Ако претпоставиме дека новинарите имаат мотив и желба за едукација, но сметаат дека немаат доволно време физички да посетат некој курс, тогаш решението е во бесплатните онлајн алатки и сервиси за едукација. Новинарството е динамична професија што постојано се менува. Новинарите и медиумите е потребно да се приспособат на промените, а голем дел од тоа приспособување подразбира учење и постојано надоградување на вештините. Најчесто потребата за едукација е иницирана од технолошките промени. Па, така, кога се појавил персоналниот компјутер, а потоа и интернетот, новинарите морале да научат како да ги користат, бидејќи без нив новинарската работа стана невозможна. Слично е и со појавата на мобилниот телефон. Во денешно време тој е моќна алатка, која има потенцијал да ги замени фотоапаратот и компјутерот и за многу новинари е единствената алатка со која самостојно може да креираат и да објавуваат приказни, фотографии, видео... Но, технологијата не е единственото нешто што ја актуализира потребата за едукација. Некогаш тоа е предизвикано од актуелните глобални случувања какви што се војните, пандемиите, климатските промени и слично. Поради овие фактори се зголемува и потребата од поголемо знаење од областите што ги покриваат новинарите, со цел да можат да креираат релевантна новинарска приказна. Тоа најдобро го илустрираше пандемијата со ковид-19 кога голем дел од медиумите го свртеа фокусот кон овој проблем, притоа соочувајќи се со недостиг на знаење во самите редакции за тоа што е пандемија, недоволно знаење за вакцините и слично, што резултираше со намерно или ненамерно ширење дезинформации, кои на крајот му штетат на секое општество. Глобалните конфликти и воени состојби како онаа во Украина создаваат потреба од што поголема едукација на новинарите за темите како безбедно известување од конфликтни ситуации, справување со траума и слично. Имаат ли новинарите време за едукација? Фото: freepik.com Обременети со многу работа во редакциите, голем број новинари објективно имаат малку време или воопшто немаат време да посетат курсеви каде што би ги надградиле своите вештини. Дел од новинарите немаат ниту мотив ниту желба бидејќи сметаат дека тоа нема да донесе никаква промена на финансиски план во нивните матични редакции и тоа е сосема разбирливо. Но, факт е дека преку едукација и зајакнување на вештините, новинарите може да станат подобри, поефикасни, поконкурентни на пазарот и на крајот позадоволни од трудот што го вложуваат. Колку време е потребно? Ако претпоставиме дека новинарите имаат мотив и желба за едукација, но сметаат дека немаат доволно време физички да посетат некој курс, тогаш решението е во бесплатните онлајн алатки и сервиси за едукација. Ги има во голем број и на различни јазици, доколку имате проблем со англискиот или со другите јазици. Голем дел од овие курсеви или онлајн платформи за едукација овозможуваат да ги следите по сопствена динамика, односно по сопствено темпо. Материјалите се достапни и вие може да ги читате, да ги гледате, да ги слушате, каде сакате и кога сакате. Колку време ви е потребно? Секако дека што повеќе време вложите во едукација толку подобро ќе научите. Сепак, од лично искуство сите ние немаме доволно време и некогаш мора да се направи компромис помеѓу желбата и реалноста. Токму затоа вкупно два до три часа вложени во текот на една недела или околу 45 минути дневно во текот на 3-4 дена се доволни да направат сериозна промена во вашето знаење за одреден проблем што сакате да го совладате, било да станува збор за хардвер, софтвер или за област што треба да ја совладате или за која треба да известувате. Реално, толку, ако не и повеќе време, трошите на пиење кафе. Научи, па примени Фото: freepik.com Најважното од сè, без разлика дали учите како се користи мобилен телефон за снимање видео или, пак, софтвер за креирање инстаграм-приказни, потребно е наученото да го употребите во практика и тоа кратко време откако ќе го посетите курсот. Ако нешто што сте научиле не го употребите во првата недела, тогаш многу веројатно е дека никогаш нема да го примените бидејќи наученото лесно ќе се заборави. Дури и да не можете да ја објавите приказната, тестирајте самите каков производ можете да креирате применувајќи го наученото. Не очајувајте ако не ви успее од прва или ако не сте задоволни од конечниот исход. Никој не научил од прва, потребно е практика, практика и само практика. Во продолжение следуваат некои од најкорисните бесплатни онлајн ресурси за новинарска едукација. Ресурси на Гугл и на Фејсбук Алатките на Гугл ги користиме секојдневно во нашата работа, но и во приватниот живот. Гугл е дел од нашето секојдневие било да станува збор за користење само на пребарувачот или на алатките како Google Earth. Сепак, Гугл нуди многу повеќе за нас новинарите преку Google News Initiative и Google News Lab. Има голем број ресурси за едукација на новинарите главно за напредно користење на алатките на Гугл. На пример, курсот насловен како „Основи“ трае 80 минути и содржи 12 лекции за зајакнување дигитални вештини преку учење напредни техники на познати алатки како пребарувачот Google, Google Maps и Google Trends. https://newsinitiative.withgoogle.com/resources/google-news-lab/ Има голем број курсеви и други ресурси каде што можете да поминете и неколку месеци збогатувајќи го вашето новинарско знаење и подобрувајќи ги вашите вештини не само за конкретни алатки на Гугл, туку и за покривање конкретни теми какви што се избори, екологија, пандемии и слично. Фејсбук за новинари Facebook for journalists е уште еден таков проект, чија цел е да им помогне на новинарите полесно да „пливаат“ низ социјалните медиуми кога креираат новинарски приказни. Овде можете да најдете курсеви за тоа како најдобро да ги користите Фејсбук и Инстаграм во вашата работа, како да се поврзете со вашата публика, како да користите 360 степени видео и голем број упатства за тоа како да останете безбедни додека ја извршувате новинарската работа. Ресурси на УНЕСКО Организацијата за образование, наука и култура на ООН, УНЕСКО, има посебен дел посветен на новинарската едукација каде што засега има 17 прирачници за различни области поврзани со новинарството и со медиумите. Има прирачници од тоа како да известувате за мигранти, за екстремизам и слично. Покрај тоа, има снимени курсеви, вебинари и тренинзи за специфични теми, а ако сакате да истражите повеќе, има линкови до релевантни курсеви и тренинзи како, на пример, курсот „Слободен пристап до информации од јавен карактер“.  Онлајн курсеви што сами ги посетувате https://reutersdigitaljournalism.comБесплатни онлајн ресурси за едукација нудат и големите медиумски компании какви што се Ројтерс, АФП и фондациите како Томсон. Овие курсеви можете да ги посетите во кое било време и од кој уред сакате, а можете да ги завршите кога сакате, односно сами управувате со времето.Ројтерс нуди курс за дигитално новинарство што е креиран во соработка со Мета, компанијата порано позната како Фејсбук. Покрај на англиски, курсот е достапен и на 15 други јазици, но, за жал, ниту еден од балканските простори. Новинарски курсеви на македонски јазик, албански јазик и на БХС јазиците има фондацијата Томсон. Има курсеви за употреба на мобилен телефон во креирање приказни, курсеви за новинарство за повеќе платформи, како да се остане безбеден при покривање протести како и курсеви за специфични теми како креирање поткасти, покривање пандемии и екологија. Најнов е курсот што се спроведува преку Телеграм, а се однесува на тоа како новинарите треба да реагираат при хемиски напад. Агенцијата Франс прес (АФП) нуди серија онлајн курсеви што исто така се бесплатни, јазикот е доста едноставен и начинот на презентирање на материјалот е привлечен. Курсевите се поделени во три нивоа, почетно, средно ниво и напредно ниво, во зависност од тоа која е вашата стартна позиција, односно колку имате претходно знаење. Голем дел од овие платформи се одлични и за млади новинари, но и за поискусни, кои сакаат да научат нешто повеќе за новите трендови во новинарството. Речиси сите овозможуваат да се стекнете со сертификат за завршениот курс. Алатки за креирање/раскажување новинарски приказни Постојат голем број ресурси и бесплатни алатки што како новинари може да ви користат во секојдневното прибирање информации, при обработка на тие информации, но и во презентирање на информациите. Сепак, не можете секаде да најдете и упатства и насоки како тие се користат. Во таа насока одличен ресурс за алатки, но и за практични примери како се користат, има Knight Lab во делот на Алатки за раскажување приказни (Storytelling Tools). http://www.journaliststoolbox.orgОвде можете да најдете интересни алатки за креирање мултимедијални приказни, но и упатства како се користат. Има готови алатки, алатки што се во фаза на тестирање како и експериментални проекти. Најдоброто е тоа што сите ресурси се бесплатни.Гугл исто така има сериозно добри алатки што се бесплатни, а кои се наменети за новинари и за истражувачи во делот Jorunalist Studio. Интересна и моќна алатка е на пример Pinpoint, која служи за брзо пребарување и анализирање големи бази со документи, но и за креирање текст од аудиофајлови. Потоа може да се обидете и со алатката за пребарување на отворените бази на податоци Google Public Data Explorer. Journalist’s Toolbox е уште еден одличен ресурс што треба да го проверите. Има одлични упатства, кои тешко дека ќе ги сретнете на друго место, како, на пример, како да известувате од Светското првенство во фудбал, како да пребарувате шопинг трендови или, пак, алатки што ќе ви помогнат да известувате за урагани. Ова се само мал дел од морето бесплатни ресурси што може да се најдат онлајн. Секако дека има уште многу други што не се спомнати овде, а кои може да се еднакво добри и корисни. Она што е најважно е да го направите првиот и најтежок чекор, а тоа е да кликнете на некој од линковите и да ги посетите курсевите. Автор: Александар Манасиев Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Новинарите користејќи го метаверзумот, би можеле да ја „транспортираат“ публиката директно на местото на случувањата, на пример на фронтот во Украина каде што „на своја кожа“ би ја почувствувале опасноста или на местото каде што се лансира нов сателит кон вселената Помина една деценија откако беше објавен револуционерниот документарен проект „Глад во Лос Анџелес“ на американската новинарка Нони де ла Пења, една од првите што ја искористи виртуелната реалност (ВР) за раскажување новинарска приказна. Користејќи технологија за ВР и сведочења на луѓе, таа ги рекреираше настаните што се случиле пред една од таканаречените „банки за храна“ во Лос Анџелес создавајќи интерактивно искуство од една релевантна тема. Публиката со помош на ВР-очила беше „транспортирана“ пред банката за храна каде што можеше од прва рака да дознае што значи да се живее без храна, да се биде гладен и да не може да се обезбеди доволно храна за живот. Да, постои глад и во држави како САД, но за тоа не се зборува многу. Hunger in Los Angeles: https://docubase.mit.edu/project/hunger-in-los-angeles