираат и ги шират поединци со авторитет коишто уживаат доверба и внимание од публиката, а медиумите само ги пренесуваат, практично само ги ‘катапултираат’ во јавноста, без притоа да ги проверат тврдењата на изворот. Науката вели дека во овој наплив на дезинформации не помагаат многу ниту демантите „Суштинскиот проблем со дезинформациите е што кога луѓето ќе дојдат во допир со нив, почнуваат да им веруваат и да дејствуваат врз основа на нив, дури и доколку бидат коригирани“, вели Стефан Левандовски, професор по психологија на Универзитетот во Бристол, Велика Британија. „Дури и во најдобрите светови, коригирањето на дезинформациите не е едноставна задача“, вели тој. Студиите за таканареченото мотивирано расудување или пристрасна оценка на информациите, потврдуваат дека луѓето се селективно скептични. Па, така, на пример, тие стануваат помалку критични кон идеите што се поврзани со нивните политички уверувања. Практиката потврдува дека повлекувањето на дезинформациите не е доволно за да се ублажи нивното влијание и последици и дека е потребен континуитет и конзистентност на редакциите во нивното разобличување. Пукнатините во уредувачките политики не смеат да се пополнуваат со дезинформации Голем дел редакции на глобално ниво ја согледаа големината на предизвикот и почнаа ревносно да ги приспособуваат своите политики на работа. Сè повеќе се размислува за прифаќање нови мерила за вредности и успех. Се покажа потребата традиционалните новинарски методи да се приспособат на дигиталната ера и да се создаде дополнителен слој претпазливост кога информациите извираат од социјалните мрежи. Од медиумите сè повеќе се очекува активно да се борат со дезинформациите на општествено ниво, било преку создавање свест и едукација на својата публика или, пак, преку јавна проверка и разоткривање на потенцијалните дезинформации. Фото: freepik.com Со својата професионална инертност и македонските медиуми се под силно влијание на дезинформациите Агенцијата Франс прес креира глобален сервис за проверка на информациите што се објавуваат на социјалните мрежи. Ројтерс, пак, заедно со Фејсбук креираше е-обука за новинари за да ги откриваат манипулативните содржини и таканаречениот „дип фејк“. Алесандра Галони, главен и одговорен уредник на Ројтерс, неодамна изјави дека „во најдобар случај, новинарството засновано на факти може да послужи како противотров на дезинформациите што сè повеќе ги гушат платформите на социјалните медиуми“. Но, на патот на исполнувањето на таквата демократска одговорност на медиумите, во нашата држава лежат многу предизвици. Финансиските ограничувања, недостигот на капацитети, како и отпорот за промена на културата во редакциите играат голема улога во овие процеси. Ако на ова се додаде и поларизацијата во општеството, работите уште повеќе се усложнуваат. Ниту еден поголем политички настан или битка не помина без да биде опфатен со силното влијание на бранот на дезинформации. Дезинформациите царуваа(т) во сите изборни циклуси, референдумот за промена на името, приклучувањето кон НАТО, пандемијата, енергетската криза, инвазијата на Русија врз Украина, бугарското вето за европската интеграција на РСМ, „францускиот предлог“ за откочување на евроинтеграциите, итн. Последиците од тоа се сè повидливи. Медиумите треба да ѝ објаснат на публиката како работат Истражувањата потврдуваат дека довербата во медиумското известување континуирано се намалува, а граѓаните неретко не можат да направат разлика меѓу професионални медиуми и други актери што продуцираат информации преку социјалните мрежи. Но, во име на објективноста, тука треба да се потсети и на актуелната состојба во која денес егзистираат нашите медиуми. Тие имаат мошне тешка задача во овие актуелни околности предизвикани од општата економска и социјална ситуација. Ги погоди многу неповолно, што силно влијае врз извршување на нивната секојдневна работа. Ова посебно и во отсуство на транспарентност на институциите, отсуство на нивна организирана и координирана комуникација за најгорливите теми какви што сè уште се актуелната пандемија и посебно сегашната енергетска криза, инфлацијата, социјалата, потресите во бизнис-секторот... За ова, за околностите и за условите во кои егзистираат нашите медиуми, денес, секако, ќе треба јавно да проговорат и тие самите. На сличен начин како што тоа го стори, на пример, Френк Сесно, поранешен кореспондент на Си-ен-ен од Белата куќа: „Сите медиуми треба да ѝ објаснат на публиката како работат, зошто се избираат одредени теми или зошто, пак, некои се игнорираат, како доаѓаме до изворите на информации во услови кога пристапот е отежнат. Од луѓето не можеме да очекуваме да знаат што е одговорност и објективност. Потребно е што пореално да се претстави новинарската професија и максимално да се доближи до граѓаните“. Автор: д-р Марина Тунева   Овој текст е подготвен во рамките на регионалната програма „ОТПОР: Акција на граѓанското општество за реафирмирање на слободата на медиумите и спречување дезинформации и пропаганда за ширење омраза во земјите од Западен Балкан и во Турција“, имплементирана со финансиска поддршка од Европската Унија, од страна на партнерските организации СЕЕНПМ, Албанскиот медиумски институт, Медиацентар Сараево, Косово 2.0, Институтот за медиуми на Црна Гора, Македонскиот институт за медиуми, Новосадската новинарска школа, Мировниот институт и Бианет.
Kvizovi Glavna

Натпреварувачи има, квизови нема – каде исчезнаа телевизиските квизови во Македонија?

