Денот ни започнува со ‘нотификации’, сензационалистички наслови нè повикуваат да кликнеме, видеa со стотици илјади прегледи го задржуваaт нашето внимание и за миг сме дел од огромниот информациски лавиринт. Не станува збор за изолиран случај. Таква е глобалната реалност. Социјалните мрежи, кои ги користат повеќе од 4,9 милијарди луѓе глобално, се моќни алатки за информирање, но и за дезинформирање. Во Република Северна Македонија, речиси 49% од граѓаните изразуваат сомнеж во точноста на сите информации што ги читаат или ги гледаат, покажува неодамнешно истражување на Институтот за комуникациски студии (ИКС). Најмладите од 18 до 24 години (54%) и оние на возраст од 35 до 44 години (56%) најмногу се сомневаат во точноста на објавените информации. Алгоритмите што ги управуваат овие платформи го фаворизираат сензационализмот, потиснувајќи ги точноста и веродостојноста во втор план. Младите, како најактивни корисници, се особено изложени на ризик, станувајќи цел за манипулативни содржини и дезинформации. Ова нè води до клучното прашање: Како можеме да поттикнеме информираност и критичко размислување кај граѓаните за успешно справување со овие предизвици во дигиталната ера? Саморегулацијата и медиумската писменост – патокази во информативниот хаос Во свет во кој информациите се шират со незапирлива брзина, саморегулацијата и медиумската писменост функционираат како комплементарни механизми. Заедно, тие создаваат мост меѓу етичкото известување и информираната и активна публика, воспоставувајќи силен механизам за заштита од дезинформации и манипулации. Медиумската саморегулација не е само формален или технички процес. Таа претставува суштинско ветување дека медиумите ќе бидат одговорни и отчетни пред јавноста, штитејќи го правото на слобода на изразување. Ова ветување е основата на етичкото новинарство, механизам што ги балансира правата на медиумите со нивните обврски кон јавниот интерес. На глобално ниво, саморегулаторните тела играат клучна улога во поставувањето и одржувањето високи стандарди во новинарството. Тони Калвин, уредник за стандарди и практики во американската радиомрежа NPR, вели: „Стандардите се она што ни помага да ја задржиме довербата на нашата публика, а довербата е нешто што не можеме да си дозволиме да го изгубиме“. Неговите зборови совршено ја истакнуваат клучната врска меѓу довербата и јасно дефинираните стандарди, нагласувајќи ја нивната неопходност за создавање и одржување новинарство со кредибилитет. Но, како овие стандарди преминуваат од теорија во практика? Тука настапуваат саморегулаторните тела, кои не се само пасивни набљудувачи на професионалната етика. Тие активно учествуваат во обликувањето на довербата меѓу медиумите и публиката. Преку јасно дефинирани етички кодекси и јавни одлуки за случаи на неетичко известување, овие тела праќаат силна порака: јавноста не е оставена сама во лавиринтот на дезинформации. Тие претставуваат чувар на етичките принципи, поттикнувајќи го новинарството да биде транспарентно, професионално и насочено кон јавниот интерес. Едукацијата како „продолжена рака“ на саморегулацијата Саморегулацијата не е само чувар на етиката, таа е двигател на промени што ја обликуваат иднината на медиумите и јавната свест. Советите за етика во медиумите не треба да се гледаат само како набљудувачи, нивната вистинска моќ лежи во создавањето генерации граѓани со остар критички ум и напредни медиумски вештини. Кога етичките кодекси поставуваат високи стандарди, едукацијата станува силата што ги оживува овие принципи, претворајќи ги во практика во медиумскиот екосистем. Саморегулаторните тела, како мост меѓу медиумите и јавноста, нè потсетуваат дека вистината и одговорноста не се задача на поединецот – тие се колективна мисија. Едукацијата ја има таа трансформативна моќ: да ги претвори правилата во вистинска одговорност и активна практика. Пример за ова е Алатката за медиумска писменост, развиена од австрискиот и германскиот совет за етика во медиумите. Овој иновативен ресурс вклучува интерактивни студии на случаи и симулации, кои ги учат младите како да препознаат манипулации, да ја анализираат содржината и да ги разберат принципите на етичкото новинарство. Овие алатки не само што ги зајакнуваат способностите за критичко размислување на младите, туку и на пошироката јавност. Во заложбите за јакнење на