Четириесет основни и средни училишта ќе добијат поддршка за основање и функционирање на медиумски клубови преку Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“.   Медиумските клубови ќе почнат да работат од ноември, а целта е учениците да научат како да создаваат веродостојни и проверени медиумски содржини користејќи различни формати, вклучително и текст, видео, поткасти, блогови и фото-новинарство. Учениците, во координација со наставникот, ќе имаат можност да предлагаат и да обработуваат теми коишто се поврзани со образовниот процес и училишните активности, но и со културни, забавни, спортски или други теми кои се од интерес на младите. Со цел успешно да се реализираат активностите, на 10 и 11 ноември 2023 година беше спроведена дводневна обука за наставниците кои ќе ги водат медиумските клубови. Притоа, им беа презентирани теми и активности кои што се дел од предлог-програмата што ќе можат да ја користат при работа во медиумските клубови. Обуката ја водеа тројца обучувачи за медиумска писменост - Тамара Ќупева, Драгана Ѓореска и Сефер Тахири, со долгогодишно искуство во областите на образованието, новинарството и медиумската писменост. Оваа активност во рамки на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“ ја  спроведуваат ИРЕКС, МИМ и МОФ.

Известувањето за климатските промени во медиумите во земјава најчесто се сведува на известување за катастрофи предизвикани од климатските промени, без детално известување и истражување за причините кои придонеле за тоа. Затоа, потребна е поголема застапеност на и потемелна обработка на темите поврзани со животната средина во медиумите, заклучија новинарите и уредниците кои учествуваа на дводневните работилници за известување за теми поврзани со климатските промени, што ги организираше МИМ. Како да се претстават податоците на разбирлив и атрактивен начин за да се заинтересира публиката, што се дезинформации за климата и како да се направи проверка на фактите, какви се глобалните климатски политики наспроти локалната перспектива за климатските промени - се само дел од темите за коишто се зборуваше на работилницата. Преку презентации, квизови и вежби, работилницата ја водеа проф. д-р Наташа Марковска од Истражувачкиот центар за енергетика и одржлив развој при МАНУ и Александар Манасиев, долгогодишен новинар и уредник. Во наредниот период новинарите-учесници на работилницата ќе можат да аплицираат за финансиска поддршка за изработка на новинарски стории на теми од животната средина и климатските промени. Проектот „Зајакнување на улогата на медиумите во известувањето за климатските промени“ е поддржан од Регионалниот грант „SMART Balkan - Civil Society for a Connected Western Balkans“, регионален проект имплементиран од Центарот за промоција на граѓанското општество ( CPCD), Центарoт за истражување и креирање политики (CRPM) и Институтот за демократија и медијација (IDM), а финансиски поддржан од Министерството за надворешни работи на Норвешка.  

10.000 наставници од основните училишта имаа можност да проследат пет вебинари на теми поврзани со медиумската писменост организирани преку ЕДУИНО-платформата. Наставниците беа запознати со концептот на медиумската писменост и неговата улога во образовниот процес, со цел да можат понатаму да ги пренесат знаењата и вештините на учениците во рамки на наставата. Истакнати обучувачи од областа на медиумска писменост говореа за теми кои ќе бидат опфатени во новата наставна програма од 1 до 9 одделение, како што се: Новите медиуми и социјалните мрежи, Родителите и децата од дигиталната генерација, Визуелни дезинформации и фотофорензика, Говор на омраза во онлајн медиумите и Стереотипи и предрасуди. Оваа активност се спроведува во рамки на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“ во организација на Македонскиот институт за медиуми и ИРЕКС, а во соработка со СмартАп и Бирото за развој на образованието кои ја администрираат ЕДУИНО-платформата, како и со Министерството за образование и наука. Како обучувачи на вебинарите беа вклучени наставници, професори, новинари и едукатори кои имаат искуство во областа на медиумската писменост – Сеад Џигал, Тамара Ќупева, Ирена Христовска, Драгана Ѓореска, Тоше Огњанов и Диана Садику-Рамадани. Новинарот и обучувач Тоше Огњанов смета дека „со развојот на социјалните мрежи и со брзото ширење на лажните информации, потребата од медиумска писменост кај учениците стана неопходна“. Наставниците на вебинарот што тој го водеше, имаа можност да се запознаат со техниките за препознавање на визуелните дезинформации. „Верувам дека тоа ќе им помогне да ги научат учениците како да ги разоткријат лажните вести и да ја спречат штетата што тие ја носат“, нагласува Огњанов. Обучувачките Тамара Ќупева и Ирена Христовска во рамки на вебинарот Родителите и децата на дигиталната генерација презентираа содржини од Прирачникот за родители и старатели „Дигиталниот свет на генерација алфа“, што беше издаден во рамки на проектот „Младите размислуваат“. „Во фокусот на овој вебинар беа технолошките трендови и форми на дигитална комуникација на децата родени по 2010 година. Овие содржини беа од особено значење за наставниците, со цел полесно разбирање на психолошкиот и социјалниот развој на децата на оваа генерација, нивната дигитална комуникација и перцепцијата на светот, но и за да бидат директна поддршка на родителите кои се соочуваат со овие предизвици,“ истакнуваат обучувачките и авторки на Прирачникот. Наставниците кои присуствуваа на вебинарите ќе имаат можност да добијат и сертификати за стекнато знаење. Вебинари на темата медиумска писменост ќе бидат и понатаму организирани за наставниците од основно и од средно образование.  

