Недоволна транспарентност, избегнување конкретни одговори на прашања, некоординација меѓу институциите, бавни ПР-служби. Тоа се главните проблеми со кои економските новинари се соочуваат во вонредните услови за работа предизвикани од пандемијата на коронавирусот. Освен приспособувањето кон новите начини на работа, новинарите најчесто наидуваат на ѕид од страна на институциите, кои или ги немаат точните одговори, или поважен им е ПР-от. Сепак, велат дека со текот на времето ПР-службата на владата го подобруваше начинот на одржување на прес-конференциите и со тоа се овозможи новинарите конечно да може да ги постават сите прашања до министрите. Токму таа недоволна транспарентност доведе и до непријатен инцидент, кога новинарка се обиде да добие конкретен одговор од надлежните министри за тоа кому му следува државна помош и на кој начин ќе се спроведат третиот сет мерки за справување со економските последици предизвикани од здравствената криза. Александра Филиповска, новинарка од ТВ Телма, која веќе 20 години работи на теми од економијата и финансиите, вели дека институциите мора да сфатат оти точна и прецизна информација, дури и лоша, сепак е подобра опција од затскривање или презентација на неточна информација. „Тие држеа прес-конференција на која ги немаа потребните одговори за граѓаните околу третиот пакет економски мерки и згора на тоа се обидоа да ги набедат новинарите дека не знаат што прашуваат. И нормално, како новинар со речиси 20 годишно искуство, се обидов да им објаснам дека новинарите се сервис на граѓаните, а не партиски гласила на која било партија односно не сме нивна ПР-служба, која треба да ја пренесува секоја нивна прес-конференција каде не понудиле ниту една информација за граѓаните, туку просто имале желба само да се сликаат,“ вели Филиповска. Но, таа не е единствената која со соочила со проблем во обид да дојде до точна и брза информација. И не се само телевизиските новинари засегнати со вакви проблеми. Нина Нинеска од порталот „Фактор“ вели дека комуникацијата со институциите одела тешко, но и не ги доставувале одговорите на време. „Правев тема за платите на јавната администрација. Прво му се јавив на ресорниот министер за тој изворно да ми го даде одговорот, но тој не ми се јави телефонски, туку со порака ми советуваше да ѝ се обратам на неговата портпаролка. Јас разговарав со неа и ѝ кажав кои прашања ќе ги испратам. Брзо ѝ испратив околу 6 до 7 прашања. Па дури после неколку часа добив единствено одговор на кои прашања не можело да одговори нивното, туку други министерства и ми беше посочено кои. Се јавив кај портпаролката и ја замолив барем да ги одговорат оние прашања кои се во доменот на нивната надлежност. Таа ми вети дека ќе го сторат тоа, но јас до ден денешен не ги добив одговорите. Откако после неколку дена изреагирав кај министерот, тој застана во негова и во одбрана на портпаролката, и воопшто не се потрудија ниту да ми одговорат, ниту да се извинат за моето непријатно искуство,“ раскажува Нинеска. Од друга страна, новинарите се согласни дека напредна организацијата на владините прес-конференции. На почетокот од вонредната состојба правилото беше медиумите писмено да испратат прашања преку електронска пошта најдоцна половина час пред почетокот на прес-конференциите. Тоа резултираше со незадоволство од страна на новинарите, бидејќи немаа можност да постават прашање откако ќе чујат што надлежните имале да кажат на самиот настан, не можеа ниту да постават потпрашање доколку е нејасен, непрецизен или несоодветен одговорот што го добиле. Па дури се случуваше и воопшто да не се постават некои прашања со образложение дека не пристигнале навреме, иако новинарите велат дека тоа е смешно бидејќи едноставно имаат доказ за спротивното, испратен и-мејл со конкретни време и датум. Секако дека новинарите не генерализираат во врска со транспарентноста на институциите. Дел од нив се секогаш отворени и достапни, одговараат во најкус можен рок со точни и прецизни информации. Меѓу таквите позитивни примери новинарите ја издвоија Народната банка. Катерина Капкоска од ТВ Канал 5 се сложува дека кога почнаа да се одржуваат прес-конференции на невообичаен начин и во изменети услови, често се случуваше новинарите да не го добијат потребниот одговор. Но, како одминуваше времето и како беа сè погласни реакциите од новинарите, така и организацијата на настаните се подобруваше. „Вонредната состојба не