медиумската писменост во земјата, учествува и Советот за етика во медиумите на Македонија (СЕММ). Како членка на Мрежата за медиумска писменост СЕММ учествува во поттикнувањето критичко размислување и во градењето отпорност кон дезинформациите. Активностите на саморегулаторното тело, какви што се работилниците, отворените седници на Комисијата за жалби и јавните дебати создаваат простор за дијалог и учење. Уште поважно, одлуките на Комисијата за жалби на СЕММ играат значајна улога во напорите за медиумска писменост. Овие одлуки не само што утврдуваат прекршувања на професионалните стандарди, туку и нудат јасно објаснување за тоа како и зошто се случуваат таквите нарушувања. Преку нив, јавноста може да научи како да ги препознае неправилностите во известувањето, паралелно разбирајќи ги етичките норми што ги предводат медиумите во нивната работа. Медиумската писменост како клуч за отпорност кон дезинформациите Медиумската писменост не е само индивидуална способност – тоа е основа за градење информирано, критичко свесно и активно општество. Европската аудиовизуелна опсерваторија ја дефинира медиумската писменост како „вештина на 21 век“, неопходна за граѓаните да ја разберат сложеноста на информациите што ги примаат и да ја препознаат разликата меѓу факти, полувистини и манипулации. Финска е глобално признаена како лидер во медиумската писменост и едукација. Нивниот пристап се темели на принципот дека критичкото размислување не треба да биде привилегија, туку основна вештина што се учи од најрана возраст. Финскиот образовен систем активно промовира медиумска писменост на сите нивоа. Уште од основно училиште, учениците учат како да анализираат медиумски содржини, да ги препознаваат пристрасностите во известувањето и да поставуваат прашања за изворите на информациите. Наставните програми вклучуваат интерактивни методи, какви што се анализа на вести и практични задачи за проверка на факти. Инаку, Финска ја зазема првата позиција на Европскиот индекс за медиумска писменост за 2023 година, што ја потврдува нејзината водечка улога шеста година по ред, започнувајќи од 2017 година. Индексот, кој опфаќа 41 држава, ја мери потенцијалната ранливост на општествата на дезинформации, при што повисоките рангирања и поени укажуваат на поголема отпорност кон дезинформации и сродни феномени. Данска се позиционира на второ, Норвешка на трето, a Естонија и Шведска ги заземаат четвртото и петтото место. Овие примери го покажуваат патот што можат да го следат многу други земји. Комбинацијата на образовни стратегии, активна поддршка од институциите и континуирано поттикнување на критичкото размислување, служи како инспирација за глобалните заложби за борба против манипулациите во дигиталната ера. Синергија меѓу медиумската писменост и саморегулацијата Во ерата на дезинформации, саморегулацијата и медиумската писменост претставуваат неопходен тандем што обезбедува јасни стандарди и критички освестена јавност. Овие механизми не се изолирани – тие се интегрирани процеси што се надополнуваат, создавајќи отпорност кон манипулациите и градејќи доверба во медиумите. Советите за медиумска етика, преку своите етички кодекси и јавни одлуки, поставуваат стандарди што овозможуваат новинарството да биде транспарентно, одговорно и насочено кон јавниот интерес. Истовремено, медиумската писменост не е само вештина, туку столб на демократските вредности, зајакнувајќи ја способноста на јавноста да препознава, да анализира и да вреднува информации што се засноваат на факти. Оваа синергија не е само теоретски концепт, туку претставува практична алатка за справување со глобалните предизвици што ги носат дезинформациите. Како што истакнува американскиот теоретичар и автор Томас Соул, „ако луѓето во медиумите не можат да решат дали се во бизнисот на известување вести или на создавање пропаганда, тогаш уште поважно е јавноста да ја разбере таа разлика и соодветно да ги избере своите извори на вести“. Автор: д-р Марина Тунева Текстот е подготвен со финансиска поддршка од Европската Унија во рамки на регионалниот проект „Нашите медиуми: Акција на граѓанското општество за поттикнување на медиумска писменост и активизам, спротивставување на поларизацијата и промовирање на дијалог“. Содржината на текстот е единствена одговорност на авторот и не мора да ги одразува ставовите на Европската Унија.