Како дел од процесот на подготовка на новите наставни програми, Бирото за развој на образованието со поддршка на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“ започна со вклучување на медиумската писменост и критичкото размислување во одделенската настава, а целта е овие содржини да станат дел од програмата во целото основно образование. Со цел поефикасно да се пренесат содржините поврзани со медиумската писменост на час и да бидат разбирливи за учениците, минатата година беа обучени 3.000 наставници од 2 и 5 одделение, а обуките ќе продолжат и во текот на следната година. Во меѓувреме се подготвуваат прирачници за наставници од 1 до 5 одделение, како и концепт за медиумска писменост. Ова се некои од клучните информации кои ги истакна Михајло Лахтов, директор на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“, на состанокот на кој присуствуваа над 200 директори на основните училишта. Целта беше директорите да се запознаат со активностите кои ќе се спроведуваат во училиштата преку Проектот „Младите размислуваат“, со цел тие да го поддржат процесот на вклучување на медиумската писменост во наставата.  Директорот на Бирото за развој на образованието, Зекирија Хасипи, порача дека улогата на Бирото, како и на раководителите на училиштата е да помогнат „во ширењето на медиумската писменост и да поттикнат поефикасно и побрзо спроведување на обуките на наставниците кои овие наставни содржини ќе ги пренесуваат на учениците.“ Директорката на МИМ, Билјана Петковска, ја истакна важноста на поддршката од страна на институциите, директорите и наставниците за успешно вклучување на медиумската писменост во формалното образование. „Со тоа ќе им помогнеме на младите да развијат вештини за критичко размислување и критички пристап кон информациите кои им се потребни за да изградат отпорност на дезинформации, со што ќе придонесат за градење активно и одговорно граѓанство“, рече Петковска. Состанокот со директорите на основните училишта беше организиран во рамки на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“, што го спроведува ИРЕКС во партнерство со МИМ, ИКС и МОФ, и во соработка со Бирото за развој на образованието и Министерството за образование и наука.  Прирачникот за обучувачи за медиумска писменост може да го најдете тука: Прирачник за обучувачи (МК)Manual për trajnerë (АЛБ) Курсот „Добро проверено“ може да го најдете тука: https://verified-education.org/  (МК) Снимен материјал од состанокот со директорите може да најдете тука: https://youtu.be/PhLKnQKtmC8 Презентација од состанокот со директорите на ОУ3.93 MB  

Осумнаесет новинари од Албанија, Косово, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Србија и Северна Македонија учествуваа на едукативната работилница „Враќање кон основите“, што се одржа во Подгорица на 27 и 28 јануари 2023. Главна тема на работилницата, наменета за новинари кои се на почеток на кариерата беа основните принципи на новинарството. Тимот обучувачи ги водеше учесниците низ три важни и во денешно време понекогаш занемарени области во програмите за обука и образование на млади професионални новинари: етиката во медиумите, традиционална проверка на факти и вештини за интервјуирање. Зборувајќи за различни професионални дилеми и предизвици со кои се соочил низ својата педесетгодишна новинарска кариера, Ненад Пејиќ дискутираше со учесниците за важноста на етиката во медиумите и новите етички предизвици што се појавија во последните децении. „Новинарите никогаш не треба да претпостават дека научиле сѐ што може да се знае за овој аспект од професијата“, објасни Пејиќ. „Етиката во медиумите е постојан принцип, не е некоја теорија што еднаш ќе ја усвоите и тоа е тоа. Се работи за практична, а не теоретска активност,“ додава Пејиќ. Фото: Ненад Пејиќ држи предавање за етика во медиумите Пејиќ истакна дека му е мило што учесниците биле активни со желба да стекнат нови знаења и вештини, иако понекогаш биле збунети кога се соочувале со различни етички дилеми во новинарската пракса. „Беа со отворени умови, посебно кога дискутиравме за важни чекори во новинарството коишто имаат тенденција да ги прескокнат, а тоа го препознаа како нивна слабост“, нагласи Пејиќ. Жарка Радоја, новинарка и уредничка од Србија која одржа предавање за традиционалната проверка на факти и важноста на контекстот во новинарството, истакна дека била многу мотивирана од заинтересираноста на учесниците и нивното активно вклучување во практичните вежби. „Беше многу занимливо да се гледа како размислуваат учесниците кои работат во различни видови медиуми - телевизија, истражувачки медиуми, од новинари кои работат за информативни агенции до оние кои имаат доволно време да размислат за можните теми на нивните стории“, објаснува Радоја.  Фокусот на нејзиното предавање беа основните чекори за верификација и објасни како традиционалните начини на кревање телефон и јавување на можните извори е сѐ уште важно. „Експлозијата на дигиталните алатки направи да заборавиме дека може да добиеме некој на телефон или преку СМС, наместо да праќаме пораки преку мобилни апликации. Денеска, повеќе учиме за дигиталните алатки отколку за основите на новинарството“, вели Радоја. Како основа на речиси сите новинарски жанрови, усовршувањето на вештините за интервјуирање е важен чекор за новинарите кои се на почеток на кариерата. Петар Комнениќ, автор на емисијата „Начисто“, популарна ТВ-програма на црногорската телевизија „Вијести“, сподели корисни совети и трикови како да се направи вистински избор на прашања и соговорници. Сепак, оваа новинарска вештина може да се усовршува само со искуство, објаснува Комнениќ.   „Постои одредена теоретска основа, но, новинарството е вештина и се усовршува преку различните ситуации во коишто ќе се најдете. Дури и денес се наоѓам во различни ситуации и секоја е посебна. Подоцна, ќе имате рефлексивна реакција за она што ви го носи професијата“, исткана Комнениќ. Фото: Практична вежба за време на сесијата за вештини за интервјуирање Младата новинарка од Албанија, Оливерда Алмука, беше една од учесниците на дводневната работилница. Таа верува дека едукативните активности како оваа нудат единствена можност за новинарите кои вообичаено се повеќе зафатени за да ги дискутираат дилемите на нивната професија.   „На пример, во Албанија, младите новинари веднаш се зафаќаат со работа и немаме време да дискутираме што всушност се случува со новинарството. Сѐ се менува и еволуира и мора да ги гледате работите од различни перспективи, но ние не го правиме тоа затоа што немаме време“, смета Алмука. Работилницата „Враќање кон основите“ беше воведна активност во рамки на проектот „Зајакнување на критичкото новинарство во Западен Балкан“, што го спроведува Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), во партнерство со „Transition“ од Прага, БИРН Косово и членките на СЕЕНПМ: Медиацентар Сараево, Институтот за медиуми на Црна Гора, Албанскиот медиумски институт, Новосадската новинарска школа и Македонски институт за медиуми. Проектот е поддржан од Национален фонд за демократија (National Endowment for Democracy - NED). Двегодишниот проект ќе се фокусира на подготовка на квалитетни медиумски содржини, вклучително и прекугранични стории, развивање на нови програми за образование, како и обуки и консултации за новинарите и уредниците во Западниот Балкан. 