Токму затоа авторката на филмот Нони де ла Пења сакајќи да ја зголеми видливоста на овие невидливи луѓе за општеството, употребила модерна технологија и нов пристап во раскажувањето приказни. Користејќи го таканареченото имерзивно новинарство (immers journalism), таа ја стави публиката во чевлите на гладните луѓе, да видат и да почувствуваат со што тие се соочуваат и низ каков пекол поминуваат чекајќи храна за да преживеат. Ако нејзината приказна била само текст на веб или во печатен медиум, па дури и телевизиски прилог, речиси би немала никаква видливост, но на овој начин, нејзината приказна „живее“ и во денешно време, една деценија по објавувањето. Десет години по овој документарец, развивањето посовремени технологии за виртуелна реалност и развивањето на метаверзумот се многу поблиску да го променат начинот на кој новинарите ќе ги раскажуваат приказните. Но, да почнеме од почеток. Што е метаверзум? Терминот метаверзум не e измислен вчера, ниту, пак, негов кум е Марк Закерберг, основач и директор на Фејсбук, компанијата што кон крајот на минатата година се преименуваше и се ребрендираше како „Мета“. „Од овој момент наш приоритет ќе биде метаверзумот, а не Фејсбук“, рече тогаш директорот на новоименуваната компанија „Мета“ надевајќи се дека еден ден неговата компанија ќе биде асоцијација за метаверзумот, а не, како досега, асоцијација за најпопуларната социјална мрежа. Терминот метаверзум  постои точно три децении откако за првпат беше употребен во СФ-романот „Лавина“ во 1992 година. Во денешно време полека но сигурно се ближи да стане реалност, пред сè во индустријата на компјутерските игри. Но, што, всушност, е метаверзум? Станува збор за идеја за виртуелен свет, кој се споделува преку интернет и корисниците комуницираат меѓу себе со помош на дигитални аватари. Фото: www.freepik.com Метаверзумот е дигитален простор до кој може да се пристапи преку технологии за виртуелна реалност (VR), зголемена реалност (AR) или проширена реалност (XR). Во превод, вие физички можете да не ја напуштите удобноста на вашиот дом, а да присуствувате на некој голем настан, концерт, филмска проекција и слично користејќи го вашиот дигитален аватар. Ако го прочитате само ова, логично е да помислите дека сме на пат кон создавање дистописки свет, во кој метаверзумот дополнително ќе ја елиминира физичката комуникација помеѓу луѓето. Сепак, не е така. Метаверзумот нуди поголема можност за социјализација и многу практични примени од бизнисот, медицината, образованието, па и она што е наш фокус – новинарството. Дали ќе го промени новинарството? Дали и како метаверзумот ќе го промени новинарството какво што денес го познаваме? Несомнено дека ќе го промени. Многумина сметаат дека ќе го промени толку радикално како што го промени и појавата на вебот (World Wide Web), но засега сме далеку од тоа. Илузорно е да веруваме дека овој технолошки напредок нема да биде искористен и во новинарството како што ќе биде искористен во маркетингот и во бизнисот воопшто. Скептиците истото го сметаа и за појавата на социјалните мрежи сметајќи дека нешто што наликува како да е само за забава, нема да најде практична примена во начинот на кој медиумите ги креираат приказните. Сепак, тоа се случи. Токму затоа, сосема е логично да се очекува дека виртуелната реалност и метаверзумот воопшто ќе имаат сериозно влијание и врз новинарството, а предвесници за тоа беа проектите како документарецот на Нони де ла Пења.  https://ajcontrast.com/still-here Денес голем број редакции експериментираат со имерзивно новинарство, кое иако нема огромна публика, сепак е постојано наградувано и токму на тој начин видливоста на овие приказни станува поголема. Таков е примерот на AJ Contrastкои користат AR и VR искуства за да раскажат важни општествени приказни како, на пример, гентрификацијата во Њујорк. Дали редакциите се подготвени? Уште еден доказ за тоа како развојот на технологиите го менува новинарството е и вештачката интелигенција. Асошиетед прес кон крајот на март годинава објави револуционерен извештај што дава важни сознанија за тоа дали медиумите во САД се подготвени да ја користат вештачката интелигенција (ВИ) за новинарски и за деловни потреби. Анализирани беа 200 редакции во 50 држави, а беа вклучени печатени медиуми, радио, ТВ-станици, дигитални медиуми итн. Дел од редакциите изјавија дека редовно користат вештачка интелигенција, но сепак повеќето посочиле дека би биле подготвени да користат автоматизација и вештачка интелигенција само доколку тоа помогне да се намали обемот на работа. Овде повеќе се анализира користењето на ВИ за да ја автоматизира новинарската работа отколку во менување на формата на новинарско изразување. Но, сепак е доволна потврда дека секоја технологија го менува новинарството, директно или индиректно.Во моментов сепак постојат голем број ограничувања за сериозна примена на гореспоменатите технологии во придобивањето поголема публика, а меѓу најзначајните се (не)достапноста на ВР-очилата и брзината на интернетот, но е многу веројатно дека тоа бргу ќе се промени. Споделено искуство Ајде сега да одиме чекор во иднината и да претпоставиме дека метаверзумот е веќе тука. Како би изгледале новинарските приказни ако претпоставиме дека метаверзумот постои во формата каква што луѓето како Закерберг ја замислуваат. Новинарите користејќи го метаверзумот, би можеле да ја „транспортираат“ публиката директно на местото на случувањата, на пример на фронтот во Украина каде што директно самите би ја почувствувале опасноста или на местото каде што се лансира нов сателит кон вселената, далеку пореално отколку на пример обидот на Тајмобидот на Тајм (Time) за 50-годишнината од слетувањето на Аполо 11 или на Њујорк тајмс за истиот настан.  Публиката ќе искуси многу повеќе отколку што би искусила седејќи пред телевизиските екрани или читајќи текст на веб. Тоа значи дека ќе го искуси она што новинарите го пренесуваат во повеќе димензии наспроти само пренесувањето слика и звук. Можностите се огромни како што покажува и овој прилог на Њујорк тајмс каде што публиката преку технологија на зголемена реалност може да си ги проба чевлите пред да ги купи. Групно следење на настаните Е, сега, уште еден важен момент, а тоа е социјализацијата. Веројатно вашите баби и дедовци или, пак, вашите родители се сеќаваат на времето кога заедно со соседите или со роднините седеле пред радиото или пред телевизорот за да ги проследат најновите вести. Тие ги споделувале своите искуства и размислувања кога на радиото ќе чуеле говор на некој политичар или информација за новите цени на производите. Тој момент на социјализација при „консумирањето“ вести, исчезна со појавата на новите технологии. Денес вие најчесто сами седите пред компјутер, таблет, мобилен телефон кога ги читате вестите или сами гледате некое видео.  Метаверзумот ќе овозможи да се врати мал дел од тоа заедничко консумирање вести. Па, така, вие ќе можете со вашите роднини или пријатели или со потполно непознати луѓе претставени со аватари да ги следите најновите случувања во виртуелна реалност иако можете да бидете илјадници километри оддалечени од нив. Значи, суштината на концептот на метаверзумот е создавање чувство на заедничко присуство, споделување искуство во присуство на други и со тоа да се елиминира осаменоста на веќе постојниот начин на онлајн присуство. Интерактивни интервјуа од далечина Дел од редакциите како, на пример, Би-би-си веќе раскажуваат или се обидуваат да раскажуваат новинарски приказни користејќи аватари, но тоа повеќе е инцидент отколку практика. https://www.youtube.com/watch?v=V6VsxcVpBVY Таков е случајот, на пример, со ова интервју на Фајненшл тајмс (Financial Times), кое сепак е далеку од форматот и од можностите што метаверзумот ќе ги овозможи. Сепак, ако ги погледнете двата примери на Би-би-си и на Фајненшл тајмс, ќе видите дека тие се далеку погледливи и поинтересни и делуваат футуристички отколку интервјуа снимени преку Скајп или Зоом, кои ако се спореди квалитетот на сликата, делуваат како да сме во 90-тите. На крај, факт е дека технологијата се менува, а со неа, сакале да признаеме или не, и новинарството. Нужно е да разбереме дека се менуваат само формите и можностите да се раскаже добра приказна користејќи ги и прифаќајќи ги сите технолошки достигнувања. Значи, се менува пакувањето на приказната. Она што не се менува е дека во пакувањето внатре, сепак ви треба добра и релевантна новинарска приказна. Автор: Александар Манасиев Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Во понатамошниот дел од текстот ќе се фокусираме на креативни начини на кои можете да го искористите Инстаграм. Зошто токму Инстаграм?  Од едноставна причина што во речиси 90 отсто од случаите сите македонски медиуми имаат своја фејсбук-страница и голем дел од нив продуцираат некаква содржина за оваа мрежа, но инстаграм-профилите се помалубројни. На што прво ви текнува кога ќе го чуете името Vanity Fair? Првата асоцијација, најверојатно, ќе ви биде дека станува збор за печатен медиум, без разлика дали некогаш сте го читале или не. Станува збор за препознатлив медиумски бренд, кој не е наjголем месечник во светот, но е еден од печатените медиуми во САД што во периодот на пандемијата ја зголеми својата публика, на сметка на многу дневни весници што загубија солиден дел од публиката. И покрај фактот што низ годините има изгубено дел од својата читателска публика, за своето физичко издание, сепак добро се држи на другите платформи приспособувајќи се успешно на промените. Да се вратиме на прашањето. Оние што го читале Vanity Fair (VF) знаат дека магазинот има препознатлив стил на пишување, добар и уникатен избор на приказни, но и препознатлив визуелен печат. Според јавно достапните информации, Vanity Fair продава околу 1,2 милиони печатени примероци годишно. Но, во денешно време Vanity Fair не е само печатен медиум. Покрај дигиталното издание, активна и доста посетена е веб-страницата, има и голема публика на своите профили на Фејсбук, Твитер, Јутјуб, Пинтерест, и најголема публика на Инстаграм. Ако се анализира Vanity Fair, ќе заклучиме дека социјалните мрежи како Инстаграм не смеат да се игнорираат, ниту, пак, да се потценуваат и потребно е секоја редакција, без разлика на големината, да посвети време за креирање содржина со која ќе ја привлече публиката од оваа социјална мрежа. Оваа публика, како што покажува примерот со Vanity Fair, може да биде огромна. Бројот на активни корисници на социјалните медиуми низ целиот свет се проценува на 4,6 милијарди во 2022 година, или околу 60 отсто од светската популација. Оваа бројка се очекува да се зголеми на речиси 6 милијарди до 2027 година, според проекциите на Статиста. Во понатамошниот дел од текстот ќе се фокусираме на креативни начини на кои можете да го искористите Инстаграм. Зошто токму Инстаграм? Од едноставна причина што во речиси 90 отсто од случаите сите македонски медиуми имаат своја фејсбук-страница и голем дел од нив продуцираат некаква содржина за оваа мрежа, но инстаграм-профилите се помалубројни.