влијаеше многу врз начинот на комуникација со институциите и транспарентноста од нивна страна. Без разлика на состојбата, некои институции се секогаш достапни за брз одговор и добивање на потребна информација, додека други, се тешко достижни,“ вели Капкоска. Игор Петровски од „Капитал“, пак, истакна дека не може да се пожали за навременоста и квалитетот на одговорите што ги добивал, но вели дека секогаш може подобро. Според него, најголемите проблеми во добивањето на информации постоеле и пред пандемијата. „Не само за време на вонреднава состојба, туку генерално, се соочуваме со недостиг на квалитетни бази на податоци за голем број економски и бизнис категории, нередовно или бавно ажурирање на статистики, односно прилично касно објавување на извештаи за одредени категории, ако споредиме со земји во регионот и пошироко. Не знам дали тоа се должи на ограничениот капацитет на институциите или реална неможност побрзо да се подготвуваат одредени статистички извештаи и сл., но факт е дека има доста простор за подобрување на состојбата во тој домен,“ вели Петровски. И тој застана во одбрана на колешката Филиповска. Тука мора да се напомене дека кога се случи инцидентот голем број колеги застанаа зад неа преку социјалните мрежи, што пак, резултираше со извинување од страна на министрите. „Не можам, а да не го спомнам и киксот на министрите за финансии и економија на неодамнешниот прес, каде што нервозно и прилично дрско одговорија на упорното инсистирање на новинарите (што е нивна работа) да добијат подетални информации во врска со користењето на некои од мерките за помош. Потребен е тренинг кај поедини функционери за комуницирање со јавноста, што особено се покажува во време на ваква криза,“ вели Петровски, уредник во „Капитал“. Некоординираноста на институциите доведува и до различни и конфузни информации со кои располагаат новинарите. Андреа Чобанова од ТВ Алсат-М вели дека надлежните брзаат со претставување на економските мерки, но доцнат уредбите со законска сила, поради што во јавноста не се пласираат целосни и навремени информации. „Мерките беа донесени, меѓутоа еве, за последниот сет уште се чекаат уредбите со задоцнување. Претходните сетови и уредби беа еднаш донесени, па менувани и тоа некако нè донесе во една конфузија каде што требаше да им се објасни на граѓаните што да очекуваат, како тие мерки ќе им помогнат ним, но и на компаниите, а од друга страна ние немавме точно одговорени прашања. Сметам дека институциите во овој дел малку потфрлија во меѓусебната комуникација, односно не се координираа меѓу себе,“ објаснува Чобанова. Иако секторите за односи со јавност во институциите се обидуваат што е можно подобро да ги менаџираат обврските кон новинарите, се чини дека тоа секаде не оди доволно бргу, а често одговорите се дозирани или не се конкретни. „Во однос на добивањето податоци и информации, тука не можам да кажам дека не ги добивавме,  ги добивавме но, со задоцнување. И после долго чекање често добиваме нецелосни податоци, односно општи информации. На пример, една од моите дилеми е сè уште каде и за што ги потрошивме сите пари што ги земавме, со кои што располагаме? Нешто што навистина граѓаните заслужуваат да го добијат како одговор, а сè уште го немаме во детали, е каде отишол секој денар или евро, како сакате. Треба точно да знаеме за што и колку пари се потрошени,“ смета Чобанова. Со овие проблеми не се соочуваат само економските новинари. Даниел Василев од ТВ Сител вели дека половични одговори се добиваат генерално во сите сектори. „Морам да кажам дека јас генерално немам сектор, па следам сè. Но, тоа што го забележав е дека без разлика со кое министерство и да разговарате, одговорот кој ќе го добиете или не соодветствува со прашањето, или тој е општ и несуштински. Често се случува да мора самите да ги толкуваме одговорите на министрите или на претставниците на институциите. А, знаете, најлошо нешто што може да го направите е да дозволите новинарите сами да ги толкуваат работите. Некоординираноста меѓу институциите доведува до збунетост на јавноста. Конкретен пример, околу протоколот за работа на угостителските објекти, најпрво во јавноста се пласираа едни информации, за потоа да излезе сосема различен протокол. Друга работа, министерот за економија и директорот на Пазарниот инспекторат два дена не можат да се договорат кој има право да ги легитимира гостите во кафеаните. Тоа нè збунува нас, а