Изложбата се состои од илустрирани постери и видео анимации, осмислени и подготвени од Тактикал Тек (Tactical Tech), меѓународна невладина организација со седиште во Берлин, коишто сликовито доловуваат какви сѐ типови податоци оставаме зад нас додека секојдневно користиме интернет. Серијалот постери даваат одговор на прашањата: зошто нашите телефонските броеви не се само наши, колку чинат „бесплатните“ апликации, како нѐ профилираат, што сѐ може да дознаат за нас преку секојдневните навики на користење и како функционира индустријата за податоци?

Четириесет основни и средни училишта ќе добијат поддршка за основање и функционирање на медиумски клубови преку Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“.   Медиумските клубови ќе почнат да работат од ноември, а целта е учениците да научат како да создаваат веродостојни и проверени медиумски содржини користејќи различни формати, вклучително и текст, видео, поткасти, блогови и фото-новинарство. Учениците, во координација со наставникот, ќе имаат можност да предлагаат и да обработуваат теми коишто се поврзани со образовниот процес и училишните активности, но и со културни, забавни, спортски или други теми кои се од интерес на младите. Со цел успешно да се реализираат активностите, на 10 и 11 ноември 2023 година беше спроведена дводневна обука за наставниците кои ќе ги водат медиумските клубови. Притоа, им беа презентирани теми и активности кои што се дел од предлог-програмата што ќе можат да ја користат при работа во медиумските клубови. Обуката ја водеа тројца обучувачи за медиумска писменост - Тамара Ќупева, Драгана Ѓореска и Сефер Тахири, со долгогодишно искуство во областите на образованието, новинарството и медиумската писменост. Оваа активност во рамки на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“ ја  спроведуваат ИРЕКС, МИМ и МОФ.

Известувањето за климатските промени во медиумите во земјава најчесто се сведува на известување за катастрофи предизвикани од климатските промени, без детално известување и истражување за причините кои придонеле за тоа. Затоа, потребна е поголема застапеност на и потемелна обработка на темите поврзани со животната средина во медиумите, заклучија новинарите и уредниците кои учествуваа на дводневните работилници за известување за теми поврзани со климатските промени, што ги организираше МИМ. Како да се претстават податоците на разбирлив и атрактивен начин за да се заинтересира публиката, што се дезинформации за климата и како да се направи проверка на фактите, какви се глобалните климатски политики наспроти локалната перспектива за климатските промени - се само дел од темите за коишто се зборуваше на работилницата. Преку презентации, квизови и вежби, работилницата ја водеа проф. д-р Наташа Марковска од Истражувачкиот центар за енергетика и одржлив развој при МАНУ и Александар Манасиев, долгогодишен новинар и уредник. Во наредниот период новинарите-учесници на работилницата ќе можат да аплицираат за финансиска поддршка за изработка на новинарски стории на теми од животната средина и климатските промени. Проектот „Зајакнување на улогата на медиумите во известувањето за климатските промени“ е поддржан од Регионалниот грант „SMART Balkan - Civil Society for a Connected Western Balkans“, регионален проект имплементиран од Центарот за промоција на граѓанското општество ( CPCD), Центарoт за истражување и креирање политики (CRPM) и Институтот за демократија и медијација (IDM), а финансиски поддржан од Министерството за надворешни работи на Норвешка.  