Од Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ) објаснуваат дека емитувањето квизови зависи исклучиво од определбата и од уредувачката политика на медиумот Љубителите на квизови од Македонија се обидуваат да влезат на добри телевизиски квизови во регионот, чекајќи нова сезона на нашите изданија, кои во моментот се бројат на прсти. На квизовите во Србија може да учествуваат, но конкуренцијата е многу силна и тешко обезбедуваат пласман. На квизови во Хрватска, пак, учествуваат само хрватски државјани. Во Македонија имаше години кога се организираа одлични квизови, за кои секогаш имало автори, организатори, натпреварувачи и публика. Од најпознатиот „Квискотека“ во времето на поранешна Југославија, до „Меморија“, „Без паника“, „Пирамида“, „Енигма“, „Кој сака да биде милионер“ и уште многу слични во независна Македонија. Денес, тие се реткост. Во моментот само три квиза се емитуваат на македонските телевизии и сите се на македонски јазик: „20 секунди“ на првата програма на Македонската радиотелевизија (МРТ1), „Листа за 300“ на ТВ Сител и „Заврти на Телма“ на телевизијата Телма. На што се должи оваа состојба? „Листа за 300“ на ТВ Сител / Извор: Јутјуб (принтскрин) Од Агенција за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ) објаснуваат дека емитувањето квизови зависи исклучиво од определбата и од уредувачката политика на медиумот. Со надзорите што Агенцијата ги прави врз медиумите, забележано е дека на националните терестријални телевизии се емитува мал број квизови на македонски јазик. Според Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, радиодифузерите немаат обврска да емитуваат квизови. Одлуката дали ќе емитуваат квизови и од каков тип, зависи целосно од независната уредувачка политика на секој медиум поединечно - велат од АВМУ. Доколку се одлучат да емитуваат квизови, тогаш Законот утврдува дека медиумот е должен да објави недвосмислени информации за правилата и за јавно ветената награда. Деталите за тоа како да се спроведе оваа обврска, се уредени во Правилникот за програми со наградно учествување и за користење телефонски услуги со додадена вредност (https://avmu.mk/wp-content/uploads/2017/05/Pravilnik_za_programi.pdf), кој е изработен од АВМУ. Сашко Ратковиќ: Нема пари, никој не сака да се рекламира Сашко Ратковиќ е автор и организатор на приближно 40 квиза во Македонија, а во оваа дејност работи веќе 30 години. Бил уредник на квиз-редакции и на забавни програми во многу телевизии во земјава. Почнале заедно со брат му, Јово Ратковиќ, а потоа продолжил самостојно да ги организира: „Не ме гледај така“ (контактна шоу-емисија во живо), „Супер домаќинка“ (6 циклуси, контактна шоу-емисија во живо); квизовите „Отвори и земи“, „Меморија“, „Без паника“ (4 циклуси), „Нимекс за најмладите“, „Колут напред“, „Ќе перам ама не пеам“, „Ла кукарача“, „Пирамида“ и други. Ги уредувал „Илустриран забавник“, „Ентер“ (месечникот и ТВ-емисијата), „Булевар“, www.boomtv.mk. Денес работи како уредник на емисијата „Црвена линија“ и е продуцент на квизот „Заврти на Телма“ – еден од трите квиза што во моментот се емитуваат во Македонија. Нештата драстично се сменија во 2006 година. Оттогаш едноставно нема спонзори за ваков вид емисии. Нема пари, никој не сака да се рекламира – вели Ратковиќ. Од квизот „Без паника“ (1996 г.) / Извор: Јутјуб (принтскрин) Првото работно искуство со квизови му било во телевизијата А1 каде што бил уредник на квиз-редакцијата од 1993 до 1997 година. Се сеќава дека квизот „Без паника“ имал дури седум продолженија, прво бил емитуван на А1, па на Канал 5, па на ТВ4. Сите седум продолженија се продаваа однапред. Имаше место за еден генерален спонзор, два големи спонзора, 12 мали и цените беа високи... имаше вредност, имаше пари. Сега тешко да се дојде до пари, никој не сака да вложува. И цените се многу паднати – вели Ратковиќ. Иако отсекогаш бил љубител на квизови, никогаш не се натпреварувал. Денес има база на податоци од 10.000 прашања. Според Ратковиќ, за да биде квизот добар и успешен, многу е важен начинот на кој се поставува прашањето. На пример: Колку букви се употребуваат за да се напише зборот вакуум? Одговорот е 5, но ако прашаш колку букви содржи зборот вакуум, тогаш одговорот е 6. Кога квизот оди во живо, мора на сè многу да се внимава. Ако се случи грешка, а се случува, приговорот мора веднаш да се прифати. Веднаш се јавуваме на натпреварувачите, им кажуваме дека грешката е кај нас и ја доделуваме наградата. Грешки се прават, но и се поправаат и тоа е сосема во ред – објаснува Ратковиќ. Од квизот „Заврти на Телма“ / Извор: Јутјуб (принтскрин) Порано на квизовите работеле големи екипи. Во еден период во А1 имале дури тројца организатори. Снимале толку многу, што дневно имале и по 3-4 часа програма. Предраг Чемерикиќ многу нè ценеше и ни веруваше. Во еден период во А1 дојдоа Драган Абјаниќ, Иван Чунихин, двајцата денес се починати, и Дивна Китановска, која во моментот е во Америка. Од Драган ја научив уметноста на занаетот, Чунихин беше перфекционист, а од Дивна нема подобар работник – на 95 отсто од квизовите што ги правев, таа беше реализатор. Многумина се нафаќаа и не можеа да ја завршат работата. Квизот е тешка работа, потребни се многу подготовки. И има многу непредвидени ситуации. За разлика од тие времиња, денес е многу поинаку. Нема луѓе, намалено е сè, секаде се штеди. Јас сам ги правам прашањата, сам ги проверувам и некогаш се случува грешка – вели Ратковиќ. Никола Спировски, најмладиот победник на „Енигма“ Интернетот е другиот пресврт во состојбата со квизовите кај нас. Порано се барале информации во енциклопедии, учебници, специјални изданија. Ратковиќ и денес ги чува учебниците од прво до осмо одделение, од гимназија, а купувал и од Србија, од Англија. Денес на интернет информациите се многу подостапни, но знаењето е понефункционално. Во Англија издаваат квиз-книги со околу 1.000 прашања и родителите ги користат за да играат со децата. Но, таму стандардите се поинакви и во самите квизови. За да се појавиш на квиз, треба навистина многу да знаеш. За разлика од нас, и Хрватите многу повеќе читаат, луѓето се поинакви, повеќе купуваат книги. И имаат јаки квизови. „Слагалица“ во Србија многу долго се емитува. А квизот е многу едноставен, добро конципиран и има само 10 прашања на знаење. Сè друго е на основа на информираност, асоцијација, треба да резонираш, има математика, мастермајнд и добро да е направен – вели Ратковиќ. Квизот „Слагалица“ на РТС / Извор: Јутјуб (принтскрин) Според него, за да биде еден квиз добар, многу е важно како е конципиран. Треба да биде јасен за да нема простор за манипулација. Во еден од квизовите што ги организирале, натпреварувачот имал помошник што седел во автомобилот што бил главна награда. Пред да почне натпреварувачот со играта, на помошникот му ги дававме прашањата со одговорите. И мораше да се следи тој концепт. На крај помошникот јавно потврдуваше дека сè било регуларно и беше многу транспарентно. Секогаш кога правам квиз, се трудам да нема можност за манипулација – објаснува Ратковиќ. Никола СпировскиНикола Спировски од Скопје денес има 32 години и е магистер по меѓународно право и меѓународни односи. Пред петнаесетина години беше еден од најмладите учесници на квизови на знаење, кој дотурка далеку. Почнал со квизот „Енигма“ кога имал 15 години, а на 19 години учествувал на македонскиот „Кој сака да биде милионер“. Спировски вели дека мотивот да се пријави и да учествува на телевизиски квизови бил комбинација од знаењето што го покажувал дома додека гледал квизови, поттикот и поддршката од најблиските што му ја разгореле желбата за докажување против возрасни натпреварувачи, особено против оние со повеќегодишно искуство. До моето учество немаше многу млади натпреварувачи, речиси и да немаше воопшто. Потоа почнаа да се појавуваат и други млади натпреварувачи и ми беше мило, бидејќи една од моите цели беше да покажам дека младите натпреварувачи можат да бидат рамноправни против искусните противници. Бидејќи го скршив мразот, беше вистинско изненадување и е невообичаено едно 15-годишно дете да постигне такви резултати. Имаше различни реакции во гимназијата во која учев – некои ми честитаа, други ме гледаа со недоверба и скепса: „Не е можно да знаеш толку, некој ти ги кажува прашањата“ – раскажува Спировски. Како се снаоѓаат „квизаџиите“? Спировски учествувал двапати на квизот „Енигма“. Според концепцијата, во квизот се натпреваруваа парови. Во првата сезона учествувал со мајка му, завршиле на четврто место и освоиле летување во Охрид. Втората сезона, заедно со вујко му победиле и освоиле по 1.500 евра. Неколку години подоцна учествувал на „Кој сака да биде милионер?“ и освоил 125.000 денари. На прашањето дали продукциите чесно ги исплатиле наградите, Спировски вели: Продукцијата што го организираше квизот „Енигма“ навреме ги подмири обврските. Ситуацијата со „Кој сака да биде милионер?“ беше сосема поинаква. Продукцијата не се придржуваше до договорот што го потпишавме пред снимањето. Не ми дадоа примерок од договорот, велејќи дека ќе го пратат по факс. Тоа не се случи. По шестмесечно доцнење, сепак ја подмирија својата обврска, благодарение на џокерот „повикај пријател“, кого го поздравувам – вели Спировски. Никола Спировски во статија објавена во неделникот „Антена“ („Дневник“) Денес одвреме-навреме гледа „Слагалица“ на РТС и „Потера“ на ХРТ. Вели дека на нашите телевизии понудата е исклучително скромна, речиси ја нема, а во скоро време не планира да учествува на некаков квиз. Имам поинакви планови. Но, останувам љубител на квалитетните квизови, кои ги има сè помалку – вели Спировски. Пред неколку години љубителите на квизови во земјава се организирале и регистрирале  Македонска квиз-асоцијација. Оливер Таневски е еден од основачите, поранешен претседател и актуелен секретар на здружението. Тој е професор по историја, но работи друга професија. По првата сезона на квизот „20 секунди“ учесниците си организирале група на „Вибер“ каде што почнале секојдневно да комуницираат. Се договоривме неколкумина да појдеме во Ниш да видиме како ги организираат нивните натпревари, настрана од телевизиските квизови. Тоа беше пред пандемијата, собравме информации и на истиот принцип и тука почнавме да организираме квиз-натпревари – објаснува Таневски. Натпревари на Македонската квиз-асоцијација Во Србија оваа сезона повторно почнува да се емитува „Кој сака да биде милионер?“. Таневски вели дека кај нас ситуацијата со квизови е очајна.  