со тоа и јавноста,“ објаснува Василев. Вонредната состојба наметна и поинаков начин на функционирање, односно работа од дома секаде каде е можно. А, рестрикциите значеа и скратено работно време во некои институции. Новинарите раскажуваат дека имале потешкотии изминатиов период да стапат во контакт со некои институции, особено дел од јавните претпријатија и државни агенции, каде работниот ден траеше покусо. Па, некогаш се случувало да ги добијат очекуваните одговори дури откако атрактивноста на темата ќе одмине. И Тања Попова од ТВ Алфа го дели мислењето со поголемиот дел новинари дека голем број прес-конференции од областа на економијата наликуваа на ПР настани. „Мислам дека надлежните се трудеа прес-конференциите да ги направат како ПР настани и на некој начин да се пофалат само со позитивните аспекти на одредени теми, за одредени проблеми кои што требаше да ги решат и слично. Меѓутоа, од друга страна, пак, работа на новинарите е да не дозволат ваквите настани да се претворат во класичен ПР, туку да може да го извлечат максимумот и деталите од секоја возможна тема. Но, тоа не секогаш беше успешно,“ вели Попова. За новинарите е несфатливо и зошто вицепремиерката за економски прашања, Мила Царовска, не беше присутна во јавноста речиси два месеци, токму во периодот што би можеле да го окарактеризираме како еден од најчувствителните за македонската економија во последните десетина години. Но, во клучни моменти на прес-конференции недостигаа и други ресорни министри. „Голем дел од новинарите, меѓу кои спаѓам и јас, не сме задоволни од тоа зошто одредени министри во Владата не се соочуваат со критичката јавност токму тогаш кога треба да се одговори на најважните прашања. Сè уште се свежи ситуациите, негативниот одраз во јавноста кога, да речеме, Владата донесе одлука за зголемување на акцизата и наместо да се појави министерката за финансии, со образложение на прес-конференција излезе портпаролот на Владата, кој многу ретко самиот држи прес-конференции, што за нас беше чудно, затоа што едноставно не успеавме да добиеме одговори за одредени детали поврзани со таквата одлука. Затоа крајно негативно го сфативме односот на министерката за финансии и надлежните во Владата, кои што едноставно сакаа да ги избегнат негативните поени во овој случај,“ вели Попова. Здравствената криза во последниве три месеци предизвика и сериозни последици, како врз светската, така и врз македонската економија. Но, задачата на новинарите е да бараат недоследности на секое поле, со цел да се придвижиме кон подобро. Извршувањето на таа нивна задача е особено сензибилно кога станува збор за парични текови и економски политики. Токму затоа новинарите без престан се борат за што поголема транспарентност од страна на институциите.   Автор: Мирјана Јовеска, новинарка во ТВ Сител   ................. Оваа содржина е подготвена во рамки на иницијативата „Новинарството не е во карантин“.  

 Спортот застана, но спортското новинарство не, во ниту еден миг, затоа што ова се моменти во кои не постои никаков вид на Ковид, кој може да нè спречи да пишуваме, да се потсетиме и на моменти да ни се запотат рацете на тастатура од возбуда, особено кога ги гледаме на Јутјуб безвременските спортски блесоци на нашите јунаци. На 26 март 2020 година, Градскиот стадион требаше да „крца“ и да еруптира, а 20 дена претходно, веројатно како никогаш претходно во историјата на репрезентативниот фудбал, се случи масовна и екстра брза распродажба на карти за натпревар на македонската фудбалска репрезентација. Отидоа сите за рекордни три дена. ФФМ објави банер на кој со големи букви пишуваше „SOLD OUT“, а многумина останаа шокирани од фактот што историскиот натпревар Македонија - Косово ќе мора да го гледаат од дома, бидејќи карти повеќе немаше ни за лек. Само четири дена подоцна од Италија пристигнаа вести кои на нашата фудбалска власт и создадоа крупен проблем. Доаѓањето на Пандев, Елмас и Несторовски стана комплицирано, па и неизводливо. Ковид-19 почна агресивно да напаѓа и да ги условува луѓето кои ќе патуваат со 14-дневна изолација. Тоа беше еден вид најава, дека оваа пролет ќе биде поинаква од сите други и на спортски план. Но, некоја мала надеж ми велеше дека фудбал сепак ќе има и дека ова брзо ќе помине. Атмосферата на тој 26 март ја имав во глава уште претходно. Нашиот фудбалски храм покриен со знамиња во црвено жолта боја, фудбалерите мотивирани до даска и гордо