Дури и голем дел од оние што имаат свои профили на Инстаграм немаат посериозна стратегија за оваа мрежа или, пак, речиси и не креираат ништо специфично за Инстаграм.Според статистиките, во земјава има повеќе од 870.000 корисници на Инстаграм , што е огромен потенцијал што не смее да се пропушти.Ова се петте начини како ефикасно да го искористите Инстаграм во вашата редакција. Фотографии и фотоприказни Веќе наведовме дека една од најсилните страни на Vanity Fair е визуелниот израз. Ова совршено го продолжуваат на Инстаграм каде што фотографиите им се најчест и најефикасен начин на комуникација со тамошната публика. Vanity Fair објавува свои ексклузивни фотографии или фотографии од агенции и од други сервиси со краток опис и секако линк во био за онаа публика што ќе се „навлече“ на приказната во краткиот опис да добие можност да прочита подолга верзија во онлајн изданието. Но, не објавуваат само нови и досега невидени фотографии. Неретко тоа го прават и за постари стории што ги објавиле, а кои поради некоја причина повторно станале актуелни.  Да го земеме примерот со интервјуто што VF го направи во 2020 година со актерката Ана де Армас што ја глуми Мерлин Монро во филмот „Русокоса“ (2022). Овој пост од крајот на септември годинава има речиси 30.000 лајкови и голем број коментари иако се однесува на интервју старо две години, но поради актуелноста на филмот постот донесе нови читатели на „старото“ и веќе објавено интервју.Може да објавувате единечни фотографии или галерии. Ако објавувате галерии, секогаш одберете ги најдобрите за почетокот и за крајот на галеријата.Покрај фотографиите што се објавуваат без никаква промена односно адаптирање, тука се и приказните раскажани преку фотографии во кои има вметнато текст. Тие се ефикасен начин на комуникација со публиката на Инстаграм. Текстот во фотографиите ќе функционира како своевиден наслов на галеријата или на фотоприказната, со што ќе ги зголемите можностите некој да кликне, да ја прегледа приказната и евентуално да го натерате да продолжи кон вашето онлајн издание каде што треба секако да му понудите нешто повеќе.  Картички/слајдови Специјално дизајнираните картички (social cards) за социјалните медиуми во кои има графика, бројки, фотографии, мапи, видео и слично бараат многу поголем ангажман, но тие се одличен начин да ве издвојат од другата публика. Можете да ја раскажете приказната преку две или повеќе вакви картички или слајдови. Нужно е да има некаква информација, текстуална или графичка, дека публиката треба да ја прелиста односно дека треба да ги прегледа сите слајдови односно картички. Интересен е примерот на Телеграф (The Telegraph) за „Како ги мониторираат жените онлајн“ во кои се вметнати некои од гореспоменатите елементи. Иако овие картички или слајдови го покажуваат најнужното во новинарската приказна, сепак и тие делуваат како „јадица“ со која овој медиум се обидува да ја улови публиката за подолгата сторија што е објавена на веб-страницата на Телеграф. Инфографика Публиката сака бројки, но не во која било форма туку бројки што се визуализирани, објаснети, споредени и презентирани на ефикасен и интелигентен начин. Едни од најдобрите во тоа на Инстаграм се Visual Capitalist. Имаат публика од 250.000 следбеници на Инстаграм, што за медиум што објавува само инфографици, воопшто не е лошо. Овој медиум визуализира податоци од други релевантни организации, а во онлајн изданието пишуваат и подолги анализи поврзани со визуелните решенија. Сепак, се одлучиле и на приспособување на нивните инфографици за Инстаграм, со цел да привлечат дел од публиката кон своето онлајн издание.    Најчесто ги визуализираат податоците во една инфографика, но некогаш тоа го прават во вид на инстаграм-картички (слајдови). На пример, најсмртоносните епидемии ги визуализираа во еден единствен пост, кој е јасен и прегледен иако можеби ќе треба да зумирате за да ги прочитате податоците во најдолниот дел од инфографиката. Тоа потврдува дека некогаш помалку значи повеќе, односно обидете се да направите инфографики што истовремено ќе бидат визуелно добри, но и јасни.Таков е примерот со “Колку фосилни горива трошиме„ каде што објавувањето само бројки нема да ја илустрира комплетно сликата за тоа колку јаглен, нафтени деривати и гас троши човекот, туку направена е компарација со коцки наспроти големината на човекот.  Кога „играте“ со повеќе податоци што може да се поделат на сегменти, тогаш креирајте посебни инфографики и објавете ги како картички. Добар пример е визуализацијата на светското население каде што со цел да привлечат што е можно поголема публика, Visual Capitalist ги делат бројките по континенти креирајќи вкупно седум инфографики. Инстаграм-приказни Форматот на инстаграм-приказни (Instagram Stories) нуди голема доза креативност за медиумите. Додека гореспоменатите формати се прилично ограничувачки, инстаграм-приказните нудат малку поголема слобода, поголема можност за интеракција со публиката и послободен стил на изразување. Привлечноста на приказните на повеќето платформи е тоа што содржината честопати трае помалку од 24 часа пред да исчезне. Примената на вертикалниот формат на креирање приказна, по успесите на Снепчет беше успешно адаптиран и од Инстаграм и од Фејсбук како проверен начин на ефикасна интеракција со публиката. Но, иако постојат подолго време, медиумите во земјава не го искористуваат нивниот целосен потенцијал, но во светот тоа е редовна практика. Фото: freepik.com Секоја новинарска приказна што сте ја изработиле за печатен медиум, ТВ, радио или за веб може да се приспособи како инстаграм-приказна, но не треба да размислувате линеарно односно самата приказна не мора по секоја цена да го има истиот наратив како и оригиналот. Напротив, можете да одите во сосема спротивен правец и да ја раскажете приказната сосема поинаку. Ако немате идеја, видете како го прават тоа големите медиумски куќи, како, на пример, BuzzFeed News, и обидете се прво со некоја едноставна форма и потоа креирајте нешто посериозно. Размислувајте на инстаграм-приказните како на примамлива мамка со која ќе го привлечете вниманието на публиката за вашата тема. Можете тоа да го сторите во вид на прашања, квиз и слично. Можете да објавите дел од статистиката, десетина секунди од некоја моќна изјава и слично. За редакциите, алатката за поставување прашања директно до публиката е особено важна, бидејќи не само што имате директна интеракција со публиката туку и добивате повратни информации за тоа какво е јавното мислење за одредена тема како и кои теми повеќе ги засегаат и слично. Преку инстаграм-приказните можете да развиете и малку поинаков однос со публиката, а тоа е да им прикажете што се случува „зад завесата“ при подготвување некоја емисија, пред некое интервју, додека работите на некоја репортажа и слично. На тој начин преку „соголување“ пред публиката, вие и вашиот медиум станувате потранспарентни и поблиски до неа. Инстаграм-приказните се исто така добар начин да ја натерате публиката да ја види/прочита целата приказна, покрај вообичаениот начин со линк во био. Приказните овозможуваат да ги донесете до главната приказна преку опциите „повлечете нагоре“ (swipe up) и со помош на стикерите за да ја видите комплетната сторија. Овие опции најчесто носат поголема публика отколку опцијата со линк во био. Видео, видео, видео На социјалните мрежи како Инстаграм, објавувањето видеосодржини е речиси задолжително. Има медиуми што добро проаѓаат само со форматите што досега ги споменавме, но доколку сакате навистина да ја „кренете играта“, тогаш креирањето видеа за оваа социјална мрежа е нешто за што мора да размислувате. Дури и печатените медиуми, магазини и слично што вообичаено не креирале видеа, денес креираат и одлично проаѓаат на Инстаграм. Постојат повеќе формати на видео што може да ги објавувате на оваа социјална мрежа. Можете да објавувате необработени/неедитирани кратки видеа од одреден настан, инцидент, случување…Можете да објавувате обработени/едитирани видеа со текст на екран и слично, интервјуа што вие сте ги направиле или од агенции на кои сте претплатени... Можностите за видео се огромни. Она што е важно да се напомене е дека, иако можете да креирате видеа во различни формати од 16:9, 1:1, 3:4 или 9:16, во моментов Инстаграм за да се доближи до бројките на ТикТок, фаворизира видеа што се во вертикален формат. Тоа значи дека видеата што се објавуваат како макара (reels) и како приказни (stories) имаат потенцијал да дојдат до далеку поголема публика отколку другите видеа креирани во поинаков формат. Сепак, покрај форматот поважна е секако и содржината на самото видео, посебно кога станува збор за видеа што ги објавуваат медиумите. Тие треба да ги имаат сите елементи на релевантна новинарска содржина креирана по новинарски стандарди.  Автор: Александар Манасиев  Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

На повидок е нова европска регулатива со која правилата на игра за традиционалните и дигиталните медиуми ќе бидат поинакви. Во моментов пред Европскиот парламент се наоѓа предлог - текст на Европскиот закон за медиумски слободи (European Media Freedom Act) кој беше доставен од страна на Европската комисија на 16-ти септември оваа година. Според објаснувањето кое е составен дел од предлогот,  тој се заснова на претходни опсежни консултации со засегнатите страни, a Комисијата подготви и оценка на влијанието на регулативата, поткрепена со две надворешни студии. И покрај ова, кредибилни медиумски организации, иако го поздравуваат напорот на европските институции да го унапредат медиумското законодавство, а со тоа да се зајакне независноста на приватните и јавните медиуми, истовремено изразуваат загриженост за одредени делови од текстот на законот, укажувајќи дека некои од понудените решенија може да предизвикаат спротивен ефект. За потребата од нова медиумска регулатива Во своето годишно обраќање за состојбите во Унијата во септември 2021 година, Урсула фон дер Лајен, претседателка на Европската комисија, ја истакна важната улогата на информациите како јавно добро, притоа укажувајќи дека медиумските компании не можат да се третираат како сите останатите бизниси и дека нивната независност мора да биде заштитена на ниво на ЕУ. Таа во својот говор го најави Европскиот закон за медиумски слободи, а иницијативата за него беше  вклучена и во Работната програма на Комисијата за 2022 година. Комисијата во образложението за потребата на овој закон се повикува на повеќе извештаи за независноста на медиумите и слободата и правата на новинарите во кои генерално се нотираат негативни трендови и регрес на слободата на говор во земјите - членки. Понатаму се вели дека потребни се надградување на постоечката регулатива со цел гарантирање на независноста на медиумите кои се клучни во формирањето на јавното мислење на граѓаните и во барањето на одговорност од оние кои се на власт. Кои прашања ги опфаќа предлогот? Повеќе прашања се дел од овој предлог, но како поважни на кои се посветува внимание се мерките за заштита на уредувачката независност и заштита на новинарски извори, како и оние кои се однесуваат на откривање на конфликт на интереси и обезбедување на транспарентноста на медиумската сопственост. Овие се основни предуслови за овозможување на политичка и финансиска независност на медиумите, а дополнително се предвидуваат и мерки за заштита на новинарите од нелегално следење, односно мерки против употребата на т.