Неколкумина од Македонија отидовме на тестирање во Србија, но не се пласиравме. Конкуренцијата е голема и верувам дека им даваат предност на своите државјани. Во Хрватска не ни можете да се пријавите ако не сте хрватски државјанин. И, така, сите одвај чекаме нова сезона на „20 секунди“. Долго време најавуваат трета сезона, но никако да почне снимање. Лани ова време веќе се снимаа емисиите – објаснува Таневски. Од квизот „20 секунди“ на МТВ / Извор: Јутјуб (принтскрин) Во меѓувреме почнале да ги организираат натпреварите во рамките на асоцијацијата. Една квиз-сезона трае од септември до мај. Се организираат четири мастерси (секој со по 200 прашања) и осум тематски натпревари (историја, географија, спорт и слично, со по 100 прашања). На 16 октомври ќе се одржи натпреварот на тема историја. Во Асоцијацијата во моментот има околу 25 активни членови, кои плаќаат по 1.200 денари годишна членарина, а пасивните по 600 денари. На натпреварите нема награди, учествуваме заради престиж. Овој тип натпревари потекнуваат од Велика Британија. И кај нив учеството е престиж, но тие ги користат како тренинг за учество на квизови. За жал, за нас е ретка можност каде што можеме да го покажеме нашето знаење – објаснува Таневски. Фото: Македонска квиз-асоцијација Според него, добар „квизаџија“ мора да одржува постојано кондиција и секојдневно многу да учи. Има неколку членови на асоцијацијата, кои се деноноќно активни. Ова е страст, ментална гимнастика и навистина е штета што нема доволно телевизиски квизови каде што би можеле да го покажеме нашето знаење. Телевизиски квизови на знаење се неопходни во Македонија – вели Таневски. Главните мастерси претежно се одржуваат во Скопје, но се трудат тематските квизови да ги организираат во градовите од каде што доаѓаат други натпреварувачи – Тетово, Неготино, Охрид и Кавадарци. Асоцијацијата веќе располага со солидна база на податоци со прашања и одговори, но најчесто некој однадвор им ги конципира прашањата за да можат другите да учествуваат во натпреварот. По натпреварот, учесниците меѓу себе си ги проверуваат одговорите. Од квизот „Потера“ на ХРТ1 / Извор: Јутјуб (принтскрин) Прашањата не се воопшто лесни, но во тоа е предизвикот. Пред мастерсите ние навистина многу учиме и се подготвуваме. Затоа стандардите се високи. Никој не може да ги одговори сите 200 прашања. И најдобрите учесници, од типот на ловците во хрватската „Потера“ – Крешимир Сучевиќ-Меѓерал и Деан Котига, од 200 прашања рекордот им е околу 140. Имаме и ние неколкумина одлични натпреварувачи со огромно знаење. Но, мора да се најде начин како ова знаење да го покажеме – завршува Таневски. Автор: Весна Ивановска-Илиевска Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).
Journalism 1

Седмата сила – евтина работна сила

Според последното истражување на Самостојниот синдикат на новинари и медиумски работници направено во 2021 година, повеќе од половина медиумски работници кај нас (52,5 проценти) имаат плати од 20 до 40 илјади денари. Дел од нив на месечно ниво добиваат повеќе од 40 илјади денари (4,8 проценти), а далеку поголем е бројот на оние што заработуваат плата под 20 илјади денари (28,4 проценти). Резултатите од истражувањето што е дел од публикацијата „Со заедничко дејствување до поголемо почитување на правата на новинарите и на медиумските работници“, покажуваат дека високи 41,6 отсто од анектираните новинари и медиумски работници се вработени на определено време, работат со договор за дело или хонорарно. Главнината од испитаниците  (80 проценти) имаат редовни примања, но на 11,9 проценти им се случиле доцнења во времетраење од еден до три месеци, односно плати, во последната година. Вкупно 62,9 проценти сметаат дека материјалната состојба е значително или делумно подобрена во последните три години, но 21,7 проценти сметаат дека ситуацијата е значително или делумно полоша, велат од ССНМ. Месечни примања помали од 30.000 денари имаат дури 72,9 отсто од испитаниците, што е приближно на граница на просечната плата во земјава, а повеќе од половината од испитаниците, 57,7 отсто, се незадоволни од своите примања и од својата економска сигурност. Овие податоци се показател за социо-економска состојба на мнозинството вработени во медиумскиот сектор и тоа во континуитет во последните неколку години. Самостојниот синдикат на новинари и медиумски работници има став дека тековните месечни примања се далеку под потребните и дека со оглед на економската криза, па и според тоа колку средства се слеваат во медиумите, неопходен е раст на платите на новинарите и на медиумските работници. Во исто време, ССНМ во редовните, па и засилени средби со своето членство во последниот период, но и воопшто со луѓето ангажирани во медиумите, доаѓа до информации за ангажирања без договори, пролонгирање на дозволениот период на ангажмани на определено, исплата на рака и така натаму, наведуваат оттаму. Дополнуваат дека работата во недела, ноќни и празнични дневници, како и минат труд, се долго предмет на „борба“. ССНМ секогаш инсистирал на нивна примена во сите медиуми. По последните законски измени и по период на адаптација, во текот на оваа година голем дел од македонските медиуми започнуваат да ги практикуваат на дело обврските што им се наменети од државата. Но, треба да се истакне дека тоа и во овој дел има отстапки, па бележиме нецелосни суми при исплатата на месечните примања, нивно доцнење, а дел се само уште во најава, посочуваат од Синдикатот. Од Здружението на новинарите на Македонија, на прашањето колку изнесува просечната плата на медиумските работници во Република Северна Македонија и колку е под или над просекот, одговараат дека најголем дел од новинарите имаат месечни примања далеку под просечната плата во земјава, која во 2021 година изнесуваше 28.869 денари. Платата на најголемиот дел од младите новинари, според анкетата на ССНМ, не ја достигнува ниту оваа цифра. Шест отсто од анкетираните млади новинари одговориле дека земаат помалку од 25.000 денари, а дури 27 проценти од нив се платени помеѓу 15.000 и 20.000 денари. Останатите 12,9 отсто одговориле дека нивната плата е од 25.000 до 30.000 денари, односно 24,6 проценти дека имаат плата повисока од 30.000 денари. Нешто подобра е состојбата во јавниот сервис, каде што просечната плата на новинарите во 2020 година изнесувала 38.120 денари, иако се смета дека платите на новинарите, особено тие што не се почетници, се пониски од платите на новинарите во националните приватни телевизии, велат оттаму.