исправени ја пеат македонската химна, а од трибините силно ехо на навивачки песни, особено во оваа прилика кога десетици навивачки групи се здружија и требаше да ја наполнат западната трибина. Сонот на капитенот Пандев и соиграчите, на гледачите со карти и на оние кои задоцнија со купување, како и на нас новинарите, се одложи. Со тоа ни го скрати задоволството кое го чекаме скоро три децении. Да ја гледаме Македонија оддалечена овој пат на само 180 минути до еден историски настап на големо натпреврување. ЕП 2020. И тоа она револуционерното, кое 60-годишнината требаше и треба да ја прослави за прв пат во 12 земји со 24 селекции. Јубилеј преместен за 2021 година. И наместо ситно да броиме до соседското дерби на кое очекувавме победа и пласман во финалето на таа пуста Лига на нации која треба да се заокружи наесен, броевме по колку спортски настани се откажуваат дневно и кои спортисти се заразени. Многу земји, вклучително и нашата се обидоа да продолжат со спорт зад затворени врати, но не бива натпревар без навивачи. Така салите и стадионите почнаа да фаќаат прашина, а фудбалерите преку видеа се натпреваруваа во жонглирање со тоалетна хартија. Вонредната состојба со коронавирусот го замрзна спортот во цела планета, но не ми ја сопре желбата и креативноста за пишување. Напротив, ми ги одмрзна моите омилени теми за кои  претходно немав толку време да им се посветам темелно. Тоа се најголемите фудбалски, кошаркарски и ракометни успеси кои ја кренаа цела нација на нозе и ја носеа на плоштад. Како уредник на спортската рубрика Офсајд на порталот Офф.нет, каде пишувам веќе осма година, читателите ги навратив низ спортскиот времеплов и на некои подзаборавени натпревари кои се нераскинлив дел од македонската, а и од југословенската спортска историја. Доволно е што чепнав во ретро архивите околу три децении во минатото, бидејќи за подлабоко ќе не фати лето во кое сепак, според најавите, ќе има тековен спорт, кој почнува полека да се враќа на сцена. ДАРКО ПАНЧЕВ, ФК ВАРДАР, ЈУГОСЛАВИЈА Можеби најјакиот состав во историјата, Вардар го имаше во сезоната 1987/1988, кога предводени од Андон Дончевски екипата ја красеа имиња како Вујадин Станојковиќ, Илија Најдоски, Бобан Бабунски, Јовче Џипунов, Тони Савевски, Љупчо Марковски, Мирко Спасески, Дарко Панчев, Драган Канатларовски, Чеде Јаневски... Таа сезона ја доминираа Црвена Звезда во Скопје и ја совладаа 1:0 со голот на Јаневски. Тоа беше натпревар од првата југословенска лига, додека во Купот одиграа 1:1. И двата гола се празник за очи, а царот за архива по име Јутјуб, ги чува. Ги постигнаа Пикси и Панчев со волеј удар. Убавини за гледање. Клупскиот фудбал за жал долго време ни е на ниски гранки и за испишување историја со златни букви чекавме долго. 30 години по онаа силна генерација на Вардар предводена од Панчев, се случи сензационална елиминација на фаворитот Фенербахче и пласман на Вардар во Лига Европа. Скопје беше во транс. Овој пат, Панчев се најде во функција на директор во клубот каде што некогаш ги кинеше мрежите. Репрезентативниот фудбал со Југославија е приказна за себе за која говорат фотографии и видеа на кои Томислав Ивковиќ му брани пенал на Марадона. Зборуваме за култниот Мундијал Италија 1990 на кој настапија симболи како Барези, Малдини, Баџо, Ромарио, Клинсман, Гаскоњ, Ван Бастен, Гулит, Роџер Мила... Југославија во квалификациите ја збриша групата без пораз и се пласираше заедно со Шкотска. Извиси една Франција предводена од Ерик Кантона, Жан Пјер Папин, Дидие Дешамп и Лорен Блан, слави имиња кои ги водеше славниот Мишел Платини. За овој безвременски спој на југословенски легенди да можам би пишувал и по 100 години. Дејан Савичевиќ, Драган Стојковиќ Пикси, Роберт Просинечки, Среќко Катанец, Сафет Сушиќ, Давор Јозиќ, Фарук Хаџибеџиќ... и секако двајцата наши, а малку подоцна македонски репрезентативци: Дарко Панчев и Вујадин Станојковиќ. За влакно не се пласираа меѓу најдобрите четири во светот. Пречката се викаше Аргентина која во четвртфинале славеше на пенали со 3:2. Сатисфакција беше што му одбранивме пенал на еден од најдобрите на сите времиња. Претходно во осминафиналето, јунаците на Ивица Осим ја елиминираа Шпанија со двата гола на Пикси. Прво го прати својот чувар по бурек, а во продолженијата изведе мајсторски слободен удар. Кобра даде два комада во групна фаза против ОАЕ. Југоносталгичарите кои ме читаат, солза ќе им потече од што им е убаво. Само