н. шпионски софтвери против медиумите, новинарите и нивните семејства. Посебни начела се однесуваат на независност на јавните радиодифузни сервиси преку мерки за стабилно и соодветно финансирање, но и назначување на управните тела во овие медиуми на транспарентен и недискриминирачки начин. Се воведува таканаречен тест за медиумски плурализам и се пропишува обврска на сите земји - членки на ЕУ да креираат национални правила преку кои ќе се овозможи проценка на концентрацијата на медиумскиот пазар кој може да има влијание на застапеноста на различни гледишта во медиумите. Посебно интересен дел и за нашиот македонски контекст се мерките за заштита на медиумската содржина на интернет. Овој предлог закон во основа го надградува Законот за дигитални услуги (Digital Services Act) од декември 2020 година, за чие усвојување има политички компромис на ниво на Европски парламент и се очекува да стапи на сила и да биде облигаторен за сите земји - членки на ЕУ од јануари 2024 година, со стремеж да се создаде побезбеден дигитален простор во кој се заштитени основните права на сите корисници на дигитални услуги. Мерките во овој дел подразбираат и рестрикции кон големите онлајн платформи во случај да отстранат медиумски содржини кои се изработени во согласност со професионалните новинарски стандарди, но и нивна обврска да не шират информации коишто можат да бидат штетни за публиката. Земјите - членки, според овој предлог, ќе бидат обврзани во иднина да обезбедат начин за мерење на публиката на онлајн медиумите, како и да овозможат транспарентност на финансирањето на овие медиуми, се со цел да се минимизираат ризиците од фаворизирање на провладини медиуми или користење на јавна поддршка за партиски интереси. Конечно, Законот предвидува и создавање на нов независен Европски одбор за медиумски услуги составен од националните медиумски власти од земјите - членки кој ќе има улога да промовира ефикасно спроведување на начелата од оваа регулатива но и да издава насоки и мислења за регулаторни политики. Освен ова, овој одбор ќе има надлежност да координира регулаторни мерки во врска со медиуми надвор од ЕУ кои претставуваат ризик за јавната безбедност и да овозможи структуриран дијалог со големите онлајн платформи во кои спаѓаат и популарните социјални мрежи кои често служат за промоција на медиумските содржини создадени во рамки на новинарките редакции. Што е критиката на медиумските организации? Веднаш по објавата на овој предлог закон, 23 кредибилни новинарски и медиумски организации на европско ниво потпишаа заедничка декларација со која ја поздравуваат одлуката на Европската комисија на системски начин да се заложи за подобрување на медиумската регулатива и да се направат построги правила кои ќе се однесуваат на сите земји членки во обид за гарантирање на поголема слобода и гаранции за независност. Една од организациите - потписнички на оваа декларација е и Европската федерација на новинари која застапува над 320.000 новинари од цела Европа. Основната критика на ЕФЈ, како и на другите организации, е дека одредени обврски за поголема транспарентност како и финансирање на медиуми е оставено во делот на препораки во овој предлог закон, а не во обврски. Исто така, постојат и одредени исклучувања на одговорност за самите национални влади. Еснафските организации во моментов бараат конкретни амандмани на предлог - законот пред истиот да биде проследен на постапка за понатамошно усвојување пред Европскиот парламент и Советот на Европската Унија. Зошто е важен предлог - законот за медиумите во Македонија? Северна Македонија има обврска медиумската регулатива да ја синхронизира со Директивата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, како и со препораките на останатите политички организации како што се Советот на Европа, ОБСЕ и УНЕСКО. Секако, националното законодавство треба да е приспособено на начин што ќе го земе предвид и специфичниот локален контекст кој се разликува во сите земји кога станува збор за медиумската култура и амбиент во кој работат медиумите и новинарите. Европскиот закон за медиумски слободи е над директивите на Европската комисија и до одредена мера го потиснува локалниот контекст и прави обид одредени начела да бидат облигаторен дел од законодавствата во членките на ЕУ. Во процесот на евроинтеграција на земјите кандидати логично е да се очекува овие правила да бидат инкорпорирани во голема мера и во македонското законодавство и тоа посебно во оние делови кои традиционално секоја година се лоцирани како слабости во годишните извештаи на Европска комисија. Автор: Драган Секуловски Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Во денешно време сме сведоци дека голем број медиуми буквално креираат вести како на лента, односно во постојаната трка да продуцираат што е можно повеќе вести заборавaат на најважното – човечките приказни. Името Нусеир Јасин веројатно ништо не ви значи, но ако имате профил на Фејсбук, Инстаграм или на ТикТок, тогаш сигурно сте „налетале“ на барем едно видео што тој го продуцирал. И речиси сум сигурен дека сте го изгледале докрај! Јасин креираше медиумска империја поголема од онаа на многу етаблирани медиуми за само неколку години и тоа главно користејќи ја моќта на социјалните мрежи. Како? Со многу труд и голема доза креативност. Но, прво накусо, како едно „обично момче“ успеа да изгради империја што им пркоси на медиумските гиганти? Јасин е роден во 1992 година во Араба, Израел. Тој се опишува себеси како „палестински Израелец“. Овој микс на култури секако не е доволен рецепт за успех, но неговата идеја и мотив секако се. Во 2016 година ја креираше фејсбук-страницата Nas Daily со идеја во наредните 1.000 дена да креира секој ден по едно видео од една минута. Тој вели дека по приближно 200 емитувани видеа, сакал да се откаже поради слабата гледаност, но не го сторил тоа и продолжил. https://www.facebook.com/nasdaily Некаде по приближно 600 прикажани видеа, алгоритмите на Фејсбук се менуваат во негова полза, односно во тоа време оваа социјална мрежа фаворизира видеа токму какви што изработувал Јасин. За кусо време неговите видеа стигнуваат до милионска публика. По „само“ 1.000 дена и исто толку објавени видеа, Nas Daily само на Фејсбук доби речиси 12 милиони следбеници, бројка со која уште тогаш го надмина медиумскиот гигант „Гардијан“ и се доближи до бројот на следбеници што го имаше тогаш „Њујорк тајмс“. Денес, и овој гигант ја „јаде прашината“ од Nas Daily, кој веќе има повеќе од 40 милиони следбеници на сите платформи. Во меѓувреме креираше Академија со 100 вработени и собра повеќе од 23 милиони долари во инвестиции. Импресивно, нели. Што можат медиумите да извлечат од приказната? Прво, Јасин не е професионален новинар туку влогер, но она што го работи сериозно ја „здрма“ целата медиумска индустрија. Зошто? Затоа што покажа дека публиката сака приказни во чиј фокус се луѓето, а неговите приказни во 90 отсто од случаите се токму за луѓето и за нивните проблеми. Во речиси сите негови приказни има новинарски елементи, бројки, статистики, проблеми, конфликти, но главен е човекот. Преку луѓето се презентираат проблемите или предизвиците на едно општество, нешто што секако е работа на новинарите.   Но, за жал, човекот како да побегна од голем дел од новинарските приказни во многу медиуми во регионот. Во денешно време сме сведоци дека има медиуми што буквално прават вести како на лента, односно во таа постојана трка да продуцираат што е можно повеќе приказни забораваат на најважното – човечките приказни. Значи, работат на приказни наменети да бидат прочитани, чуени или видени од луѓе, но без фокус на човечките приказни. Би рекол дека на некој начин објавуваат претежно дехуманизирани приказни. Друг проблем е што голем дел од текстовите (веб, печат, телевизија) се обременети со тешки наслови, голем број статистички податоци (потребни и непотребни), предолги изјави, текстови чија должина не е соодветна со важноста на темата и слично. И сето ова се надоврзува со друг проблем, сè почестото избегнување вести, посебно од помладите генерации. Зошто дел од младите избегнуваат вести? Ројтерс секоја година го прави едно од најопсежните истражувања во однос на навиките на публиката и трендовите во новинарството. Од пред некоја година ги анализира навиките на помладата публика, а тоа беше случајот и со последниот извештај од 2022 година кога ја анкетирале младата публика низ неколку региони во светот за тоа колку и како следат медиуми. Податоците покажуваат дека младите на возраст од 19 до 24 години во 39 отсто од случаите вестите ги следат преку социјалните медиуми, а нешто помал е процентот на оние што вестите ги следат на веб или преку специјализирани апликации – 34 отсто.  Втората бројка речиси секоја година опаѓа на сметка на првата. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2022/young-audiences-news-media Но, она што е пострашно е дека голем дел од младите губат интерес за медиуми. Дури 42 отсто од младите на возраст од 25 до 34 години рекле дека избегнуваат вести. За споредба, 36 отсто од оние повозрасни од 35 години рекле дека избегнуваат вести. Зошто се случува ова? Најчесто, помладата публика (под 35 години) вели дека вестите имаат негативен ефект врз нивното расположение (34 отсто) и, од неодамна, дека има премногу вести за теми како политика или коронавирус (39 отсто). Институтот на Ројтерс заклучува дека „дел од младите ги привлекува неформалниот, забавен стил на визуелните медиуми (и особено онлајн видеата) – опишувајќи го стилот како поперсонализиран и поразновиден од оној на Телевизијата“, а овие медиуми ги сметаат како подобри ресурси кога има настани што брзо се менуваат, како што е конфликтот Русија-Украина. Институтот Ројтерс надополнува дека според дел од младите, овие визуелни медиуми се места каде што има приказни за широки интереси, од поп-култура, патувања, здравје и друго. Стил на пишување За да се амортизира барем мал дел од проблемот и да се придобие барем мал дел од онаа публика што избегнува вести, потребно е да ја промениме стратегијата, во планирањето, во избирањето на темите, но и во пишувањето. Еве неколку практични сугестии со кои можете да се обидете. Приказни има и надвор од политиката Случувањата на политичката сцена се важни, но дали секоја изјава и секое соопштение од партиите заслужуваат да бидат пренесени од медиумите? Секако дека не. Обидете се на публиката да ѝ понудите приказни (не само вести) за различни теми – култура, спорт, екологија, забава… Фокус на човекот Дури и кога се обидувате да раскажете приказна за некој мост или, пак, за некој музички инструмент, раскажете го преку некој човек. Секогаш најдете човек што ќе биде во фокусот на приказната. Преку него раскажете ја вашата приказна или презентирајте го конкретниот проблем. На тој начин ќе ѝ дадете душа на вашата новинарска приказна. Скратете ги изјавите Фото: freepik.comИзјавите се оние што даваат живот на еден текст или на некое видео, но дали мора тие да бидат пренесени целосно или може да се скратат за да се добие на динамика? Секако дека може. Ако е пишана, секоја изјава може да се скрати и дел од неа, посебно ако не е јасна, да се парафразира.