Директорот на Медиумската информативна агенција МИА, Драган Антоновски, вели дека социо-економската состојба на новинарите во нашата држава никогаш не била добра. Можам да кажам дека тоа е поради тоа што во медиумскиот простор има многу луѓе кои се нарекуваат новинари и мислат дека работат новинарство. Има многу луѓе кои што се заталкани, а и има многу луѓе кои си ја сакаат професијата и работат професионално. Целата таа различна структура различно се пазари и се согласува да работи, така што, во тој контекст е и различно плаќање и позиционирање на новинарите. Различно е кога новинарите работат за професијата и кога работат за газдите, за бизнис центрите, за политичките центри, и затоа имаме една многу различна скала на тоа колку се платени и што и како добиваат, вели Антоновски. Дополнува дека предноста во државните институции е што сепак има некаква рамка во која што се договорени и загарантирани најголем дел од работничките права, за разлика од приватните медиуми. Како што информира Слаѓана Миливојевиќ претседателка на Синдикалната организација при МРТ, просечната основна нето плата на новинар во МРТ е над просечната нето плата во државата, а за соцо-економската состојба на новинарите во МРТ, вели дека е на задоволително ниво. Во МРТ надоместоците се исплаќаат и се почитува законот. Ние го следиме трендот со растот на минималната плата, а како синдикат помагаме финансиски за многу работи кои ќе ја олеснат живеачката на вработените, вели таа. МИА и МРТ со колективни договори во борба за унапредување на работничките права Медиумската информативна агенција - МИА и Македонската радио телевизија се национални сервиси со колективни договори кои ги регулираат и унапредуваат работничките права. Според Антоновски, борбата за добивање сѐ поголеми работнички права била и ќе остане константа во иднина. Меѓутоа, тоа е двострана улица, не е само да се бараат работнички права, треба и да се испорачуваат. Можам да зборувам и од друг агол, да речеме како прв човек на агенцијата. Една димензија е дека работничките права никогаш не се доволни, тука можам да се согласам, меѓутоа, и оствареното никогаш не е доволно и вообичаено новинарите таа страна не ја гледаат. Еден добар дел од нив прават сѐ што треба за да си ја заработат платата, добар дел мислат дека платата следува со самото тоа што ќе се отвори вратата и ќе се влезе во медиумот. Така што, има многу елементи кои што придонесуваат да биде лоша сликата во тој контекст, смета тој. Како што вели, МИА има седумчасовно работно време и исплаќа прекувремени часови, работата во недела, ноќни и празнични дневници, како и минат труд. Има плати, кои, такви какви што се, се редовни, нема доцнење. МИА дава два слободни денови за деновите кога се работи за викенд, се даваат други додатоци на плати, така што мислам дека дефинитивно сме лидери во контекст на тоа колку можеме да исплатиме и колку се плаќа, вели тој. Во однос на прашањето за вработувањата во агенцијата и фактот што за истите мора одобрување од Владата, Антоновски споделува дека веќе се преземени активности во поглед на позиционирањето на МИА. Идејата е да направиме закон за МИА. Ние сме сега дел од владини институции, сопственост на Владата. Сметаме дека, доколку МИА биде под Собрание, регулирана со закон, ќе имаме постабилна одржливост, заради тоа што ние сега зависиме и мора да добиеме, без оглед на тоа дали имаме доволно средства или немаме, одобрување од Министерството за финансии. Имаме млади луѓе кои што треба да ги вработиме, за кои што е испратено барање, ние сѐ уште немаме ниту позитивен, ниту негативен одговор. Барем да имаме негативен одговор да им кажеме на луѓето дека тоа е тоа, да си го бараат „чарето“. Немаме никаков одговор и тоа трае со месеци и сметам дека е некоректно, вели тој, дополнувајќи дека има луѓе кои заминале во пензија и за кои не треба некаква посебна процедура да се пополни нивното место. Антоновски посочува дека МИА е еден од ретките медиуми кој има колективен договор. Сега сме во фаза кога треба да го надополниме. Да видиме што е одржливо, што не, и сето тоа во насока на подготвеноста да одиме постојано нагоре, кон подобрување. Бидејќи доколку имате солидни работнички права, обезбедени услови, тоа значи и поголема успешност. Само по себе тоа ни е јасно, меѓутоа, амбиентот во кој што сме ни прави некакви ограничувања до каде би можеле да одиме, вели тој. Миливојевиќ, исто така, вели дека со гордост може да каже дека јавниот радиодифузен сервис има потпишано колективен договор кој регулира сѐ што треба за заштита и унапредување на работничките права. Хонорарците „најранлива“ категорија во новинарството Од ССНМ велат дека хонорарците се „најранлива“ категорија во новинарството и во сите професии поврзани со медиумите. Сè уште се многу, нивните приходи за одработеното доцнат, а често и не се исплаќаат. Неколку случаи, особено со дописниците, се вистински лични драми. Така, имаме дописник од една ТВ кој нема никаков договор, а за куќата работи