Над 70 ученици од средните скопски училишта „Орце Николов“, „Васил Антевски-Дрен“ и „Никола Карев“ учествуваа на три интерактивни работилници на кои дознаа повеќе за погрешните информации и за улогата на интернет-корисниците во нивното ширење и добија конкретни совети како паметно и одговорно да се користи технологијата. Темите на работилниците се поврзани со Упатството за детоксикација кое е подготвено како дел од изложбата „Стаклена соба - Погрешни информации и манипулации на интернет“. Изложбата е осмислена и подготвена од Тактикал Тек (Tactical Tech), меѓународна невладина организација со седиште во Берлин. Работилниците за млади се одржаа во Европска куќа во Скопје, во организација на Македонскиот институт за медиуми со поддршка од Делегацијата на Европската Унија. 

Ако претпоставиме дека новинарите имаат мотив и желба за едукација, но сметаат дека немаат доволно време физички да посетат некој курс, тогаш решението е во бесплатните онлајн алатки и сервиси за едукација. Новинарството е динамична професија што постојано се менува. Новинарите и медиумите е потребно да се приспособат на промените, а голем дел од тоа приспособување подразбира учење и постојано надоградување на вештините. Најчесто потребата за едукација е иницирана од технолошките промени. Па, така, кога се појавил персоналниот компјутер, а потоа и интернетот, новинарите морале да научат како да ги користат, бидејќи без нив новинарската работа стана невозможна. Слично е и со појавата на мобилниот телефон. Во денешно време тој е моќна алатка, која има потенцијал да ги замени фотоапаратот и компјутерот и за многу новинари е единствената алатка со која самостојно може да креираат и да објавуваат приказни, фотографии, видео... Но, технологијата не е единственото нешто што ја актуализира потребата за едукација. Некогаш тоа е предизвикано од актуелните глобални случувања какви што се војните, пандемиите, климатските промени и слично. Поради овие фактори се зголемува и потребата од поголемо знаење од областите што ги покриваат новинарите, со цел да можат да креираат релевантна новинарска приказна. Тоа најдобро го илустрираше пандемијата со ковид-19 кога голем дел од медиумите го свртеа фокусот кон овој проблем, притоа соочувајќи се со недостиг на знаење во самите редакции за тоа што е пандемија, недоволно знаење за вакцините и слично, што резултираше со намерно или ненамерно ширење дезинформации, кои на крајот му штетат на секое општество. Глобалните конфликти и воени состојби како онаа во Украина создаваат потреба од што поголема едукација на новинарите за темите како безбедно известување од конфликтни ситуации, справување со траума и слично. Имаат ли новинарите време за едукација? Фото: freepik.com Обременети со многу работа во редакциите, голем број новинари објективно имаат малку време или воопшто немаат време да посетат курсеви каде што би ги надградиле своите вештини. Дел од новинарите немаат ниту мотив ниту желба бидејќи сметаат дека тоа нема да донесе никаква промена на финансиски план во нивните матични редакции и тоа е сосема разбирливо. Но, факт е дека преку едукација и зајакнување на вештините, новинарите може да станат подобри, поефикасни, поконкурентни на пазарот и на крајот позадоволни од трудот што го вложуваат. Колку време е потребно? Ако претпоставиме дека новинарите имаат мотив и желба за едукација, но сметаат дека немаат доволно време физички да посетат некој курс, тогаш решението е во бесплатните онлајн алатки и сервиси за едукација. Ги има во голем број и на различни јазици, доколку имате проблем со англискиот или со другите јазици. Голем дел од овие курсеви или онлајн платформи за едукација овозможуваат да ги следите по сопствена динамика, односно по сопствено темпо. Материјалите се достапни и вие може да ги читате, да ги гледате, да ги слушате, каде сакате и кога сакате. Колку време ви е потребно? Секако дека што повеќе време вложите во едукација толку подобро ќе научите. Сепак, од лично искуство сите ние немаме доволно време и некогаш мора да се направи компромис помеѓу желбата и реалноста. Токму затоа вкупно два до три часа вложени во текот на една недела или околу 45 минути дневно во текот на 3-4 дена се доволни да направат сериозна промена во вашето знаење за одреден проблем што сакате да го совладате, било да станува збор за хардвер, софтвер или за област што треба да ја совладате или за која треба да известувате. Реално, толку, ако не и повеќе време, трошите на пиење кафе. Научи, па примени Фото: freepik.com Најважното од сè, без разлика дали учите како се користи мобилен телефон за снимање видео или, пак, софтвер за креирање инстаграм-приказни, потребно е наученото да го употребите во практика и тоа кратко време откако ќе го посетите курсот. Ако нешто што сте научиле не го употребите во првата недела, тогаш многу веројатно е дека никогаш нема да го примените бидејќи наученото лесно ќе се заборави. Дури и да не можете да ја објавите приказната, тестирајте самите каков производ можете да креирате применувајќи го наученото. Не очајувајте ако не ви успее од прва или ако не сте задоволни од конечниот исход. Никој не научил од прва, потребно е практика, практика и само практика. Во продолжение следуваат некои од најкорисните бесплатни онлајн ресурси за новинарска едукација. Ресурси