Погледнете го стилот на поголемите светски агенции и обидете се да „украдете“ или да го копирате стилот. Оние што работат на видеоприказни неретко имаат проблем „што да исечат“ односно што да исфрлат од изјавата мислејќи дека „сѐ е важно и сѐ мора да оди“. Не мора и сѐ може да се скрати. Финалниот производ ќе биде почитлив, погледлив и подинамичен. Визуализирајте ги бројките Еден од најголемите непотребни товари на секоја приказна, без разлика дали е во видеоформат или во пишана форма, се бројките. Публиката се губи ако ја „бомбардирате“ со бројки и може да се откаже од читање или гледање на вашата анализа. Секако дека добрите анализи мора да се потпираат на бројки и тоа е јасно, но дали секоја бројка мора да биде напишана или кажана од репортерот? Секако дека не. Обидете се да ги визуализирате бројките во добра инфографика и да ги одвоите јасно од текстот, кој е костурот на приказната. Погледнете го примерот на VisualCapitalist за трошоците од енергетската криза или, пак, за држави со најголем ризик од поплави и ќе ви стане јасно колку податоците праќаат појасна слика за тоа што авторот сака да каже доколку се визуализирани. Добрата инфографика може да се приспособи и да се објави на сите платформи и да служи како јадица со која ќе ја привлечете публиката да го прочита текстот или да го види видеото што сте го направиле. Приказни за повеќе платформи Фактот дека младите не сакаат „тешки“ теми и приказни, не треба да значи дека не треба да ги правите. Фактот дека сакаат да гледаат повеќе кратки видеа, не значи дека не треба да пишувате подолга анализа или да креирате подолго видео. Држете се до она што добро го работите, но размислувајте како една иста приказна да ја креирате за повеќе платформи. Да речеме дека имате долга истражувачка приказна за која сте потрошиле три месеци, од истражување до објавување. Сигурно не сакате да ја прочитаат само оние 1.000 до 2.000 луѓе (произволно дадени бројки) што сакаат ваков тип приказни. Обидете се од таа приказна да креирате едно или повеќе видеа. Може да креирате видео во вид на објаснување (експлејнер) што ќе даде малку поширок контекст на проблемот и стилот ќе биде поопуштен. Може да се креира видео во стилот на „пет работи што треба да ги знаете за…“ и на тој начин да привлечете малку помлада публика. Може да креирате и приказна во сегменти за Инстаграм или, пак, да ја раскажете низ неколку картички (слајдови) на оваа мрежа. На сите овие начини ќе дојдете до нова публика и до потенцијално нови читатели за „главната“ приказна, но во секој случај ќе ѝ овозможите на вашата приказна да дојде до што е можно повеќе луѓе. Автор: Александар Манасиев   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Сурфањето низ океанот од информации денес е многу поразлично искуство од пред десетина или петнаесет години. Сѐ поретки се веб-адресите каде што не ве сочекува некоја „попап“ реклама, прозорче со барање да прифатите колачиња (cookies), банер реклама, покана за претплата, препорака за некој настан и слично на тоа. Веројатно не треба да ги споменуваме периодите на политички кампањи, кога овој онлајн метеж се зголемува неколкукратно. Нашите мали екрани на паметните уреди стануваат сѐ помали и понабиени со автоматизирани пораки од рекламен или од промотивен карактер. Овие попатни неугодности за медиумски писмениот корисник треба да бидат потсетување дека онлајн медиумите, како и сите други медиуми, покрај другото, се и економски субјекти. Иако често подзабораваме на тоа и нив ги доживуваме претежно како лесно достапни онлајн катчиња за забава, бесплатно информирање и „тепање“ време, новите медиуми во голема мера се резултат на значителен труд и професионален ангажман, од техничка подготовка, сѐ до креирање на содржината.  Вистина е дека создавањето онлајн медиум бара далеку помала инвестиција од, да речеме, отворање нова телевизија, но во денешни услови на динамични промени и зголемување на стандардите во онлајн продукцијата, од графички, технички, содржински, кориснички и од друг карактер, трошоците за функционирање на еден онлајн медиум се постојано во пораст. Времето кога корисниците можеа бесплатно и лесно да отворат блог, да копираат содржини од други веб-локации и да креираат свои медиуми, полека останува зад нас. Отворањето блогови и страници на социјалните мрежи сѐ уште е најчесто бесплатно, но техничките стандарди, сложеноста за одржувањето онлајн медиум, интеграцијата на визуелни содржини, вмрежувањето во различни фидови, премиум опциите и оптимизирање на пребарувањето, бараат сѐ повеќе напредни знаења, ресурси и професионално искуство. Најчесто за ова потребно е да се ангажираат професионалци и да се користат услуги на неколку типови специјалисти.  Фото: www.freepik.com Како и да е, отворањето и одржувањето на онлајн медиумите, сѐ повеќе наложува различни трошоци и засилена комерцијализација, како и во претходните генерации на медиумите. Со други зборови, рекламите и другите видови комерцијални бизнис-модели стануваат неизбежен дел од нашите онлајн искуства. „Слободарскиот интернет“ од деведесеттите и почетоците на овој милениум станува сѐ посилно комерцијализиран информациски простор. Втор важен фактор за зголеменото присуство на онлајн рекламите секако е зголемениот број корисници. Интернетот и социјалните мрежи постепено се трансформираат во една од најважните јавни сфери и интересот за зголемен број рекламни содржини на големите огласувачи е сосема разбирлив. И конечно, како трета клучна причина може да се наведе специфичноста што интернетот и новите медиуми ја внесуваат на полето на рекламирањето, а тоа е таргетираното или персонализираното рекламирање.  Новите медиуми даваат погодности за корисниците да ги персонализираат своите онлајн искуства, да ги приспособат на своите интереси и намери, но, од друга страна, тоа им дава предност и на платформите што ги нудат овие онлајн услуги. Тие се сега во можност да добиваат повратни информации за корисниците, кои се нивните интереси, што е актуелно и во тренд, како се разликуваат интересите на корисниците според возраст, пол, место на живеење и слично. Дополнителна важна одлика на новиот медиумски систем е што сега тој е глобално интегриран и е вмрежен во еден поврзан комуникациски систем. Ваквата вмреженост им дава предност на големите дигитални платформи, т.н. онлајн гиганти:  Компаниите од „Биг тек“ доминираат со е-трговијата (Амазон), онлајн огласувањето (Алфабет и Мета), електронските уреди за широка потрошувачка (Епл), „клауд“ сметањето (Амазон и Гугл), компјутерски софтвер (Мајкрософ и Епл), вештачката интелигенција (Амазон) и, не помалку значајно, социјалното вмрежување (Мета). Доминацијата се покажува како крајно доходовна и сите пет компании се на или при врвот на сите глобални ранг-листи по пазарна капитализација. Во вакво опкружение помалите медиуми се наоѓаат под доминација на онлајн гигантите што доминираат и со содржинската продукција, но и со медиумскиот пазар на огласување.  Огласувањето е главен извор на приходи за компаниите од групацијата Биг тек. Осумдесет отсто од вкупните приходи на Ал-фабет во 2021 година (257 милијарди долари 13), на пример, беа приходи од продажба на рекламен простор. Мета, со своето семејство апликации (Фејсбук, Инстаграм, Месинџер, ВотсАп), во 2021 година пријави вкупни приходи од огласување во износ од 114,9 милијарди долари 14. Амазон пријави вкупни приходи од 31 милијарда долари во 2021 година, при што приходите од огласување беа проектирани на 5 милијарди долари. Ваквата поставеност на медиумскиот систем со голем број медиуми и доминантни биг-тек компании наметнува нов систем на борба за вниманието на публиката и корисниците на глобално рамниште. Од производство на квалитетна содржина, тежиштето сѐ повеќе се префрла во натпревар на привлекување внимание, во кое предност добиваат брзи и провокативни медиумски формати. Токму врз овие наметнати правила на селектирање на информациите се должи и порастот на виралните содржини какви што се теориите на заговор и дезинформациите. Терминот „економија на внимание“ првично го употреби психологот и економист Херберт Сајмон, кој вниманието го поставува како клучен критериум за тоа како се менаџираат информациите денес. Во таа смисла, вниманието како врвен фактор за тоа како се филтрираат и управуваат информациите, се ограничува и она што можеме да го следиме на медиумските платформи. Неговиот познат цитат појаснува дека „изобилството информации создава сиромаштија на внимание“. На тој начин, вниманието станува клучен ресурс на модерната информациска економија. Во една од претходните анализи видовме дека улогата на алгоритмите во селекцијата и дистрибуцијата на информациите е сѐ позначајна. Клучниот параметар по кој се дизајнирани алгоритмите е токму идентификувањето онлајн содржини што привлекуваат внимание. Тие се маркирани, групирани и потоа таргетирани кон одредени целни групи така што оние содржини што привлекуваат внимание се засилуваат и често доминираат во автоматското дистрибуирање на информациите. Содржините што привлекуваат внимание се одликуваат и со тоа што за нив е најлесно да се одреди метриката, односно да се измери нивната вредност, колку што е тоа можно. На тој начин, бројот на допаѓања (лајкови), споделувања (шерови), коментари итн., практично функционираат како криптовалути што кумулативно ја генерираат вредноста на овие содржини. Со други зборови, целиот систем на групирање и насочување на информациите е изграден врз начелото на зграпчено внимание на корисниците. Може да се каже дека доминантниот систем за сортирање и ширење на информациите, всушност, има своја вградена наклоност (bias, aнгл.) кон еден тип содржини. Кај големите онлајн сервиси, какви што се Јутјуб, Спотифај, а во блиска иднина и Нетфликс, веќе е зацврстен двојниот систем на плаќање за користење на нивните услуги: плаќање со пари на премиум услуги и плаќање со вашето внимание преку гледање реклами. Фото: www.freepik.com На интернетот и на социјалните мрежи доминираат токму оние содржини што лесно привлекуваат внимание, од фотографиите на Инстаграм, преку статусите на Фејсбук, сѐ до видеата на ТикТок. Откако ќе го привлечат нашето внимание, овие сервиси се дизајнирани да нѐ задржат на нив што подолго со автоматизирано и многу често прекумерно нудење слични содржини. Овој валоризирачки систем за медиумските содржини што најлесно привлекуваат внимание, преку масовната комуникација навлегува и во популарната култура и во другите општествени сфери, така што наклоноста кон нив влијае и врз политиката и културата во поширока смисла. Во текот на кампањата за претседателските избори во САД во 2016 година и претходно во борбата за номинација на Републиканската партија, Доналд Трамп токму преку своите вештини да привлече внимание кај мејнстрим медиумите и на Твитер, успеа да избие во преден план и во двете трки. Неговата изборна победа секако имаше големо глобално влијание, најдиректно преку тоа што многумина се обидуваа да ги копираат методите што носат успех и изборни победи. **** Еден од посподелуваните цитати што достигна голема популарност на социјалните мрежи е оној што вели „Барај почит, не внимание“. Тој може да послужи како добра крилатица за идните потребни промени на постојниот систем на менаџирање на информациите во јавната сфера во оваа ера на т.н. економија на вниманието. Привлекувањето на вниманието како доминантен систем во дисперзијата на информациите и во огласувањето, покажува многу недостатоципокажува многу недостатоци, од лесно ширење на дезинформациите, до психолошки проблеми кај корисниците. Ако не се промени системот што ги охрабрува и ги наградува корисниците да бидат токсични едни кон други, проблемите што сега постојат, само ќе се зголемуваат. Онлајн платформите навистина ќе треба да посветат повеќе време и труд на поттикнување на довербата и почитувањето, и кон нив како сервиси, но и кон другите корисници, со цел барем делумно да внесат рамнотежа во критериумите за селектирање и ширење на информациите. Автор: Сеад Џигал Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).