три години после ова Светско, последно за Југославија, добивме репрезентативен фудбал под палката на независна Македонија. Сите се потсетуваат на дебито во Крањ во таа 1993-та, но како да остана подзаборавен вториот меч и прв на Градски. На интернет ќе пронајдете драгоцени 54 секунди, сосема доволни за да ви доловат каков фудбал играа момците на чичко Дончо кои се креатори на првата македонска селекција. Победа од 2:0 против Словенија и два гола од изградени акции во стилот на Барселона. Прво Жарко Серафимовски, а потоа Зоран Бошковски Чоко кој ја заби душмански на асистенција на Цапар. СЕНЗАЦИЈАТА ВО ЛИТВАНИЈА И ЛУДИЛОТО ВО „ЈАНЕ САНДАНСКИ“ Ако некој сака да направи документарец за македонската кошарка има задолжителна обврска да величи два незаборавни успеси, првиот клупски, вториот репрезентативен. На 6 ноември 1996, осумкратниот европски првак Реал Мадрид му гостуваше на МЗТ Скопје во рамките на Евро Купот. Кралскиот клуб го водеше големиот стратег Жељко Обрадовиќ кој го имаше во тим 23 годишниот Дејан Бодирога. Страшна атмосфера во стариот Јане, како во котел, каде царуваа Врбица Стефанов, Мирза Куртовиќ, Тони Симиќ, Марк Дин, Перо Блажевски, Ѓорги Књазев и останатите предводени од Александар Књазев. Само тој што нема поим од кошарка можеби не ги знае овие јунаци кои го урнаа славниот Реал. Видео снимките се уште повпечатливи за уживање, бидејќи коментира легендарниот Љубомир Николовски. Тишина е потребна, ќе рече мајсторот за преноси од НБА на последното слободно фрлање на Перо. Во аналите на македонската кошарка ќе остане се разбира и успехот за кој асоцијација е коментарот на Владо: „Леле што направивме“. Четврто место на Евробаскетот во 2011. Творците на овој неповторлив успех се кажуваат и во 3:00 по полноќ. Антиќ, Бо Мекејлеб, браќата Дамјан и Војдан, Чековски, Гечевски, Илиевски, Самарџиски... предводени од Марин Докузовски. Остварија скор од 7 победи и 3 порази. Во групна фаза падна Грција, а во четвртфинале домаќинот Литванија со најважната тројка во кариерата на Владо. ТРИ ЕВРОПСКИ ТИТУЛИ ВО РАКОМЕТ Тоа е посебна тема во која за да можам да елаборирам целосно, актуелните спортски вести ќе требаа да почекаат во карантин. Затоа одиме во најкуса верзија. Видовме многу, уживавме, се гордеевме, се радувавме, но и се нервиравме со нашите јунаци. Ќе се потсетиме кога и како почна таа треска која потоа удри силно, со континуитет во машкиот репрезентативен ракомет. Лентата ја мотаме наназад во јануари 2008, месец кој веќе по традиција е резервиран за ракомет и тресење пред телевизор дали ќе им тргне или не на Кире и дружината. Се работи за квалификациски меч против Португалија на кој се боревме да влеземе во бараж за Светското 2009 во Хрватска. Дома ја совладавме со 5 гола разлика, резултат кој мислевме дека е доволен, но во Гимараеш бевме речиси елиминирани, затоа што домаќинот имаше пенал во последните секунди. Борко го одбрани и од тогаш - кога Македонија се појавува на ракометната сцена, продажбата на дијазепам се зголеми. Серијата веројатно ви е добро позната, а тоа се девет настапи на големите натпреварувања од можни десет. Пет учества на ЕП и четири на СП. Епски успех ќе остане оној во Србија каде на ЕП 2012 нашите ракометни јунаци завршија на петто место. Со што ја забавував публиката на тема клупски ракомет? Кометал 2002 – европски шампион, Вардар 2017 – европски шампион, Вардар 2019 – европски шампион. Преполн плоштад, огномет, „бакљада“, шампионски автобус под Триумфална, химни, солзи, река од народ накај аеродромот. Ежење. Спортот застана, но спортското новинарство не, во ниту еден миг, затоа што ова се моменти во кои не постои никаков вид на Ковид, кој може да не спречи да пишуваме, да се потсетиме и на моменти да ни се запотат рацете на тастатура од возбуда, особено кога ги гледаме на Јутјуб, безвременските спортски блесоци на нашите јунаци. А, сега дајте ни го плејофот од Лига на нации кој најверојатно ќе се игра наесен. Пандев и другарите го чекаат со нетрпение, затоа што во кариерата имаат еден вистински сон, а тоа е да ја однесат Македонија на Европско првенство. Го чекаме и ние кои сме инфицирани од фудбалски и општо спортски вирус. Да гледаме, да пишуваме, да се радуваме, ама на стадион.   Автор: Филип Нацоски, уредник на спортската рубрика Офсајд на порталот Офф.нет.   ................. Оваа содржина е подготвена во рамки на иницијативата „Новинарството не е во карантин“.  