веќе седум-осум години, а на една поголема група хонорарци им беа „прескокнати“ четири месеци. Главниот проблем на хонорарците е што се во прекаријатска позиција, со несигурен, нередовен приход, кој во секој момент може да престане, велат од ССНМ. Од ЗНМ, исто така, сметаат дека работниот статус на многу новинари, особено во приватните медиуми, е несигурен. Бидејќи новинарите главно имаат договори на определено време или хонорарни договори, не им се исплаќа надоместокот за пензиско и за социјално осигурување, примањата им се ниски, а не им се почитуваат и другите работнички права. Поради тоа, новинарите се многу поранливи на притисоци, како од менаџерските структури, така и од сопствениците и од политичарите. Притисоците најчесто се суптилни и малку видливи, новинарите главно се воздржуваат отворено да зборуваат за овие појави и ретко пријавуваат кога им се прекршуваат основните права, велат оттаму. Од ССНМ дополнуваат дека, иако се оценува дека новинарите во редакциите главно имаат поголема слобода, сепак има многу влијанија врз секојдневното работење, кои не се толку видливи, односно има повеќе самоцензура, отколку директни притисоци. Подобрувањето на финансиската „атмосфера“ бара сериозен пристап За подобрувањето на финансиската „атмосфера“ во која работат новинарите и медиумските работници, особено хонорарците, од ССНМ велат дека одржале средби и со некои од работодавачите и побарале да бидат заштитени правата на вработените со акцент на хонорарните соработници. Во исто време, постојат и заложби за поставување долни граници или минимални плати, и тоа по сектори, но за таков потфат ќе треба обединување на голем дел од членовите во ССНМ што би значело и мандат за барањата, велат од Синдикатот. Од ЗНМ се согласни дека во овој контекст е потребно продолжување на напорите на ССНМ, со поддршка на ЗНМ, во потпишувањето нови колективни договори со приватните медиуми. Потребно е спроведување кампањи и обуки, преку кои новинарите и медиумите би се запознале повеќе со своите основни работнички права. Еснафските новинарски здруженија треба да продолжат да обезбедуваат правна помош и советодавни услуги на новинари и на медиумски работници. Исто така, неопходно е интензивирање на соработката и на дијалогот со институциите во интерес на заштитата на работничките права на новинарите и на медиумските работници, се некои од решенијата што ги наведува ЗНМ. Во врска со прашањето како малите плати влијаат врз квалитетот на известувањето, од ССНМ велат доколку тргнеме од претпоставката дека квалитет најлесно се добива со високи плати, тогаш, според нив, јасно е дека со мала инвестиција сопствениците не може да се надеваат на квалитетно известување. Секако, доколку сметаат дека професионалното известување е во нивен интерес. За жал, сведоци сме дека не е мал бројот на медиумски сопственици што не го гледаат медиумот како јавно добро и бранител на јавните интереси, што, впрочем, е и основната функција на новинарството и на медиумите. Другата димензија, долгорочна, е дека младите се демотивирани од сознанијата за мали приходи, па како резултат на тоа се јавува отсуство на студенти по новинарство и на групите комуникација и медиуми, а познато е дека со помала база, помала е шансата за квалитет, посочуваат од ССНМ. Од ЗНМ велат дека новинарите и медиумските работници што работат во неповолни услови, имаат ниски финансиски примања, немаат мотивација за работа и се подложни на влијанија. Новинарите велат дека најголем проблем претставува фактот што на сопствениците на медиумите најчесто тоа не им е основен бизнис. Па, така, во заднина на медиумот постојат други фирми, кои, пак, се врзани со тендери со министерства и институции, и од тој аспект постојат табу-теми за одредени медиуми. Таквата состојба е особено изразена во локалните медиуми. Во тој контекст, во текот на изминатава година, со оглед на тоа дека сè уште беше актуелна здравствената криза предизвикана од пандемијата, новинарите и медиумските работници чувствуваа уште поголема несигурност за својата работа, а тоа, пак, водеше кон демотивираност и самоцензура, велат оттаму, дополнувајќи дека најлоша е позицијата на новинарите во локалните и во регионалните медиуми, поради тоа што овие медиуми се во лоша финансиска состојба, а освен тоа, во малите средини локалните моќници можат полесно да вршат притисок. Антоновски, исто така, смета дека малите плати влијаат на информациите што се продуцираат. Доколку новинарот е демотивиран, нема да работи. Ако новинарот е малку платен, оставате можност да го плати некој друг, за да испродуцира некаква лажна информација, или да биде субјективен, наклонет кон едните, или кон другите. Идеални услови се новинарите да го добијат тоа што го заслужуваат, да бидат платени толку колку што треба да бидат платени за да функционираат во општеството, вели тој И Миливојевиќ смета дека малите плати многу влијаат врз квалитетот на известувањето и, како што вели, работникот мора да биде задоволен, а со тоа и попродуктивен. Социо-економската положба на голем број медиумски работници во Северна Македонија е на незавидно ниво. Нерегулираниот работен статус ги изложува на притисоци, а сето тоа придонесува кон нискиот квалитет на информации, кои како такви, пуштени во етер, влијаат поразително. Високиот притисок, долгите работни часови и малата плата ја „ослабуваат“ седмата сила, чија енергија е неопходна за борба против дезинформациите што го нагризуваат општеството. Автор: Ангела Рајчевска Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  