на Гугл и на Фејсбук Алатките на Гугл ги користиме секојдневно во нашата работа, но и во приватниот живот. Гугл е дел од нашето секојдневие било да станува збор за користење само на пребарувачот или на алатките како Google Earth. Сепак, Гугл нуди многу повеќе за нас новинарите преку Google News Initiative и Google News Lab. Има голем број ресурси за едукација на новинарите главно за напредно користење на алатките на Гугл. На пример, курсот насловен како „Основи“ трае 80 минути и содржи 12 лекции за зајакнување дигитални вештини преку учење напредни техники на познати алатки како пребарувачот Google, Google Maps и Google Trends. https://newsinitiative.withgoogle.com/resources/google-news-lab/ Има голем број курсеви и други ресурси каде што можете да поминете и неколку месеци збогатувајќи го вашето новинарско знаење и подобрувајќи ги вашите вештини не само за конкретни алатки на Гугл, туку и за покривање конкретни теми какви што се избори, екологија, пандемии и слично. Фејсбук за новинари Facebook for journalists е уште еден таков проект, чија цел е да им помогне на новинарите полесно да „пливаат“ низ социјалните медиуми кога креираат новинарски приказни. Овде можете да најдете курсеви за тоа како најдобро да ги користите Фејсбук и Инстаграм во вашата работа, како да се поврзете со вашата публика, како да користите 360 степени видео и голем број упатства за тоа како да останете безбедни додека ја извршувате новинарската работа. Ресурси на УНЕСКО Организацијата за образование, наука и култура на ООН, УНЕСКО, има посебен дел посветен на новинарската едукација каде што засега има 17 прирачници за различни области поврзани со новинарството и со медиумите. Има прирачници од тоа како да известувате за мигранти, за екстремизам и слично. Покрај тоа, има снимени курсеви, вебинари и тренинзи за специфични теми, а ако сакате да истражите повеќе, има линкови до релевантни курсеви и тренинзи како, на пример, курсот „Слободен пристап до информации од јавен карактер“.  Онлајн курсеви што сами ги посетувате https://reutersdigitaljournalism.comБесплатни онлајн ресурси за едукација нудат и големите медиумски компании какви што се Ројтерс, АФП и фондациите како Томсон. Овие курсеви можете да ги посетите во кое било време и од кој уред сакате, а можете да ги завршите кога сакате, односно сами управувате со времето.Ројтерс нуди курс за дигитално новинарство што е креиран во соработка со Мета, компанијата порано позната како Фејсбук. Покрај на англиски, курсот е достапен и на 15 други јазици, но, за жал, ниту еден од балканските простори. Новинарски курсеви на македонски јазик, албански јазик и на БХС јазиците има фондацијата Томсон. Има курсеви за употреба на мобилен телефон во креирање приказни, курсеви за новинарство за повеќе платформи, како да се остане безбеден при покривање протести како и курсеви за специфични теми како креирање поткасти, покривање пандемии и екологија. Најнов е курсот што се спроведува преку Телеграм, а се однесува на тоа како новинарите треба да реагираат при хемиски напад. Агенцијата Франс прес (АФП) нуди серија онлајн курсеви што исто така се бесплатни, јазикот е доста едноставен и начинот на презентирање на материјалот е привлечен. Курсевите се поделени во три нивоа, почетно, средно ниво и напредно ниво, во зависност од тоа која е вашата стартна позиција, односно колку имате претходно знаење. Голем дел од овие платформи се одлични и за млади новинари, но и за поискусни, кои сакаат да научат нешто повеќе за новите трендови во новинарството. Речиси сите овозможуваат да се стекнете со сертификат за завршениот курс. Алатки за креирање/раскажување новинарски приказни Постојат голем број ресурси и бесплатни алатки што како новинари може да ви користат во секојдневното прибирање информации, при обработка на тие информации, но и во презентирање на информациите. Сепак, не можете секаде да најдете и упатства и насоки како тие се користат. Во таа насока одличен ресурс за алатки, но и за практични примери како се користат, има Knight Lab во делот на Алатки за раскажување приказни (Storytelling Tools). http://www.journaliststoolbox.orgОвде можете да најдете интересни алатки за креирање мултимедијални приказни, но и упатства како се користат. Има готови алатки, алатки што се во фаза на тестирање како и експериментални проекти. Најдоброто е тоа што сите ресурси се бесплатни.Гугл исто така има сериозно добри алатки што се бесплатни, а кои се наменети за новинари и за истражувачи во делот Jorunalist Studio. Интересна и моќна алатка е на пример Pinpoint, која служи за брзо пребарување и анализирање големи бази со документи, но и за креирање текст од аудиофајлови. Потоа може да се обидете и со алатката за пребарување на отворените бази на податоци Google Public Data Explorer. Journalist’s Toolbox е уште еден одличен ресурс што треба да го проверите. Има одлични упатства, кои тешко дека ќе ги сретнете на друго место, како, на пример, како да известувате од Светското првенство во фудбал, како да пребарувате шопинг трендови или, пак, алатки што ќе ви помогнат да известувате за урагани. Ова се само мал дел од морето бесплатни ресурси што може да се најдат онлајн. Секако дека има уште многу други што не се спомнати овде, а кои може да се еднакво добри и корисни. Она што