10.000 наставници од основните училишта имаа можност да проследат пет вебинари на теми поврзани со медиумската писменост организирани преку ЕДУИНО-платформата. Наставниците беа запознати со концептот на медиумската писменост и неговата улога во образовниот процес, со цел да можат понатаму да ги пренесат знаењата и вештините на учениците во рамки на наставата. Истакнати обучувачи од областа на медиумска писменост говореа за теми кои ќе бидат опфатени во новата наставна програма од 1 до 9 одделение, како што се: Новите медиуми и социјалните мрежи, Родителите и децата од дигиталната генерација, Визуелни дезинформации и фотофорензика, Говор на омраза во онлајн медиумите и Стереотипи и предрасуди. Оваа активност се спроведува во рамки на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“ во организација на Македонскиот институт за медиуми и ИРЕКС, а во соработка со СмартАп и Бирото за развој на образованието кои ја администрираат ЕДУИНО-платформата, како и со Министерството за образование и наука. Како обучувачи на вебинарите беа вклучени наставници, професори, новинари и едукатори кои имаат искуство во областа на медиумската писменост – Сеад Џигал, Тамара Ќупева, Ирена Христовска, Драгана Ѓореска, Тоше Огњанов и Диана Садику-Рамадани. Новинарот и обучувач Тоше Огњанов смета дека „со развојот на социјалните мрежи и со брзото ширење на лажните информации, потребата од медиумска писменост кај учениците стана неопходна“. Наставниците на вебинарот што тој го водеше, имаа можност да се запознаат со техниките за препознавање на визуелните дезинформации. „Верувам дека тоа ќе им помогне да ги научат учениците како да ги разоткријат лажните вести и да ја спречат штетата што тие ја носат“, нагласува Огњанов. Обучувачките Тамара Ќупева и Ирена Христовска во рамки на вебинарот Родителите и децата на дигиталната генерација презентираа содржини од Прирачникот за родители и старатели „Дигиталниот свет на генерација алфа“, што беше издаден во рамки на проектот „Младите размислуваат“. „Во фокусот на овој вебинар беа технолошките трендови и форми на дигитална комуникација на децата родени по 2010 година. Овие содржини беа од особено значење за наставниците, со цел полесно разбирање на психолошкиот и социјалниот развој на децата на оваа генерација, нивната дигитална комуникација и перцепцијата на светот, но и за да бидат директна поддршка на родителите кои се соочуваат со овие предизвици,“ истакнуваат обучувачките и авторки на Прирачникот. Наставниците кои присуствуваа на вебинарите ќе имаат можност да добијат и сертификати за стекнато знаење. Вебинари на темата медиумска писменост ќе бидат и понатаму организирани за наставниците од основно и од средно образование.  

Како дел од процесот на подготовка на новите наставни програми, Бирото за развој на образованието со поддршка на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“ започна со вклучување на медиумската писменост и критичкото размислување во одделенската настава, а целта е овие содржини да станат дел од програмата во целото основно образование. Со цел поефикасно да се пренесат содржините поврзани со медиумската писменост на час и да бидат разбирливи за учениците, минатата година беа обучени 3.000 наставници од 2 и 5 одделение, а обуките ќе продолжат и во текот на следната година. Во меѓувреме се подготвуваат прирачници за наставници од 1 до 5 одделение, како и концепт за медиумска писменост. Ова се некои од клучните информации кои ги истакна Михајло Лахтов, директор на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“, на состанокот на кој присуствуваа над 200 директори на основните училишта. Целта беше директорите да се запознаат со активностите кои ќе се спроведуваат во училиштата преку Проектот „Младите размислуваат“, со цел тие да го поддржат процесот на вклучување на медиумската писменост во наставата.  Директорот на Бирото за развој на образованието, Зекирија Хасипи, порача дека улогата на Бирото, како и на раководителите на училиштата е да помогнат „во ширењето на медиумската писменост и да поттикнат поефикасно и побрзо спроведување на обуките на наставниците кои овие наставни содржини ќе ги пренесуваат на учениците.