Мимови (memes, aнгл.) или „мемиња“ (разг.) се популарни содржини што се споделуваат на интернет и на социјалните мрежи. Најчесто се јавуваат во форма на фотографии, видеа, текст и слично. Тоа вообичаено се хумористични објави, кои брзо се копираат и се пренесуваат од корисниците, често со помали варијации, на теми од популарната култура и од јавниот живот. Мимовите обично ги среќаваме на интернет и на социјалните мрежи, споделени од нашите контакти, како дел од вирални објави што пренесуваат одредена шеговита порака или коментар.  КОЕ Е ЗНАЧЕЊЕТО НА ЗБОРОТ „МИМ“? Зборот „meme“ потекнува од грчкиот збор „mimema“ со значење „нешто што се имитира“. Поимот „мим“ за првпат го употребил биологот Ричард Докинс (Richard Dawkins) во 1976 година во својата книга „The Selfish Gene“. Во оваа книга тој се обидува да ги поврзе теоријата на еволуција со теориите на културата и нејзините промени, при што мимот (the meme) го дефинира како „мала единица во културата наменета за трансмисија, која е аналогна на генот“. Во поопшта смисла, според Докинс, мимот е носител на културни значења што се пренесуваат од еден до друг корисник преку имитација или чисто копирање. Во книгата на Докинс, која е пишувана далеку пред ерата на интернетот, како примери за мимови се наведуваат културните феномени какви што се поговорки, клишеа, музички мелодии и стилови на облекување.  КОЈ ГИ КРЕИРА МИМОВИТЕ? Мимовите и нивните креатори можат да се идентификуваат преку пребарување и хронологијата на објавување. Но, сепак, многу често тие завршуваат како анонимни и групни творби на кои им се губи трагата во однос на тоа кој прв ги објавил. Со ова мимовите делумно се доближуваат до културното творештво од минатото какви што се народните поговорки, изреки, пословици и слично. Најчесно е да се каже дека мимовите се содржина создадена од самите корисници.  Мимовите ги привлекуваат корисниците преку споделување и ширење да ја потврдат својата припадност кон одредена група, или пак припадност кон одредена генерација. На пример, „миленијалците“ што најмасовно ги прифаќаат како комуникациска форма од сите демографски групи, се сметаат како генерација за која мимовите се една од најспецифичните форми на комуницирање. Мимовите денес стануваат мошне важен дигитален формат во популаризацијата на личности, автори, настани, филмови, музика, книги. Во тој процес тие се користат како едноставно средство да ги оформиме и да ги зацврстиме нашите врски со различни социјални групи со кои сме вмрежени. Мимовите се покажуваат и како погодна форма за брзо ширење идеи на интернет и на социјалните мрежи, и токму врз тие свои погодности ја градат својата општа прифатеност.  Илустрација: Miguel Porlan, The Philosophy of Meme Culture ГЛАВНИ ОДЛИКИ НА МИМОВИТЕ Една од најважните одлики на мимовите е тоа што тие доаѓаат од обичните корисници, кои низ едноставни визуелни и текстуални форми пренесуваат некоја идеја или порака. Корисниците чувствуваат блискост и солидарност кон содржини што се објавени од корисници што се како нив, без одредена агенда или директна цел.  Мимовите што најчесто се хумористични, влијаат врз нашата подготвеност да ги споделуваме, слично на појавата кога сакаме да им пренесеме некој виц на своите пријатели. Покрај хуморот, мимовите можат да предизвикаат и други силни емоции, какви што се зачуденост, револт, бес и слично, што исто така го зголемува нивниот потенцијал за споделување, а со тоа и нивниот досег до голем број корисници на интернет. Многу често, алгоритмите на социјалните мрежи го препознаваат виралниот карактер на мимовите и со нивно препорачување и давање приоритет пред другите објави, ја зголемуваат нивната проширеност и популарност.  Мимовите можат да бидат искористени и за натпреварување на корисниците во нивната популарност и влијателност врз другите корисници. Овој мотив, за зголемување на сопственото влијание врз другите, често се јавува како важна мотивација за непрекинато креирање на мимовите. Дополнително, може да се каже дека мимовите можат да функционираат и како одреден вид дигитални ребуси, односно загатки. Некои од мимовите не се веднаш разбирливи за различните корисници, така што тие можат понекогаш да бидат и предизвик при нивното интерпретирање и читање на она „што сакал да каже авторот“. МИМОВИ И МИМЕЗИС, ИМА ЛИ ПОВРЗАНОСТ? Користењето на мимовите и нивното споделување, им дава на корисниците чувство на учество во нешто што е поголемо од нив самите. Овој магнетизам на припадност можеме да го споредиме со чувството кога ѝ се приклучувате на поголема маса луѓе на некој протест, концерт или спортски настан. Кон ова треба да се напомене уште еден важен аспект, кој придонесува за нивната популарност и проширеност. Станува збор за нагонот за имитација, односно привлечноста кон „мимезисот“, што мимовите го олеснуваат за практикување. Имитацијата е еден од клучните механизми во нашата социјализација од најмали нозе. Таа е суштински дел од нашето учење на јазикот, говор на телото, нашето однесување и севкупната комуникација. Мимовите што ни сервираат едноставни модели за имитација и за копирање, го ползуваат токму овој порив за имитација и за вклучување во заедницата на која ѝ припаѓаме, или кон која можеби сакаме да се вклучиме. ТикТок е социјална мрежа што својата првична популарност ја изгради најмногу врз давање опции на корисниците во својата апликација лесно да имитираат други видеа, музика и гласови преку танцување и синхронизирање на усните (lip syncing). КОРИСТЕЊЕТО И УЛОГАТА НА МИМОВИТЕ ВО ДИГИТАЛНАТА КУЛТУРА Ако се споредат мимовите со некои претходни форми пред интернетот, можат да се увидат доста сличности. Вакви особености на имитациско ширење претходно е познато кај литературните и кај говорните форми какви што се поговорките, стиховите и рецитациите, слоганите, брзозборките, сказните, вицовите и редица други. Овие форми порано се ширеле во одредена јазична и културна заедница како популарни и забавни творби што пренесувале содржини од забавен или од поучен карактер.  „Во ерата на т.н. вмрежен индивидуализам, луѓето ги користат мемињата истовремено за да го изразат својот индивидуализам, но и својата вмреженост.“  Кон оваа констатација дека преку мимовите ја потврдуваме својата припадност кон новите дигитални култури и онлајн заедници, може да се напомене дека мимовите како една нова форма на интеркултурна и интракултурна трансмисија на идеи и содржини, посредувана од новите технологии, овозможува и две важни промени во тоа како се социјализираме. Првин, тие го забрзуваат пренесувањето на културните артефакти и содржини, така што тие се шират во многу покусо време отколку што тоа било случај кога и да е претходно. На свој начин тие го забрзуваат оформувањето на дигиталните култури и заедници. Второ, тие го засилуваат нивниот ефект со тоа што многу лесно постигнуваат значителна проширеност во јавниот комуникациски простор, правејќи ги општо достапни, но и отворени за интерпретации и за креативни варијации.  „Во случајот на мимовите, тие се создадени за да се споделат со други луѓе; тие се наменети за поголема публика. Мораме да земеме предвид дека, благодарение на интернетот, група децентрализирани луѓе може да имаат заедничко, колективно искуство“. Извор: Чаевите на Баба РадаЗасновани на едноставни содржински калапи, тие можат да продуцираат многубројни адаптации и имитации приспособливи на различни ситуации, од политиката, преку уметноста, па сѐ до популарната култура. Она што ги одликува мимовите е и тоа што тие привлекуваат големо внимание преку учество на самите корисници што ги копираат и ги споделуваат овие содржини. Ваквото партиципирање во нешто што наеднаш станува проширено кон сите е еден од клучните аспекти на мимовите во денешните дигитални култури. Преку нивната употреба на интернетот и социјалните мрежи, всушност, се заменуваат некои традиционални форми на комуникација и конверзација, какви што се муабетењето и прераскажувањето вицови. Мимовите се, исто така, приспособливи форми за адаптирање кон локалните култури. На пример, за Македонија како еден од попопуларните локализирани мимови може да се наведат мимовите за Баба Рада. ДАЛИ МИМОВИТЕ СЛУЖАТ САМО ЗА ЗАБАВА? Иако мемињата обично се сметаат за забавни и шеговити форми, тие често откриваат одредени важни односи и вредности во општеството во кое се појавуваат и се прошируваат. Тие можат да артикулираат сериозни критики кон системот во кој живееме преку негово исмевање и посочување на неговите недостатоци. Користејќи го хуморот и сатирата, тие можат да влијаат врз нашето однесување и оформување ставови за реалноста и за јавните личности. Споделувањето и ширењето на шеговитите мемиња, им дава големо значење на овие содржини, со тоа што нивната масовност може да влијае тие да станат доминантна интерпретација на некој настан или појава, односно да имаат клучна улога во оформувањето на јавното мислење. Користењето на хуморот и на сатирата во известувачкото и во коментирачкото новинарство е веќе сосема етаблиран жанр, како што е тоа видливо од примерите на популарните шоуа Daily show with Trevor Noah, Last week tonight with John Oliver, Jimmy Fallon, Stephen Colbert, и др. Инфотејнментот веќе е интегрален и важен дел од критичкото новинарство и известувањето на медиумите за политиката и за општеството генерално.  Во текот на претседателската трка во САД во 2016 година, покрај значајната улога на дезинформациите преку социјалните мрежи, важно место имаа и негативните мимови, кои беа креирани и масовно проширувани, особено против кандидатката Хилари Клинтон.  *** Можеме да заклучиме дека мимовите се нова форма на денешните дигитални култури, кои и покрај тоа што имаат поврзаности и сличности со некои традиционални форми, сепак претставуваат нов формат за пренесување идеи и пораки во самите заедници. Тие се пренесуваат брзо и можат потенцијално да стигнат до голем број корисници, што постепено ја зголемува нивната релевантност, не само за забава туку и за коментирање и креирање на јавното мислење за различни важни теми во општеството. Денес тие се употребуваат за различни намени, вклучително и во политички и комерцијални кампањи, како за нивно промовирање, така и за нивна критика или саботирање. Мимовите им даваат на корисниците можност активно да се вклучат во важни општествени теми и процеси, а преку ваквата активност тие можат да ја оформат или да ја зацврстат својата вмреженост во дигиталните заедници, кои стануваат сѐ поважни за нашата лична идентификација и ангажираност во општеството.  Автор: Сеад Џигал Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Британскиот крал Чарлс Трети во текот на својата тура и посета на Северна Ирска, по починувањето на британската кралицата Елизабета Втора, се потпиша во книгата на посетители во замокот Хилсборо до Белфаст. При чинот на потпишување, се случи мала незгода во која пенкалото што го користеше се расипа, на што кралот промрмори неколку зборови на негодување. Оваа случка речиси инстантно стана вест на денот во светските медиуми и вирално видео на социјалните мрежи предизвикувајќи многубројни реакции, коментари и шеги.  Неколку денови претходно кралот Чарлс Трети, исто така, се најде среде вирално видео и помалку бизарна сцена во која негодува до вработените на протоколот да поместат кутија со пенкала од масата што му пречеше да потпише документи при неговото устоличување.  Покрај критиките и шегите во медиумите и на социјалните мрежи, секако, имаше и пораки за разбирање и сочувствителност со Чарлс Трети, кој во набиена агенда на патувања и посети, непосредно по загубата на својата мајка, кралицата Елизабета Втора, беше изложен на голем напор и стрес. Сепак, главниот фокус и внимание останаа на забавувачкиот и сеирџиски аспект на овие видеа. Можноста вакви невообичаени случки да го привлекуваат нашето внимание, за жал, беше максимално експлоатирана од медиумите, но и од корисниците на социјалните мрежи. На тој начин значително се менува јавната перцепција за важни настани, но и се отежнува одржувањето на интегритетот на одредени јавни личности или институции. „Не е важна вистината, важна е перцепцијата“, извикува и кралот Висерис Таргериен од популарната серија „Куќата на змејот“ доловувајќи ни клучен аспект за тоа како се оформува консензуалната реалност, т.е. она во што сите се согласуваме дека е реално. Слични неугодни случки, сцени и скандали, како оние на Чарлс Трети, секако, имало и порано, со различни високи достоинственици и јавни личности во редум земји и различни меридијани. Многубројни се, на пример, сведоштвата за непримерното однесување на Винстон Черчил кон своите вработени, но за нив јавноста почна повеќе да дознава десетици години по неговата смрт, преку мемоари или играни филмови. Пред тоа овие сведоштва циркулирале во потесни кругови во форма на гласини и озборувачки коментари.  Денес во ерата на онлајн медиумите околностите се значително изменети. Овие две случки, како и многубројни слични содржини што ги следиме преку медиумитe, создаваат чувство на постојан надзор и набљудување овозможени од новите технологии. Секој од нас ненадејно и одеднаш може да стане дел од некое вирално видео, статус, твит, стори или тикток парче. Сеприсутноста на дигиталните медиуми и можноста без каква било наша согласност или контрола да бидеме втурнати во вителот на виралните содржини, кај повеќето од нас создава нов вид непријатност, а честo и стрес или анксиозност.  Фото: freepik.com Нашата изложеност на новите технологии и нејзината вклученост во најприватните и најинтимните катчиња од нашите животи ја потиснува и ја редуцира приватноста, која е под наша лична контрола. Користејќи ги предностите и погодностите на дигиталните уреди, постапно се вплеткуваме во систем на т.н. „споделена приватност“, во која други лица, организации, компании, онлајн сервиси, а често и државата, имаат директен или автоматски пристап до нашите приватни информации. И нашата приватност е значително вмрежена. На пример, ако пребарувате на интернет одреден лек или терапија, платформата што ви овозможува пребарување веќе има податок за некој ваш личен или семеен здравствен проблем што веројатно не би сакале да го споделувате јавно. Масовното користење на дигиталните онлајн уреди, креира нови форми на социјалност и општественa разoткриеност што помалку наликува на сцените од филмот на Ларс фон Триер, „Догвил, место со куќи без ѕидови“, каде што сѐ е видливо за сите негови жители. Ваквото разбивање на „ѕидовите на приватноста“ низ кое минуваме, нѐ принудува да се приспособуваме на нови услови во кои приватноста не само што е сузбиена, туку е и вклучена во редица платформи за отворена масовна комуникација. Исто така, таа е сѐ повеќе интегрирана во растечки онлајн бизнис модели, како што е сервисот Only fans, каде што преку претплата можете да следите приватни и лични објави на популарните корисници на оваа платформа. Новите онлајн платформи и нивните алгоритми постојано нѐ поттикнуваат парчиња од својата приватност да ги „ослободиме“ од рамките на приватноста и да влеземе во игра и натпревар на споредување со другите, чиј дом е подобро уреден, чие дете е посимпатично или чии делови од телото се попожелни. Клое Кардашијан објави снимка од ќерка ѝ во приватен авион, сите ја критикуваат (ФОТО) Нормализацијата на овој нов концепт на споделена и монетизирана приватност, често нѐ збунува и го отежнува оформувањето на приватноста и интимноста во секојдневието. Во ерата на традиционалните медиуми, телевизијата и печатот, поместувањето на границите на приватноста важеше само како исклучок за јавните личности со висок степен на овластувања и одговорност. Ова правило има своја оправданост, затоа што јавни личности што носат одлуки, а кои се одразуваат врз животите и кариерите на стотици илјадници граѓани, мораат да жртвуваат дел од својата приватност. За јавноста е важно да се увери дека тие и во приватниот живот не поминуваат одредени морални и професионални норми, кои за другите граѓани немаат таков ризик негативно да се одразуваат врз другите. Ако некој ресорен министер или директор на јавно претпријатие, на пример, е алкохоличар, јавноста треба да знае за тоа и тоа не може да се прикрие под изговор на приватноста на овие јавни личности. Тие се користат да се утврдува и да се обновува довербата кон носителите на јавните функции. Денес, овој формат на ѕиркање во дел од приватноста на јавните личности, целосно е таблоидизиран и банализиран. Наместо да даде своевиден увид во приватноста кој има важност и релевантност, медиумите најчесто го користат за поттикнување воајеризам, сеирџиство и друг вид емотивни реакции. Децата на Ѓоковиќ не дуваат свеќички за роденден Се ожени таткото на Aлександра Пријовиќ, еве како изгледа нејзината маќеа: Ќе останете без здив кога ќе ја видите Марјана се соблече во купаќи, Агнеса ѝ го коментираше изгледот На социјалните мрежи, особено кај помладите корисници, можете да сретнете објави што се мошне приватни и интимни, и во кои тие споделуваат сопствени сведоштва, прашања и дилеми, бараат совети, објавуваат исповеди и слично. Под превезот на анонимноста ваквите приватни содржини што се објавуваат онлајн функционираат како еден вид онлајн исповедување, кое му олеснува на корисникот и на неговата психичка состојба. На мрежата на Reddit на пример, можете да најдете илјадници нишки во кои корисници бараат совети од другите корисници дали да ја раскинат врската со својот партнер. Но, проблемот настанува кога ваквите „исповеди“ немаат позитивен комуникациски фидбек или ефект, а често објавувачите можат да станат и предмет на подбивање, исмевање или омаловажување. На овој начин наместо да ја помогнат нашата приватна и интимна комуникација, новите технологии всушност ги усложнуваат и ги отежнуваат. Објавувањето приватни содржини онлајн во многу случаи всушност е симптом на проблеми со нивното функционирање во нашите реални животи надвор од социјалните мрежи и интернетот. Некој што има доверливи пријатели полесно ќе се одлучи на совет од нив, отколку да бара интимен совет на Твитер, на пример. Исто така, чести се и примерите на злоупотреба на приватноста така што наши познајници или контакти недозволено и злонамерно ги објавуваат на интернет. Ваквото штетно користење на новите технологии, влијае негативно врз нашата социјализација, со тоа што го нормализира не само уценувањето и психичкото малтретирање на другите, туку и го отежнува или го усложнува формирањето цврсти и стабилни лични врски и односи со другите. Довербата во другите потешко се развива, а може инстантно да се загуби, макар и по мало недоразбирање. Во документарниот филм „15 минути срам“, каде што насловот е иронична алузија на познатиот цитат за тоа дека денес сите имаме можност за 15 минути слава на Енди Ворхол, документирани се неколку сериозни случаи на  злоупотреба на приватни онлајн содржини и прикажано до каде може да оди понижувањето на другите и нивно јавно посрамотување со помош на интернетот. Во овој документарец се пренесуваат сознанија од експерименти во кои се потврдува дека хормонот за задоволство, допаминот, кој се лачи при посрамотувањето на другите, има посилен ефект од допаминот што се лачи при наше лично уживање. За жал и во Македонија многубројни се примерите на вакви злоупотреби со различни мотиви, од одмазда, до изнудување пари и услуги. Кавадарчанец уценувал со приватни секс снимки Може да се заклучи дека особеноста на новите технологии да креираат и да дистрибуираат речиси неограничени количества информации, длабински ги менува и комуникацијата, како и социјалните врски и правилата за нивно оформување и функционирање. Во епицентарот на овие длабински промени особено се засегнати концептите на приватноста, блискоста и интимноста. Старите правила за демаркација на јавното од приватното сѐ помалку важат, а промените што сѐ денес е лично, јавно или приватно постојано се менува и флуктуира. Честиот неред и нестабилност во функционирањето на социјалните врски предизвикан од новите технологии, предизвикува засилена фрагментација на општеството на сите негови нивоа. Фрагментацијата, пак, води кон отежнување на оформувањето многу важни консензуси во општеството, нешто што претходно ни било наложувано и пренесувано, без многу дискусија, од државниот систем, образованието или од семејството. Денес сѐ е отворено на преиспитување, сѐ е под лупа на личниот избор, технологијата ни ветува врвна слобода. Но, проблемот е кога истата таа технологија не може да ни помогне од тој индивидуализациски ресет повторно да се поврземе во силни и стабилни врски со другите и да креираме кохезивни и хумани заедници.  Создавањето на базичните консензуси во едно општество има суштествено значење. Ако тоа не функционира задоволително, тогаш општеството не само што се фрагментира, туку и длабински се дестабилизира и подрива. Излезот од овие предизвици секако не е ниту во технофобијата, т.е. отфрлање на новите технологии, ниту, пак, во некоја нова теорија на заговор. Како што не можеме да се откажеме од авионите и автомобилите и покрај вклучениот ризик на нивното користење, така веројатно нема да можеме да се откажеме ниту од паметните телефони, таблети или социјалните мрежи. Одговорите се единствено можни со континуирано приспособување кон новата реалност на наша силна интегрираност и поврзаност со технологијата, односно преку едукација и самоедукација, отворен општествен дијалог и соработка на различни нивоа низ кои ќе се наоѓаат решенија за овие проблеми, но и преку етичкото користење на новите технологии ослободено од тенденциите за манипулација и контрола на корисниците.   Автор: Сеад Џигал Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).  