An 1

Дезинформациите низ објективот на фотоапаратот

Ширењето дезинформации преку фотографија е речиси толку старо како и самиот медиум. Постојат многу примери на исценирани или на изменети фотографии како дел од политичка пропаганда или во улога на поддршка на најразлични наративи. Во дигиталната ера, дополнително, оваа практика достигнува нови височини, при што уредувањето фотографии станува сè пораспространето и софистицирано, а „злоупотребените“ фотографии се шират глобално за неколку секунди. Фотографот Ѓорѓи Личоски смета дека дезинформациите се огромен проблем во новинарството и тие се зголемуваат со невидена брзина. At the 2014 Winter Olympics, Saturday, March 5, 2016, in Sochi. Јас се занимавам со фотоновинарство повеќе од 30 години и можам да кажам дека дезинформирањето е нешто што е излезено од контрола. Со оглед на тоа што кај нас фактички изумреа весниците, новинарството се сведе на интернет-новинарство каде што нема никаква контрола. Уште помалку се одговара за пишаниот збор. Армии луѓе, партиски војници, нè засипуваат со дезинформации на секое ниво и тоа е нешто што е навистина излезено од контрола, вели тој. Според фотографот Роберт Атанасовски, манипулацијата преку фотографија е една од најпопуларните и најефикасни форми за манипулирање со луѓето. Причината за ова лежи во фактот што луѓето се визуелни суштества и фотографиите, повеќе од текстот, можат побрзо и поефикасно да влијаат врз нив. Исто така, од искуство велам дека луѓето имаат поголема веројатност да веруваат во фотографии отколку во текст, смета тој. Додава дека ако весникот или порталот има лошо мислење за конкретен политичар, уредникот на фотографија или на весникот може да избере полоша фотографија од тој политичар сликана во крупен. Нагласува дека тоа веќе се случувало кај некои од нашите медиуми и е еден вид манипулација. Во почетокот на 20 век, фотографијата престана да биде само уметност и илустрација во весниците, таа почна да се користи за маркетинг и за конкретни цели. Фотоманипулациите станаа екстремни заради промоција на производи или за презентација на одредени политички цели. Фотографија во весници или за маркетинг цели се користи со намера читателот да реагира со некакво политичко дејствување, на пример, омраза кон некој политички лидер. Тоа е веќе пропаганда и можеби е најлошиот вид. Но, има и други начини, образложува Атанасовски. Лажниот контекст го наведува како еден од најопасните начини на манипулација. Ова е ситуација кога одредена фотографија се користи во контекст што не е соодветен, односно за илустрација на настан што не се однесува на неа. Овде, се разбира, не мислиме на очигледно измислена и однапред смислена фотографија што служи за потребите на рекламирање и слично, туку фотографија што постои и е достапна на интернет или во архива на фотографии, за весник или за објава на социјалните мрежи. На овој начин целосно се менува изворното значење и карактерот на фотографијата или на одреден настан, вели тој. Во оваа смисла, како што дополнува, постои свесно претерување во претставувањето на постојните ситуации за да се привлече вниманието на носителите на одлуки или на пошироката јавност за некој проблем. На пример, кога целта е пошироката јавност да се вознемири поради неодговорниот однос кон природата, тогаш фотографијата од најзагадените реки во светот често може да се користи како своевидно предупредување или во кој било контекст во врска со загадување. На пример, се зема фотографија од некоја загадена река од каде било и се пишува дека Вардар е загаден поради конкретни интереси, посочува Атанасовски. Peaks of the highest buildings the only one that could be seen from mountain Vodno whereas town is covered by extreme fog created from pollution in Skopje on December 15, 2017.High pollution levels have been plaguing Macedonia for years, especially the citiy of Skopje, which is among Europe’s most polluted areas. / AFP / Robert ATANASOVSKI Личовски вели дека манипулациите со фотографии се присутни секојдневно. Фотошопирање на фотографиите, манипулација со времето и местото на фотографијата, крадење фотографии и пишување текст со различен контекст е нешто што стана нормално на нашите простори, вели тој. Нејасна законска регулатива и масовно крадење авторски фотографии, секојдневие во македонското фотоновинарство Во земјава постои нејасна законска регулатива што се случува со фотографијата по нејзиното објавување на интернет, вели Личовски, кој дополнува дека фотографиите се крадат масовно и ретко некој одговара за тоа. Има луѓе што се обидуваат со тужби да се справат со медиумите што крадат фотографии, но, дефинитивно, фоторепортерите немаат контрола врз фотографиите по нивното објавување на интернет, вели фотографот Личовски. Атанасовски, исто така, се согласува дека немаат контрола врз фотографиите. Ние буквално немаме контрола врз фотографиите доколку се објавени на интернет, што начелно објавуваат за конкретен  настан што е поврзан со одредена случка. Нормално, секогаш имам доверба и најдобра намера што се однесува до нормален медиум што се занимава само со факти, но тука веќе се јавуваат социјалните мрежи со илјадници коментари и толкувања и тука веќе има простор за манипулации и за извртување на вистината, вели тој. Според него, ние сме далеку од почитување авторски права. Дури можам да кажам дека кај нас најмалку се почитуваат авторските права во регионот. Сме пробале различни стратегии