“ Директорката на МИМ, Билјана Петковска, ја истакна важноста на поддршката од страна на институциите, директорите и наставниците за успешно вклучување на медиумската писменост во формалното образование. „Со тоа ќе им помогнеме на младите да развијат вештини за критичко размислување и критички пристап кон информациите кои им се потребни за да изградат отпорност на дезинформации, со што ќе придонесат за градење активно и одговорно граѓанство“, рече Петковска. Состанокот со директорите на основните училишта беше организиран во рамки на Проектот на УСАИД за медиумска писменост „Младите размислуваат“, што го спроведува ИРЕКС во партнерство со МИМ, ИКС и МОФ, и во соработка со Бирото за развој на образованието и Министерството за образование и наука.  Прирачникот за обучувачи за медиумска писменост може да го најдете тука: Прирачник за обучувачи (МК)Manual për trajnerë (АЛБ) Курсот „Добро проверено“ може да го најдете тука: https://verified-education.org/  (МК) Снимен материјал од состанокот со директорите може да најдете тука: https://youtu.be/PhLKnQKtmC8 Презентација од состанокот со директорите на ОУ3.93 MB  

Осумнаесет новинари од Албанија, Косово, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Србија и Северна Македонија учествуваа на едукативната работилница „Враќање кон основите“, што се одржа во Подгорица на 27 и 28 јануари 2023. Главна тема на работилницата, наменета за новинари кои се на почеток на кариерата беа основните принципи на новинарството. Тимот обучувачи ги водеше учесниците низ три важни и во денешно време понекогаш занемарени области во програмите за обука и образование на млади професионални новинари: етиката во медиумите, традиционална проверка на факти и вештини за интервјуирање. Зборувајќи за различни професионални дилеми и предизвици со кои се соочил низ својата педесетгодишна новинарска кариера, Ненад Пејиќ дискутираше со учесниците за важноста на етиката во медиумите и новите етички предизвици што се појавија во последните децении. „Новинарите никогаш не треба да претпостават дека научиле сѐ што може да се знае за овој аспект од професијата“, објасни Пејиќ. „Етиката во медиумите е постојан принцип, не е некоја теорија што еднаш ќе ја усвоите и тоа е тоа. Се работи за практична, а не теоретска активност,“ додава Пејиќ. Фото: Ненад Пејиќ држи предавање за етика во медиумите Пејиќ истакна дека му е мило што учесниците биле активни со желба да стекнат нови знаења и вештини, иако понекогаш биле збунети кога се соочувале со различни етички дилеми во новинарската пракса. „Беа со отворени умови, посебно кога дискутиравме за важни чекори во новинарството коишто имаат тенденција да ги прескокнат, а тоа го препознаа како нивна слабост“, нагласи Пејиќ. Жарка Радоја, новинарка и уредничка од Србија која одржа предавање за традиционалната проверка на факти и важноста на контекстот во новинарството, истакна дека била многу мотивирана од заинтересираноста на учесниците и нивното активно вклучување во практичните вежби. „Беше многу занимливо да се гледа како размислуваат учесниците кои работат во различни видови медиуми - телевизија, истражувачки медиуми, од новинари кои работат за информативни агенции до оние кои имаат доволно време да размислат за можните теми на нивните стории“, објаснува Радоја.  Фокусот на нејзиното предавање беа основните чекори за верификација и објасни како традиционалните начини на кревање телефон и јавување на можните извори е сѐ уште важно. „Експлозијата на дигиталните алатки направи да заборавиме дека може да добиеме некој на телефон или преку СМС, наместо да праќаме пораки преку мобилни апликации. Денеска, повеќе учиме за дигиталните алатки отколку за основите на новинарството“, вели Радоја. Како основа на речиси сите новинарски жанрови, усовршувањето на вештините за интервјуирање е важен чекор за новинарите кои се на почеток на кариерата. Петар Комнениќ, автор на емисијата „Начисто“, популарна ТВ-програма на црногорската телевизија „Вијести“, сподели корисни совети и трикови како да се направи вистински избор на прашања и соговорници. Сепак, оваа новинарска вештина може да се усовршува само со искуство, објаснува Комнениќ.   „Постои одредена теоретска основа, но, новинарството е вештина и се усовршува преку различните ситуации во коишто ќе се најдете. Дури и денес се наоѓам во различни ситуации и секоја е посебна. Подоцна, ќе имате рефлексивна реакција за она што ви го носи професијата“, исткана Комнениќ. Фото: Практична вежба за време на сесијата за вештини за интервјуирање Младата новинарка од Албанија, Оливерда Алмука, беше една од учесниците на дводневната работилница. Таа верува дека едукативните активности како оваа нудат единствена можност за новинарите кои вообичаено се повеќе зафатени за да ги дискутираат дилемите на нивната професија.   „На пример, во Албанија, младите новинари веднаш се зафаќаат со работа и немаме време да дискутираме што всушност се случува со новинарството. Сѐ се менува и еволуира и мора да ги гледате работите од различни перспективи, но ние не го правиме тоа затоа што немаме време“, смета Алмука. Работилницата „Враќање кон основите“ беше воведна активност во рамки на проектот „Зајакнување на критичкото новинарство во Западен Балкан“, што го спроведува Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), во партнерство со „Transition“ од Прага, БИРН Косово и членките на СЕЕНПМ: Медиацентар Сараево, Институтот за медиуми на Црна Гора, Албанскиот медиумски институт, Новосадската новинарска школа и Македонски институт за медиуми. Проектот е поддржан од Национален фонд за демократија (National Endowment for Democracy - NED). Двегодишниот проект ќе се фокусира на подготовка на квалитетни медиумски содржини, вклучително и прекугранични стории, развивање на нови програми за образование, како и обуки и консултации за новинарите и уредниците во Западниот Балкан. 

Над 70 ученици од средните скопски училишта „Орце Николов“, „Васил Антевски-Дрен“ и „Никола Карев“ учествуваа на три интерактивни работилници на кои дознаа повеќе за погрешните информации и за улогата на интернет-корисниците во нивното ширење и добија конкретни совети како паметно и одговорно да се користи технологијата. Темите на работилниците се поврзани со Упатството за детоксикација кое е подготвено како дел од изложбата „Стаклена соба - Погрешни информации и манипулации на интернет“. Изложбата е осмислена и подготвена од Тактикал Тек (Tactical Tech), меѓународна невладина организација со седиште во Берлин. Работилниците за млади се одржаа во Европска куќа во Скопје, во организација на Македонскиот институт за медиуми со поддршка од Делегацијата на Европската Унија. 

Ако претпоставиме дека новинарите имаат мотив и желба за едукација, но сметаат дека немаат доволно време физички да посетат некој курс, тогаш решението е во бесплатните онлајн алатки и сервиси за едукација. Новинарството е динамична професија што постојано се менува. Новинарите и медиумите е потребно да се приспособат на промените, а голем дел од тоа приспособување подразбира учење и постојано надоградување на вештините. Најчесто потребата за едукација е иницирана од технолошките промени. Па, така, кога се појавил персоналниот компјутер, а потоа и интернетот, новинарите морале да научат како да ги користат, бидејќи без нив новинарската работа стана невозможна. Слично е и со појавата на мобилниот телефон. Во денешно време тој е моќна алатка, која има потенцијал да ги замени фотоапаратот и компјутерот и за многу новинари е единствената алатка со која самостојно може да креираат и да објавуваат приказни, фотографии, видео... Но, технологијата не е единственото нешто што ја актуализира потребата за едукација. Некогаш тоа е предизвикано од актуелните глобални случувања какви што се војните, пандемиите, климатските промени и слично. Поради овие фактори се зголемува и потребата од поголемо знаење од областите што ги покриваат новинарите, со цел да можат да креираат релевантна новинарска приказна. Тоа најдобро го илустрираше пандемијата со ковид-19 кога голем дел од медиумите го свртеа фокусот кон овој проблем, притоа соочувајќи се со недостиг на знаење во самите редакции за тоа што е пандемија, недоволно знаење за вакцините и слично, што резултираше со намерно или ненамерно ширење дезинформации, кои на крајот му штетат на секое општество. Глобалните конфликти и воени состојби како онаа во Украина создаваат потреба од што поголема едукација на новинарите