Овде ќе се фокусираме само на тоа како може оваа апликација да ви ја олесни новинарската работа, без разлика дали сте на терен или работите од канцеларија. Моќната и импресивна алатка Google Lens е апликација што, за жал, новинарите недоволно ја користат, иако може да им заштеди време, нерви, енергија, а може да им отвори и многу нови можности. Оваа апликација можеби ја имате на вашиот мобилен телефон, но никогаш не сте ја ни отвориле. Или, пак, ретко сте ја користеле не знаејќи ги нејзините можности. Но, можеби сте од оние што ја знаат нејзината магија и често ја употребувате, за новинарска работа или, пак, приватно. Ако не спаѓате во овие последните и ако Google Lens за вас е непознат терен, тогаш продолжете да читате.  Што е Google Lens? Google Lens е една од најпотценетите апликации токму поради недоволното познавање на нејзините целосни капацитети. Доколку не ви ги покажат можностите, ќе мислите дека никогаш нема да ви биде потребна, но не е така. Како што велат самите креатори, Google Lens ви овозможува да го пребарувате она што го гледате, да ги завршите работите побрзо и да го разберете светот околу вас – користејќи ја само камерата или некоја фотографија. Оваа апликација доаѓа вградена на дел од Google брендираните телефони, а за сите други потребно е да се симне и да се инсталира. Најчесто оние апликации што ќе ги инсталираме и нема да ги користиме активно во првите неколку недели, неоправдано ги сметаме за неупотребливи. Дали се плаќа? Најдобриот дел е што Google Lens e бесплатна апликација и доколку ја немате на вашиот мобилен телефон, можете да ја симнете на Google Play ако сте корисник на Андроид или на App Store доколку сте корисник на iOS. Тоа значи дека е достапна за секого и нема да потрошите ниту денар за нејзиното користење. А богами има безброј начини како да ја користите. Google Lens е еднакво корисна апликација за домашна употреба, но и за професионална употреба. Нејзиното користење е поврзано со камерата на вашиот мобилен телефон и без неа не може да функционира. Накратко Google Lens е збир од визуелни компјутерски способности, кои можат да го препознаат она што го гледате преку телефонската камера, со цел апликацијата да го претвори тоа во одредена информација што вие потоа ќе ја искористите. Како? Google Lens ви овозможува да копирате или да преведувате текст, да идентификувате растенија и животни, да истражите одредени локации, да проверите одреден производ, да пронајдете визуелно слични слики и многу други корисни работи. Овде ќе се фокусираме само на тоа како може оваа апликација да ви ја олесни новинарската работа, без разлика дали сте на терен или работите од канцеларија. Копирајте текст од каков било документ Во новинарството, покрај информацијата и вистината, најверојатно најскапо е и времето. Новинарите, во трката први да објават проверена информација, никогаш немаат доволно време и секоја заштеда на време е драгоцена. Најтешко е кога во недостиг на време треба да внесете/препишете текст од некој физички документ што сте го добиле од одредена институција или, пак, некое истражување, студија и слично во Word-документ на вашиот компјутер. Што ако тој документ има десетици страници и вам ви треба голем дел што би го употребиле во вашиот новинарски производ или, пак, ви треба за да продолжите со истражувањето. Препишувањето на текстот може да ви одземе и неколку часови. Но со Google Lens можете едноставно да го копирате текстот насочувајќи ја камерата од вашиот мобилен телефон кон него. Откако апликацијата ќе го препознае (трае само неколку секунди), вие потоа можете едноставно со копи/пејст да го префрлите на кој било документ (Word или Google Docs) што го работите, на имејл или во вашите белешки, па дури и да го копирате/пренесете директно на вашиот компјутер каде што го пишувате новинарскиот текст. Можете да „симнете“ текст од ПДФ-документи, печатени документи, сметки, книги, списанија, знаци покрај пат, транспаренти, соопштенија, па дури и од телефонски екран, компјутер, телевизија и слично. Секаде каде што е напишан разбирлив текст, можете да го копирате со Google Lens. Корисно, нели? Преведете каков било текст Како новинари често работиме на терен, неретко во земји во кои не го знаеме јазикот. Или, пак, во сопствената држава работите на меѓународно истражување и имате куп физички документи на странски јазик. Во тие ситуации од голема помош може да ви биде Google Lens, кога немате преведувач. Замислете си дека сте во Украина и известувате од војната. Доколку наидете на документ, знак на патот, некое соопштение или што било на кое е напишан текст што не го разбирате, а нема кој да ви помогне, со Google Lens можете да го преведете без проблем. Отворете ја апликацијата, насочете го телефонот кон знакот, патоказот или документот каде што е напишано нешто на странски јазик и кликнете на делот „Преведи“ во должина на долниот раб на екранот. Преводот го добивате инстантно и тоа директно ќе го видите врз странскиот текст. Добро, преводот некогаш нема да биде совршен, но ќе ви даде основна информација за што станува збор. Таа информација можеби ќе ви заштеди време ако барате одредена локација или, пак, може дури да ви го спаси животот во екстремни случаи. Со Google Lens можете во реално време да преведете текст од повеќе од 100 јазици, да копирате и да преведете параграфи или други знаци. Можете да одберете превод на кој било јазик, но најчесто најдобриот резултат ќе го добиете на англиски јазик. Откријте кога некоја фотографија е објавена Во време кога дезинформациите царуваат и во време кога насекаде сме опкружени со лажни вести, неретко како новинари сме соочени со дилемата дали фотографијата е реална или монтирана, кога и како за првпат е објавена и дали е од некој конкретен настан или некој сака да нѐ изманипулира со стара фотографија. Со Google Lens лесно можете да пребарате и да добиете податок кога и како некоја фотографија за првпат била објавена, да побарате визуелно слични фотографии и слично. Нема да ви требаат други сервиси за ова, иако, рака на срце, постојат.  Препознајте места, објекти, личности Google Lens може да ви помогне да препознаете одредено место, локација, објект, скулптура, знаменитост, па дури и личност. Ако се наоѓате на некоја улица во Берлин, на пример, и пред вас се наоѓа скулптура што не ја препознавате, доволно е само да ја отворите апликацијата и да ја насочите камерата кон скулптурата и ќе добиете информација и линкови за да се информирате и да дознаете повеќе. Истото може да го сторите со некоја зграда и слично. Најчесто резултатите се точни, но зависи и од тоа како ќе го поставите/насочите телефонот, со цел да се направи појасна слика од објектот или предметот. Можете да ја употребите и за препознавање одредена личност, доколку имате физичка фотографија од таа личност или, пак, имате фотографија на компјутер, а не можете да се сетите за кого станува збор. Нормално, ако станува збор за јавна личност, ќе добиете точна информација. Истото важи и за одреден предмет или уред чие име не го знаете или чија функција не ја препознавате. Google Lens може да ви помогне во нивното препознавање и во давањето информации поврзани со тие предмети или уреди. Доколку пред вас имате растение, животно, куче чија раса не ја препознавате, исто така Google Lens може да ви помогне. Дел од вас сигурно се прашуваат, а зошто како новинар би ми била потребна информација за раса на куче или за вид растение? Но, секако треба да имаме предвид дека новинарството постои и надвор од пишувањето и известувањето само за политика и економија. Зачувајте ги контактите Колкупати досега некој ви дал бизнис-картичка, сте ја ставиле во фиока или чанта и по некоја година сте сакале да контактирате со таа личност за интервју или за брифинг, но едноставно картичката никаде не можете да ја најдете. Мене редовно ми се случувало. Но, со помош на Google Lens сите бизнис-картички можете да ги дигитализирате, да ги зачувате и да ги организирате контактите брзо и едноставно. Само отворете ја апликацијата и насочете ја камерата кон бизнис-картичката и ќе ви се појави опција да го зачувате контактот. Истото можете да го направите со одредени покани за настани и слично и да ги вметнете директно во вашиот календар. Сето ова ќе ви заштеди време, но и нерви. Пратете директно имејл или јавете се на телефон Препознавањето на текстот на каков било предмет, документ или фотографија може да ви ја забрза работата кога сакате некому да му напишете имејл или да му се јавите. Наместо физички да ги пишувате и да ги внесувате имејл-адресата или телефонот или, пак, веб-адреса на одредена институција и да ризикувате да згрешите, можете едноставно преку Google Lens да ги копирате и директно да ви даде опција да напишете имејл или да се јавите. Истото може да го сторите со која било интернет-страница. Кога ја користите апликацијата, ако некаде на некој документ, соопштение и слично е напишана URL-адреса, веднаш ќе ви даде опција да ја посетите таа веб-страница.  Скенирајте QR-кодови и бар-кодови За скенирање на QR-кодови и бар-кодови отсега нема да ви биде потребна ниту една друга апликација. Можете, на пример, да го скенирате со Google Lens кодот на некоја ви-фи мрежа и веднаш да се поврзете на неа. Добро, оваа функција може повеќе да ви користи приватно за шопинг или во ресторани, но некогаш ќе се најде и за вашата професионална работа бидејќи QR-кодовите станаа нешто што го има насекаде и има многу практични примени. Бонус: Станете Гаус за математика Најголем дел од новинарите не се којзнае какви математичари, секако со чесни исклучоци, но Google Lens може да ви стане најдобар пријател ако знаете дека може да ве претвори во Карл Фридрих Гаус. Само со насочување на камерата од телефонот кон некоја сложена равенка напишана во учебник, списание или на екран, може да го добиете решението во реално време без да знаете ниту прости математички задачи. Шегата настрана, оваа функција неретко може да ви помогне и при новинарска работа доколку имате сложени операции со бројки, пресметка на проценти и слично. Дали сето ова ве убеди? Доколку досега не сте користеле Google Lens, обидете се уште денеска. Ќе заштедите време и нерви и ќе бидете попрофесионални во она што го работите. Автор: Александар Манасиев   Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).