е најважно е да го направите првиот и најтежок чекор, а тоа е да кликнете на некој од линковите и да ги посетите курсевите. Автор: Александар Манасиев Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Новинарите користејќи го метаверзумот, би можеле да ја „транспортираат“ публиката директно на местото на случувањата, на пример на фронтот во Украина каде што „на своја кожа“ би ја почувствувале опасноста или на местото каде што се лансира нов сателит кон вселената Помина една деценија откако беше објавен револуционерниот документарен проект „Глад во Лос Анџелес“ на американската новинарка Нони де ла Пења, една од првите што ја искористи виртуелната реалност (ВР) за раскажување новинарска приказна. Користејќи технологија за ВР и сведочења на луѓе, таа ги рекреираше настаните што се случиле пред една од таканаречените „банки за храна“ во Лос Анџелес создавајќи интерактивно искуство од една релевантна тема. Публиката со помош на ВР-очила беше „транспортирана“ пред банката за храна каде што можеше од прва рака да дознае што значи да се живее без храна, да се биде гладен и да не може да се обезбеди доволно храна за живот. Да, постои глад и во држави како САД, но за тоа не се зборува многу. Hunger in Los Angeles: https://docubase.mit.edu/project/hunger-in-los-angeles Токму затоа авторката на филмот Нони де ла Пења сакајќи да ја зголеми видливоста на овие невидливи луѓе за општеството, употребила модерна технологија и нов пристап во раскажувањето приказни. Користејќи го таканареченото имерзивно новинарство (immers journalism), таа ја стави публиката во чевлите на гладните луѓе, да видат и да почувствуваат со што тие се соочуваат и низ каков пекол поминуваат чекајќи храна за да преживеат. Ако нејзината приказна била само текст на веб или во печатен медиум, па дури и телевизиски прилог, речиси би немала никаква видливост, но на овој начин, нејзината приказна „живее“ и во денешно време, една деценија по објавувањето. Десет години по овој документарец, развивањето посовремени технологии за виртуелна реалност и развивањето на метаверзумот се многу поблиску да го променат начинот на кој новинарите ќе ги раскажуваат приказните. Но, да почнеме од почеток. Што е метаверзум? Терминот метаверзум не e измислен вчера, ниту, пак, негов кум е Марк Закерберг, основач и директор на Фејсбук, компанијата што кон крајот на минатата година се преименуваше и се ребрендираше како „Мета“. „Од овој момент наш приоритет ќе биде метаверзумот, а не Фејсбук“, рече тогаш директорот на новоименуваната компанија „Мета“ надевајќи се дека еден ден неговата компанија ќе биде асоцијација за метаверзумот, а не, како досега, асоцијација за најпопуларната социјална мрежа. Терминот метаверзум  постои точно три децении откако за првпат беше употребен во СФ-романот „Лавина“ во 1992 година. Во денешно време полека но сигурно се ближи да стане реалност, пред сè во индустријата на компјутерските игри. Но, што, всушност, е метаверзум? Станува збор за идеја за виртуелен свет, кој се споделува преку интернет и корисниците комуницираат меѓу себе со помош на дигитални аватари. Фото: www.freepik.com Метаверзумот е дигитален простор до кој може да се пристапи преку технологии за виртуелна реалност (VR), зголемена реалност (AR) или проширена реалност (XR). Во превод, вие физички можете да не ја напуштите удобноста на вашиот дом, а да присуствувате на некој голем настан, концерт, филмска проекција и слично користејќи го вашиот дигитален аватар. Ако го прочитате само ова, логично е да помислите дека сме на пат кон создавање дистописки свет, во кој метаверзумот дополнително ќе ја елиминира физичката комуникација помеѓу луѓето. Сепак, не е така. Метаверзумот нуди поголема можност за социјализација и многу практични примени од бизнисот, медицината, образованието, па и она што е наш фокус – новинарството. Дали ќе го промени новинарството? Дали и како метаверзумот ќе го промени новинарството какво што денес го познаваме? Несомнено дека ќе го промени. Многумина сметаат дека ќе го промени толку радикално како што го промени и појавата на вебот (World Wide Web), но засега сме далеку од тоа. Илузорно е да веруваме дека овој технолошки напредок нема да биде искористен и во новинарството како што ќе биде искористен во маркетингот и во бизнисот воопшто. Скептиците истото го сметаа и за појавата на социјалните мрежи сметајќи дека нешто што наликува како да е само за забава, нема да најде практична примена во начинот на кој медиумите ги креираат приказните. Сепак, тоа се случи. Токму затоа, сосема е логично да се очекува дека виртуелната реалност и метаверзумот воопшто ќе имаат сериозно влијание и врз новинарството, а предвесници за тоа беа проектите како документарецот на Нони де ла Пења.  https://ajcontrast.com/still-here Денес голем број редакции експериментираат со имерзивно новинарство, кое иако нема огромна публика, сепак е постојано наградувано и токму на тој начин видливоста на овие приказни станува поголема. Таков е примерот на AJ Contrastкои користат AR и VR искуства за да раскажат важни општествени приказни како, на пример, гентрификацијата во Њујорк. Дали редакциите се подготвени? Уште еден доказ за тоа како развојот на технологиите го менува новинарството е и вештачката интелигенција. Асошиетед прес кон крајот на март годинава објави револуционерен извештај што дава важни сознанија за тоа дали медиумите во САД се подготвени да ја користат вештачката интелигенција (ВИ) за новинарски и за деловни потреби. Анализирани беа 200 редакции во 50 држави, а беа вклучени печатени медиуми, радио, ТВ-станици, дигитални медиуми итн. Дел од редакциите изјавија дека редовно користат вештачка интелигенција, но сепак повеќето посочиле дека би биле подготвени да користат автоматизација и вештачка интелигенција само доколку тоа помогне да се намали обемот на работа. Овде повеќе се анализира користењето на ВИ за да ја автоматизира новинарската работа отколку во менување на формата на новинарско изразување. Но, сепак е доволна потврда дека секоја технологија го менува новинарството, директно или индиректно.