„Најважно е здравјето на граѓаните” и „не смее ништо да се прави на штета на здравјето на граѓаните” се веројатно најслушаните реченици во препукувањата на политичката сцена во изминатите над два месеца, додека живееме со Ковид-19.  Откако беа одложени предвремените парламентарни избори започна интензивна изборна кампања небаре изборите ќе се одржат утре, иако и до ден денес не се знае датумот. И во центарот на кампањата се најде „здравјето”, „неспособноста” на едните да го зачуваат, тврдењата на другите дека токму тие знаат како да се справат со злото, обвинувањата дека во земјата се случува хаос… и сето тоа надополнето со дезинформации, лажни вести, спинови.  Во изборна кампања, која официјално и не е почната, не се недозволени ветувања или политички оценки за противникот, но сериозна опасност е говорот кој може да предизвика паника и ширење дезинформации кога станува збор, како во актуелниот случај, со јавното здравје.  Но, тоа не е доволно, па се јавија и граѓаните кои никому не му веруваат бидејќи, како што многумина велат, „сите лажат, и медиуми и политичари”. А од друга страна, истите тие граѓани подлегнуваат на сè и сешто, па станаа „експерти” за лечење од коронавирусот. На социјалните мрежи, па и во некои медиуми експресно се раширија рецептите: Лукот го уништува коронавирусот; Алкохолот го убива коронавирусот; Пиење вода на секои 15 минути ќе го уништи вирусот, а задржување на здивот помага во самодијагностицирање. Се појавија и фотографии снимени во друга држава, а пласирани како да се од Македонија. Па така, лицето кое дезинфицира градски автобус во присуство на патници се покажа дека е во Полска, а не во автобус на ЈСП, а чичкото кој со торба продава заштитни маски (напишана е дури и цената на маските и колку маски има во торбата) во автобус всушност бил во Романија, а не во Скопје. На ваквите безбројни примери им се додаваат и лажните вести со информации дека дошло време за нови сојузи и геополитички прегрупирања, па заклучокот е дека „коронавирусот е масло на Западот кој прави експерименти со народот” како што стоеше под една фотографија на неупотребена епрувета со натпис „Протокол за истребување со Ковид-19“, дестинација Италија со потпис американски воени сили, наводно пронајдена во Кочани. Или дека вирусот е излезен од лабораторија и сега како биолошко оружје го убива светот.  И сето ова повторно во „име на здравјето на граѓаните”. Која е целта? Социологот Илија Ацески смета дека од содржината на веста веќе се знае и кон кого е упатена и која ѝ е целта. „Веста е насочена кон оној другиот, противникот, особено во партиските пресметки. Проблемот е што наседнуваме на таквите вести и штетата е направена. Дури и кога ќе се демантира, не верувам дека половината од оние што ја прочитале веста ќе го прочитаат демантот. Останува впечатокот од веста и тука е веќе психолошкиот момент - јас не сакам да верувам во демантот, она што е кажано прво е посилно и никој не може да ме убеди дека таа информација е лажна”, објаснува професорот Ацески. Според него, во партиските пресметки има одреден процент луѓе кои дури се заслепени од лажните вести, па влегуваат во наредна фаза, надградување на веста и нејзино ставање на повисоко ниво.  Се поставува прашањето колку медиумите подлегнуваат на лажните вести, а одговорот е едноставен-многу. Некои од политички причини, некои за профит, други за да бидат атрактивни. Дел од нив, за остварување на целта и воопшто не се воздржуваат од објавување на таквите вести, други, пак, само се „налепуваат” без никаква проверка. И штетата е веќе нанесена.  Одбраната е во создавањето повисока свест и кај медиумите и кај граѓаните.  И додека се трудиме да ја подигнеме свеста за лажните вести поврзани со коронавирусот и јавното здравје, истите тие вести на големо се насочени кон изборите, создавајќи невидена конфузија. Повеќе од сигурно е дека ќе се злоупотребуваат во кампања и дека ќе имаат големо влијание.  Слободните и фер избори се основа на демократијата, а не некој обичен ритуал, но се очекува битка која веројатно нема да има никаква врска со избори во смисла на квалитетот на кандидатот или програмата. Од она како се води досега, уште не почната официјално, повеќе од сигурно е дека ќе биде валкана, кампања на лажни вести во која нема да се бираат средства. Задачата на медиумите е да спречат лажните вести во еден момент да не почнат да изгледаат нормално и да не се претворат во „нова нормалност”.  Автор: Жана П. Божиновска, новинарка во МКД.мк   ................. Оваа содржина е подготвена во рамки на иницијативата „Новинарството не е во карантин“.    