досега. Не велам не, но делумно безуспешно. Останува на крај со тужби да ги решаваме проблемите. Но, сега веќе ситуацијата е малку променета бидејќи некои колеги почнаа преку судови и адвокати да си ги бараат правата и успеваат во тоа. Тоа е некој почеток за решавање на проблемот. Сè додека не се донесе закон специјално за авторски права и за конкретни ситуации за фотографии, состојбата ќе биде таа. И по малку да се смени совеста на медиумите што мислат дека интернет-просторот е нивен без ограничување, смета тој. Children cry as migrants wait on the Greek side of the border break through a cordon of Macedonian special police forces to cross into Macedonia, near the southern city of Gevgelija, The Former Yugoslav Republic of Macedonia, 21 August 2015. Macedonian police clashed with thousands of migrants attempting to break into the country after being stranded in no-man’s land overnight, marking an escalation of the European refugee crisis for the Balkan country. EPA/GEORGI LICOVSKI Личовски, пак, вели дека ситуацијата со фотоновинарството кај нас е катастрофална во секој поглед. Бројот на фоторепортери во Македонија во 2001 година беше повеќе од 40, бевме солидно технички опремени и имавме солидни плати споредено со нашите балкански колеги. Денес, професионално со новинарска фотографија се занимаваат десетина луѓе, кои се многу лошо платени, ужасно опремени, а најстрашно од сè е што нема веќе млади луѓе што сакаат да се занимаваат со оваа професија. Авторските права не се почитуваат, нè крадат безмилосно, а ретко кој успеал со тужби да наплати кражба на фотографија. Фотоновинарството е професија во изумирање во Македонија, вели тој. Што се однесува за конкретна новинарска фотографија, Атанасовски посочува дека сè уште знаеме да бидеме конкурентни и забележува дека поради кризата во медиумскиот простор, има и криза во смисла за намален број фоторепортери. Суштината на новинарството и на фотографијата е да ја пренесат вистината Според Личовски, суштината на новинарството и на фотографијата е да ја пренесат вистината, затоа и постои новинарството. Доколку луѓето изгубат верба во медиумите, како што веќе се случува во нашата држава, тогаш е бесмислено постоењето на медиумите, ако веќе тие станаа алатка во рацете на партиски и криминални структури за дезинформација на луѓето, смета тој. A file picture dated 13 August 2015 shows an exhausted and frustated migrant holding his head after he missed to get a place on a train heading to the Serbian border at the train station in Gevgelija, The Former Yugoslav Republic of Macedonia (FYROM). The summer of 2015 put the cooperation between EU countries to a test when more than a million refugees entered Europe fleeing from wars and poverty. The 60th anniversary of the signing of the Treaty of Rome is marked on 25 March 2017. The treaty was signed on 25 March 1957 by Belgium, France, Italy, Luxembourg, the Netherlands and West Germany to form the European Economic Community (ECC). It continues to be one of the most important ones in the history of the European Union (EU). EPA/GEORGI LICOVSKI Атанасовски се согласува дека известувањето за вистината е основа. Само така ќе нè биде и ќе функционираме во нормален медиумски простор. Затоа што сме му потребни на општеството да бидеме неговите очи и неговата совест,  вели тој дополнувајќи дека тоа не треба да им се препушти на поединци и на медиуми што без контрола и заради лични интереси објавуваат фотографии и вести. Личовски вели дека не е толку тешко да се избегнат дезинформациите и дополнува дека е потребна двојна или тројна проверка на изворот на информација или фотографија. Според него, некогаш треба и да се почека за да имаш време вистински да провериш дали е нешто вистина или не. Атанасовски заклучува дека вистината понекогаш е повредена од некаква невистина или лага, конкретно, а фотографиите се многу потешки за манипулација од зборовите, затоа што прикажуваат конкретна ситуација, а со зборовите лесно може да се манипулира. A protester write on the facade of the Ministry of Justice building with color spray during an anti-government protest in Skopje on May 20, 2016, in a series of protests dubbed Colorful Revolution. Crisis-hit Macedonia on Wednesday postponed elections due next month, after the European Union called on Skopje to delay the polls to ensure they could take place freely and fairly. The delay was agreed by parliament, which reconvened after Skopje’s constitutional court froze all activities related to the controversial parliamentary polls scheduled for June 5. / AFP PHOTO / Robert ATANASOVSKI Секако најважно е професионалното и објективно новинарство што ја вклучува и новинарската фотографија. Вистината секогаш е потешка за манипулација. И искуството да се препознае манипулацијата е најважно, смета тој. Фотографиите ја зголемуваат вербата во изјавите. Тие служат како доказ дека некој настан се случил и се полесни за меморирање. Вистината во фотографијата не е само во автентичноста, важно е како фотографиите се вклопуваат заедно, каква е нивната наративна структура и како функционираат во одредена публикација. Сите фотографии исполнуваат конкретни функции во специфични контексти и можат да го променат значењето и да го изменат контекстот, па токму затоа е неопходно да се внимава со нивната употреба и уредување и да се почитуваат авторските права што стојат зад објективот. Автор: Ангела Рајчевска Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).