Во моментов сепак постојат голем број ограничувања за сериозна примена на гореспоменатите технологии во придобивањето поголема публика, а меѓу најзначајните се (не)достапноста на ВР-очилата и брзината на интернетот, но е многу веројатно дека тоа бргу ќе се промени. Споделено искуство Ајде сега да одиме чекор во иднината и да претпоставиме дека метаверзумот е веќе тука. Како би изгледале новинарските приказни ако претпоставиме дека метаверзумот постои во формата каква што луѓето како Закерберг ја замислуваат. Новинарите користејќи го метаверзумот, би можеле да ја „транспортираат“ публиката директно на местото на случувањата, на пример на фронтот во Украина каде што директно самите би ја почувствувале опасноста или на местото каде што се лансира нов сателит кон вселената, далеку пореално отколку на пример обидот на Тајмобидот на Тајм (Time) за 50-годишнината од слетувањето на Аполо 11 или на Њујорк тајмс за истиот настан.  Публиката ќе искуси многу повеќе отколку што би искусила седејќи пред телевизиските екрани или читајќи текст на веб. Тоа значи дека ќе го искуси она што новинарите го пренесуваат во повеќе димензии наспроти само пренесувањето слика и звук. Можностите се огромни како што покажува и овој прилог на Њујорк тајмс каде што публиката преку технологија на зголемена реалност може да си ги проба чевлите пред да ги купи. Групно следење на настаните Е, сега, уште еден важен момент, а тоа е социјализацијата. Веројатно вашите баби и дедовци или, пак, вашите родители се сеќаваат на времето кога заедно со соседите или со роднините седеле пред радиото или пред телевизорот за да ги проследат најновите вести. Тие ги споделувале своите искуства и размислувања кога на радиото ќе чуеле говор на некој политичар или информација за новите цени на производите. Тој момент на социјализација при „консумирањето“ вести, исчезна со појавата на новите технологии. Денес вие најчесто сами седите пред компјутер, таблет, мобилен телефон кога ги читате вестите или сами гледате некое видео.  Метаверзумот ќе овозможи да се врати мал дел од тоа заедничко консумирање вести. Па, така, вие ќе можете со вашите роднини или пријатели или со потполно непознати луѓе претставени со аватари да ги следите најновите случувања во виртуелна реалност иако можете да бидете илјадници километри оддалечени од нив. Значи, суштината на концептот на метаверзумот е создавање чувство на заедничко присуство, споделување искуство во присуство на други и со тоа да се елиминира осаменоста на веќе постојниот начин на онлајн присуство. Интерактивни интервјуа од далечина Дел од редакциите како, на пример, Би-би-си веќе раскажуваат или се обидуваат да раскажуваат новинарски приказни користејќи аватари, но тоа повеќе е инцидент отколку практика. https://www.youtube.com/watch?v=V6VsxcVpBVY Таков е случајот, на пример, со ова интервју на Фајненшл тајмс (Financial Times), кое сепак е далеку од форматот и од можностите што метаверзумот ќе ги овозможи. Сепак, ако ги погледнете двата примери на Би-би-си и на Фајненшл тајмс, ќе видите дека тие се далеку погледливи и поинтересни и делуваат футуристички отколку интервјуа снимени преку Скајп или Зоом, кои ако се спореди квалитетот на сликата, делуваат како да сме во 90-тите. На крај, факт е дека технологијата се менува, а со неа, сакале да признаеме или не, и новинарството. Нужно е да разбереме дека се менуваат само формите и можностите да се раскаже добра приказна користејќи ги и прифаќајќи ги сите технолошки достигнувања. Значи, се менува пакувањето на приказната. Она што не се менува е дека во пакувањето внатре, сепак ви треба добра и релевантна новинарска приказна. Автор: Александар Манасиев Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Во понатамошниот дел од текстот ќе се фокусираме на креативни начини на кои можете да го искористите Инстаграм. Зошто токму Инстаграм?  