за темите како безбедно известување од конфликтни ситуации, справување со траума и слично. Имаат ли новинарите време за едукација? Фото: freepik.com Обременети со многу работа во редакциите, голем број новинари објективно имаат малку време или воопшто немаат време да посетат курсеви каде што би ги надградиле своите вештини. Дел од новинарите немаат ниту мотив ниту желба бидејќи сметаат дека тоа нема да донесе никаква промена на финансиски план во нивните матични редакции и тоа е сосема разбирливо. Но, факт е дека преку едукација и зајакнување на вештините, новинарите може да станат подобри, поефикасни, поконкурентни на пазарот и на крајот позадоволни од трудот што го вложуваат. Колку време е потребно? Ако претпоставиме дека новинарите имаат мотив и желба за едукација, но сметаат дека немаат доволно време физички да посетат некој курс, тогаш решението е во бесплатните онлајн алатки и сервиси за едукација. Ги има во голем број и на различни јазици, доколку имате проблем со англискиот или со другите јазици. Голем дел од овие курсеви или онлајн платформи за едукација овозможуваат да ги следите по сопствена динамика, односно по сопствено темпо. Материјалите се достапни и вие може да ги читате, да ги гледате, да ги слушате, каде сакате и кога сакате. Колку време ви е потребно? Секако дека што повеќе време вложите во едукација толку подобро ќе научите. Сепак, од лично искуство сите ние немаме доволно време и некогаш мора да се направи компромис помеѓу желбата и реалноста. Токму затоа вкупно два до три часа вложени во текот на една недела или околу 45 минути дневно во текот на 3-4 дена се доволни да направат сериозна промена во вашето знаење за одреден проблем што сакате да го совладате, било да станува збор за хардвер, софтвер или за област што треба да ја совладате или за која треба да известувате. Реално, толку, ако не и повеќе време, трошите на пиење кафе. Научи, па примени Фото: freepik.com Најважното од сè, без разлика дали учите како се користи мобилен телефон за снимање видео или, пак, софтвер за креирање инстаграм-приказни, потребно е наученото да го употребите во практика и тоа кратко време откако ќе го посетите курсот. Ако нешто што сте научиле не го употребите во првата недела, тогаш многу веројатно е дека никогаш нема да го примените бидејќи наученото лесно ќе се заборави. Дури и да не можете да ја објавите приказната, тестирајте самите каков производ можете да креирате применувајќи го наученото. Не очајувајте ако не ви успее од прва или ако не сте задоволни од конечниот исход. Никој не научил од прва, потребно е практика, практика и само практика. Во продолжение следуваат некои од најкорисните бесплатни онлајн ресурси за новинарска едукација. Ресурси на Гугл и на Фејсбук Алатките на Гугл ги користиме секојдневно во нашата работа, но и во приватниот живот. Гугл е дел од нашето секојдневие било да станува збор за користење само на пребарувачот или на алатките како Google Earth. Сепак, Гугл нуди многу повеќе за нас новинарите преку Google News Initiative и Google News Lab. Има голем број ресурси за едукација на новинарите главно за напредно користење на алатките на Гугл. На пример, курсот насловен како „Основи“ трае 80 минути и содржи 12 лекции за зајакнување дигитални вештини преку учење напредни техники на познати алатки како пребарувачот Google, Google Maps и Google Trends. https://newsinitiative.withgoogle.com/resources/google-news-lab/ Има голем број курсеви и други ресурси каде што можете да поминете и неколку месеци збогатувајќи го вашето новинарско знаење и подобрувајќи ги вашите вештини не само за конкретни алатки на Гугл, туку и за покривање конкретни теми какви што се избори, екологија, пандемии и слично. Фејсбук за новинари Facebook for journalists е уште еден таков проект, чија цел е да им помогне на новинарите полесно да „пливаат“ низ социјалните медиуми кога креираат новинарски приказни. Овде можете да најдете курсеви за тоа како најдобро да ги користите Фејсбук и Инстаграм во вашата работа, како да се поврзете со вашата публика, како да користите 360 степени видео и голем број упатства за тоа како да останете безбедни додека ја извршувате новинарската работа. Ресурси на УНЕСКО Организацијата за образование, наука и култура на ООН, УНЕСКО, има посебен дел посветен на новинарската едукација каде што засега има 17 прирачници за различни области поврзани со новинарството и со медиумите. Има прирачници од тоа како да известувате за мигранти, за екстремизам и слично. Покрај тоа, има снимени курсеви, вебинари и тренинзи за специфични теми, а ако сакате да истражите повеќе, има линкови до релевантни курсеви и тренинзи како, на пример, курсот „Слободен пристап до информации од јавен карактер“.  