Училишните клупи веќе два месеци не се местото каде што децата ги учат лекциите по математика, македонски јазик, природни науки. Наставниците и омилените ликови од ТВ серијата „5+ Фамилија“ секое утро доаѓаат во домовите на учениците преку „ТВ училница“, што се емитува на МРТ.     Иницијатива на МИМ „Новинарството не е во карантин“.  

„Владините претставници секојдневно известуваат за најновите статистики од Ковид-19. Ги повторуваат и задолжителните мерки за заштита од болеста. Но, од местото каде што се јавуваат, од Центар, до Шутка има точно пет километри. Некаде по пат, информациите се губат и не стигнуваат до овие луѓе кои живеат на работ на сиромаштијата.“ - Катерина Топалова – Дејановска, новинарка во МРТ.     Иницијатива на МИМ „Новинарството не е во карантин“.  

„Вести, Дневници, директни преноси, вклучувања во живо од прес-конференции, линковски јавувања на нашите дописници од целата земја, интервјуа преку Скајп. Вирусот целосно ги мобилизираше капацитети на Јавниот сервис, бидејќи и во време на корона, новинарството не е во карантин“, –  Мартин Пушевски, новинар во МРТ.    Иницијатива на МИМ „Новинарството не е во карантин“.  

„Патот кон“ е дебатна емисија во која прашањата без „ракавици“ ги демаскираат политичарите. Но, за време на подготовките и после снимањето носиме маски! - вели Арта Тахири, уредничка и водителка на емисијата „Патот кон“ на ТВ Алсат-М, за иницијативата на МИМ „Новинарството не е во карантин“.  

„Новинарите го фаќаат чекорот побрзо во споредба со поголем дел од институциите во земјава. Онлајн прес-конференциите помагаат, но тоа не значи и целосна транспарентност, така што новинарите и натаму ќе ѕиркаат зад секоја затворена врата во потрага по одговори“, вели Билјана Георгиевска од ТВ Клан за иницијативата на МИМ „Новинарството не е во карантин“.      

Глобалната пандемија на коронавирусот го смени секојдневието и животот на милијарди луѓе ширум светот. Во услови на криза кога приоритет е зачувување на  здравјето на секој човек, на властите им е дозволено, а од нив и се бара да преземат рестриктивни мерки. Сепак, многу влади пандемијата ја искористија како можност за ограничувања кои далеку ги надминуваат стандардите утврдени во меѓународните закони за човекови права во вонредни услови. КОВИД 19 на тест ја стави и слободата на медиумите. Вонредните мерки наметнаа и вонредни услови за работа и на институциите и на новинарите. А, „Репортери без граници“ веднаш алармираа дека „пандемијата на коронавирус дополнително ја загрозува слободата на медиумите ширум светот“. Низ сведоштва на десетина новинари и медиумски работници, невладини активисти и претставници на еснафските здруженија анализираме како коронавирусот влијае врз транспарентноста на државните институции во нашата држава и дали медиумите ја задржаа својата примарна улога да информираат за јавниот интерес. Новинарство или односи со јавност Во отсуство на Парламентот, кој се распушти поради избори, целата власт во моментов е сконцентрирана во Владата. Таа ги носи сите уредби, одлуки, мерки. Одлучува за набавки, полициски час, економска помош. Во услови кога Владата доби огромна моќ, рестрикциите наложија ограничен простор за работа на новинарите како превентивни мерки за да го заштитат сопственото здравје и здравјето на најблиските и колегите. Секојдневните прес-конференции на кои претходно можеа да се постават безброј прашања, се заменија со онлајн комуникација меѓу функционерите и новинарите. Новинарката од НОВА ТВ, Менче Точи, вели дека кога започна кризата со коронавирусот, на првиот брифинг кај министерот за здравство Венко Филипче во неговиот кабинет, тој потенцирал и ги замолил новинарите да внимаваат при известувањето и да објавуваат исклучиво официјални информации. Но, првиот куршлус настанал кога од Министерството за здравство пред да биде објавена официјалната статистика почнале да претекуваат