Од едноставна причина што во речиси 90 отсто од случаите сите македонски медиуми имаат своја фејсбук-страница и голем дел од нив продуцираат некаква содржина за оваа мрежа, но инстаграм-профилите се помалубројни. На што прво ви текнува кога ќе го чуете името Vanity Fair? Првата асоцијација, најверојатно, ќе ви биде дека станува збор за печатен медиум, без разлика дали некогаш сте го читале или не. Станува збор за препознатлив медиумски бренд, кој не е наjголем месечник во светот, но е еден од печатените медиуми во САД што во периодот на пандемијата ја зголеми својата публика, на сметка на многу дневни весници што загубија солиден дел од публиката. И покрај фактот што низ годините има изгубено дел од својата читателска публика, за своето физичко издание, сепак добро се држи на другите платформи приспособувајќи се успешно на промените. Да се вратиме на прашањето. Оние што го читале Vanity Fair (VF) знаат дека магазинот има препознатлив стил на пишување, добар и уникатен избор на приказни, но и препознатлив визуелен печат. Според јавно достапните информации, Vanity Fair продава околу 1,2 милиони печатени примероци годишно. Но, во денешно време Vanity Fair не е само печатен медиум. Покрај дигиталното издание, активна и доста посетена е веб-страницата, има и голема публика на своите профили на Фејсбук, Твитер, Јутјуб, Пинтерест, и најголема публика на Инстаграм. Ако се анализира Vanity Fair, ќе заклучиме дека социјалните мрежи како Инстаграм не смеат да се игнорираат, ниту, пак, да се потценуваат и потребно е секоја редакција, без разлика на големината, да посвети време за креирање содржина со која ќе ја привлече публиката од оваа социјална мрежа. Оваа публика, како што покажува примерот со Vanity Fair, може да биде огромна. Бројот на активни корисници на социјалните медиуми низ целиот свет се проценува на 4,6 милијарди во 2022 година, или околу 60 отсто од светската популација. Оваа бројка се очекува да се зголеми на речиси 6 милијарди до 2027 година, според проекциите на Статиста. Во понатамошниот дел од текстот ќе се фокусираме на креативни начини на кои можете да го искористите Инстаграм. Зошто токму Инстаграм? Од едноставна причина што во речиси 90 отсто од случаите сите македонски медиуми имаат своја фејсбук-страница и голем дел од нив продуцираат некаква содржина за оваа мрежа, но инстаграм-профилите се помалубројни.Дури и голем дел од оние што имаат свои профили на Инстаграм немаат посериозна стратегија за оваа мрежа или, пак, речиси и не креираат ништо специфично за Инстаграм.Според статистиките, во земјава има повеќе од 870.000 корисници на Инстаграм , што е огромен потенцијал што не смее да се пропушти.Ова се петте начини како ефикасно да го искористите Инстаграм во вашата редакција. Фотографии и фотоприказни Веќе наведовме дека една од најсилните страни на Vanity Fair е визуелниот израз. Ова совршено го продолжуваат на Инстаграм каде што фотографиите им се најчест и најефикасен начин на комуникација со тамошната публика. Vanity Fair објавува свои ексклузивни фотографии или фотографии од агенции и од други сервиси со краток опис и секако линк во био за онаа публика што ќе се „навлече“ на приказната во краткиот опис да добие можност да прочита подолга верзија во онлајн изданието. Но, не објавуваат само нови и досега невидени фотографии. Неретко тоа го прават и за постари стории што ги објавиле, а кои поради некоја причина повторно станале актуелни.  Да го земеме примерот со интервјуто што VF го направи во 2020 година со актерката Ана де Армас што ја глуми Мерлин Монро во филмот „Русокоса“ (2022). Овој пост од крајот на септември годинава има речиси 30.000 лајкови и голем број коментари иако се однесува на интервју старо две години, но поради актуелноста на филмот постот донесе нови читатели на „старото“ и веќе објавено интервју.Може да објавувате единечни фотографии или галерии. Ако објавувате галерии, секогаш одберете ги најдобрите за почетокот и за крајот на галеријата.Покрај фотографиите што се објавуваат без никаква промена односно адаптирање, тука се и приказните раскажани преку фотографии во кои има вметнато текст. Тие се ефикасен начин на комуникација со публиката на Инстаграм. Текстот во фотографиите ќе функционира како своевиден наслов на галеријата или на фотоприказната, со што ќе ги зголемите можностите некој да кликне, да ја прегледа приказната и евентуално да го натерате да продолжи кон вашето онлајн издание каде што треба секако да му понудите нешто повеќе.  Картички/слајдови Специјално дизајнираните картички (social cards) за социјалните медиуми во кои има графика, бројки, фотографии, мапи, видео и слично бараат многу поголем ангажман, но тие се одличен начин да ве издвојат од другата публика. Можете да ја раскажете приказната преку две или повеќе вакви картички или слајдови. Нужно е да има некаква информација, текстуална или графичка, дека публиката треба да ја прелиста односно дека треба да ги прегледа сите слајдови односно картички. Интересен е примерот на Телеграф (The Telegraph) за „Како ги мониторираат жените онлајн“ во кои се вметнати некои од гореспоменатите елементи. Иако овие картички или слајдови го покажуваат најнужното во новинарската приказна, сепак и тие делуваат како „јадица“ со која овој медиум се обидува да ја улови публиката за подолгата сторија што е објавена на веб-страницата на Телеграф. Инфографика Публиката сака бројки, но не во која било форма туку бројки што се визуализирани, објаснети, споредени и презентирани на ефикасен и интелигентен начин. Едни од најдобрите во тоа на Инстаграм се Visual Capitalist. Имаат публика од 250.000 следбеници на Инстаграм, што за медиум што објавува само инфографици, воопшто не е лошо. Овој медиум визуализира податоци од други релевантни организации, а во онлајн изданието пишуваат и подолги анализи поврзани со визуелните решенија. Сепак, се одлучиле и на приспособување на нивните инфографици за Инстаграм, со цел да привлечат дел од публиката кон своето онлајн издание.    