Онлајн курсеви што сами ги посетувате https://reutersdigitaljournalism.comБесплатни онлајн ресурси за едукација нудат и големите медиумски компании какви што се Ројтерс, АФП и фондациите како Томсон. Овие курсеви можете да ги посетите во кое било време и од кој уред сакате, а можете да ги завршите кога сакате, односно сами управувате со времето.Ројтерс нуди курс за дигитално новинарство што е креиран во соработка со Мета, компанијата порано позната како Фејсбук. Покрај на англиски, курсот е достапен и на 15 други јазици, но, за жал, ниту еден од балканските простори. Новинарски курсеви на македонски јазик, албански јазик и на БХС јазиците има фондацијата Томсон. Има курсеви за употреба на мобилен телефон во креирање приказни, курсеви за новинарство за повеќе платформи, како да се остане безбеден при покривање протести како и курсеви за специфични теми како креирање поткасти, покривање пандемии и екологија. Најнов е курсот што се спроведува преку Телеграм, а се однесува на тоа како новинарите треба да реагираат при хемиски напад. Агенцијата Франс прес (АФП) нуди серија онлајн курсеви што исто така се бесплатни, јазикот е доста едноставен и начинот на презентирање на материјалот е привлечен. Курсевите се поделени во три нивоа, почетно, средно ниво и напредно ниво, во зависност од тоа која е вашата стартна позиција, односно колку имате претходно знаење. Голем дел од овие платформи се одлични и за млади новинари, но и за поискусни, кои сакаат да научат нешто повеќе за новите трендови во новинарството. Речиси сите овозможуваат да се стекнете со сертификат за завршениот курс. Алатки за креирање/раскажување новинарски приказни Постојат голем број ресурси и бесплатни алатки што како новинари може да ви користат во секојдневното прибирање информации, при обработка на тие информации, но и во презентирање на информациите. Сепак, не можете секаде да најдете и упатства и насоки како тие се користат. Во таа насока одличен ресурс за алатки, но и за практични примери како се користат, има Knight Lab во делот на Алатки за раскажување приказни (Storytelling Tools). http://www.journaliststoolbox.orgОвде можете да најдете интересни алатки за креирање мултимедијални приказни, но и упатства како се користат. Има готови алатки, алатки што се во фаза на тестирање како и експериментални проекти. Најдоброто е тоа што сите ресурси се бесплатни.Гугл исто така има сериозно добри алатки што се бесплатни, а кои се наменети за новинари и за истражувачи во делот Jorunalist Studio. Интересна и моќна алатка е на пример Pinpoint, која служи за брзо пребарување и анализирање големи бази со документи, но и за креирање текст од аудиофајлови. Потоа може да се обидете и со алатката за пребарување на отворените бази на податоци Google Public Data Explorer. Journalist’s Toolbox е уште еден одличен ресурс што треба да го проверите. Има одлични упатства, кои тешко дека ќе ги сретнете на друго место, како, на пример, како да известувате од Светското првенство во фудбал, како да пребарувате шопинг трендови или, пак, алатки што ќе ви помогнат да известувате за урагани. Ова се само мал дел од морето бесплатни ресурси што може да се најдат онлајн. Секако дека има уште многу други што не се спомнати овде, а кои може да се еднакво добри и корисни. Она што е најважно е да го направите првиот и најтежок чекор, а тоа е да кликнете на некој од линковите и да ги посетите курсевите. Автор: Александар Манасиев Текстот е подготвен во рамки на проектот „Fostering Improved Media Standards”, што го координира Мрежата за професионализација на медиумите во Југоисточна Европа (СЕЕНПМ), чија што членка е МИМ. Проектот е поддржан од „National Endowment for Democracy“ (НЕД).