Најчесто ги визуализираат податоците во една инфографика, но некогаш тоа го прават во вид на инстаграм-картички (слајдови). На пример, најсмртоносните епидемии ги визуализираа во еден единствен пост, кој е јасен и прегледен иако можеби ќе треба да зумирате за да ги прочитате податоците во најдолниот дел од инфографиката. Тоа потврдува дека некогаш помалку значи повеќе, односно обидете се да направите инфографики што истовремено ќе бидат визуелно добри, но и јасни.Таков е примерот со “Колку фосилни горива трошиме„ каде што објавувањето само бројки нема да ја илустрира комплетно сликата за тоа колку јаглен, нафтени деривати и гас троши човекот, туку направена е компарација со коцки наспроти големината на човекот.  Кога „играте“ со повеќе податоци што може да се поделат на сегменти, тогаш креирајте посебни инфографики и објавете ги како картички. Добар пример е визуализацијата на светското население каде што со цел да привлечат што е можно поголема публика, Visual Capitalist ги делат бројките по континенти креирајќи вкупно седум инфографики. Инстаграм-приказни Форматот на инстаграм-приказни (Instagram Stories) нуди голема доза креативност за медиумите. Додека гореспоменатите формати се прилично ограничувачки, инстаграм-приказните нудат малку поголема слобода, поголема можност за интеракција со публиката и послободен стил на изразување. Привлечноста на приказните на повеќето платформи е тоа што содржината честопати трае помалку од 24 часа пред да исчезне. Примената на вертикалниот формат на креирање приказна, по успесите на Снепчет беше успешно адаптиран и од Инстаграм и од Фејсбук како проверен начин на ефикасна интеракција со публиката. Но, иако постојат подолго време, медиумите во земјава не го искористуваат нивниот целосен потенцијал, но во светот тоа е редовна практика. Фото: freepik.com Секоја новинарска приказна што сте ја изработиле за печатен медиум, ТВ, радио или за веб може да се приспособи како инстаграм-приказна, но не треба да размислувате линеарно односно самата приказна не мора по секоја цена да го има истиот наратив како и оригиналот. Напротив, можете да одите во сосема спротивен правец и да ја раскажете приказната сосема поинаку. Ако немате идеја, видете како го прават тоа големите медиумски куќи, како, на пример, BuzzFeed News, и обидете се прво со некоја едноставна форма и потоа креирајте нешто посериозно. Размислувајте на инстаграм-приказните како на примамлива мамка со која ќе го привлечете вниманието на публиката за вашата тема. Можете тоа да го сторите во вид на прашања, квиз и слично. Можете да објавите дел од статистиката, десетина секунди од некоја моќна изјава и слично. За редакциите, алатката за поставување прашања директно до публиката е особено важна, бидејќи не само што имате директна интеракција со публиката туку и добивате повратни информации за тоа какво е јавното мислење за одредена тема како и кои теми повеќе ги засегаат и слично. Преку инстаграм-приказните можете да развиете и малку поинаков однос со публиката, а тоа е да им прикажете што се случува „зад завесата“ при подготвување некоја емисија, пред некое интервју, додека работите на некоја репортажа и слично. На тој начин преку „соголување“ пред публиката, вие и вашиот медиум станувате потранспарентни и поблиски до неа. Инстаграм-приказните се исто така добар начин да ја натерате публиката да ја види/прочита целата приказна, покрај вообичаениот начин со линк во био. Приказните овозможуваат да ги донесете до главната приказна преку опциите „повлечете нагоре“ (swipe up) и со помош на стикерите за да ја видите комплетната сторија. Овие опции најчесто носат поголема публика отколку опцијата со линк во био. Видео, видео, видео На социјалните мрежи како Инстаграм, објавувањето видеосодржини е речиси задолжително. Има медиуми што добро проаѓаат само со форматите што досега ги споменавме, но доколку сакате навистина да ја „кренете играта“, тогаш креирањето видеа за оваа социјална мрежа е нешто за што мора да размислувате. Дури и печатените медиуми, магазини и слично што вообичаено не креирале видеа, денес креираат и одлично проаѓаат на Инстаграм. Постојат повеќе формати на видео што може да ги објавувате на оваа социјална мрежа. Можете да објавувате необработени/неедитирани кратки видеа од одреден настан, инцидент, случување…Можете да објавувате обработени/едитирани видеа со текст на екран и слично, интервјуа што вие сте ги направиле или од агенции на кои сте претплатени... Можностите за видео се огромни. Она што е важно да се напомене е дека, иако можете да креирате видеа во различни формати од 16:9, 1:1, 3:4 или 9:16, во моментов Инстаграм за да се доближи до бројките на ТикТок, фаворизира видеа што се во вертикален формат. Тоа значи дека видеата што се објавуваат како макара (reels) и како приказни (stories) имаат потенцијал да дојдат до далеку поголема публика отколку другите видеа креирани во поинаков формат. Сепак, покрај форматот поважна е секако и содржината на самото видео, посебно кога станува збор за видеа што ги објавуваат медиумите. Тие треба да ги имаат сите елементи на релевантна новинарска содржина креирана по новинарски стандарди.  Автор: Александар Манасиев  Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).