информации до одреден медиум за дневниот биланс на заболени и починати. Тогаш се нарушил „џентлменскиот“ договор меѓу Филипче и новинарите. „Што ќе се случеше ако таму некој вметнеше лажни податоци, измислени и вртоглави бројки, имиња? И сето тоа во време кога паниката и стравот се вгнездија меѓу луѓето“, прашува Точи. Со секоја прес-конференција рејтингот на министерот за здравство во јавноста растеше, а новинарите беа претпазливи во прашањата со цел да бидат кооперативни во борбата со коронавирусот. „Во прво време ми изгледаше во ред што добиваме информации на дневно ниво, но како поминува времето тие јавувања во онлајн прес-конференции ми стануваа бесмислени. Таму министерот одговара кратко, некогаш не одговара зашто не бил информиран, друг пат ги прескокнуваше прашањата, а ние не можевме да се уфрлиме, да потпрашаме затоа што веднаш нè исклучуваа тонски. Потоа, по реакциите почнаа да нè вклучуваат уште еднаш да можеме да допрашаме или да кажеме дали сме задоволни со одговорот. Но, повторно одговорите се непотполни, кратки или поставени  поинаку од суштината на самото прашање“, вели новинарката на НОВА ТВ. И додека целата јавност секој ден ја чекаше прес-конференцијата на Венко Филипче, медиумите се’ повеќе се претвораа во трансмитери на пораките. „Оваа позиција несомнено е токсична за новинарството бидејќи создаде една неприродна комфорна зона, во која, како низ инка поминуваше само она што го пласирале здравствените авторитети. Тој наратив во кој државата секојдневно соопштуваше статистики, мерки и здравствени политики, како да создаде амбиент на некритички пренос на информации без нивно доследно преиспитување“, вели Васко Маглешов - новинар во БИРН. Само како еден пример, вели тој, е веста дека се поднесени десетина кривични пријави за ширење лажни вести во време на корона. „Но никој не отиде чекор подалеку да дознае дека за нив не се постапува и дека тие пријави завршуваат или во фиока или во ѓубре, бидејќи ширењето лажни вести не претставува кривично дело. Од друга страна, некорисно беше да се прашува министерот за здравствената состојба на секој пациент поедничено секој ден, наместо фокусот да биде, да речеме кон преиспитување на проблемите и системските слабости со кои се соочуваат граѓаните и/или институциите. Ретко кој се занимаваше дали некој се обидува низ мала врата да добие тендер, дали докрај се испочитувани законските процедури“, смета Маглешов. Новинарот на ТВ 24 Владимир Тевчев, кој за коронавирусот секојдневно известува од Велес, вели дека од почетокот се залагал за транспарентност на институциите, за да нема шпекулации и лажни вести. „Но, наместо тоа, поголемиот дел од здравствените институции во Велес, од каде што известувам, решија да се затворат и да не комуницираат со новинари. Дел од директорите на институциите дури и го блокираа мојот број, за да не можам да ги добијам. Во исто време, на своите официјални страници на социјалните мрежи, постојано бевме обвинувани дека шириме лажни вести. Ова се случи откако објавивме дека починал велешанец од коронавирус, чие семејство обвини за лекарска негрижа, а подоцна и Државниот здравствен и санитарен инспекторат констатираше неправилности во тој случај кај дел од здравствените институции од градот“. Според Тевчев, детектирањето на кластерите од каде што се појавуваа заразените во Велес можеше да биде подобро, ако институциите соработуваа со новинарите. „Незнаејќи каде да се обратат, граѓаните своите информации ни ги даваа нам. Но, затворените институции не сакаа да комуницираат со нас и да ги проверуваат овие информации, кои подоцна, во голем дел се потврдија дека се точни. Моите инсистирања дека локалните здравствени инситуции, по примерот на Министерството за здравство, треба да комуницираат со новинарите на дневна основа, за жал, останаа залудни“, додава Тевчев. На нетранспарентни институции се пожали и фоторепортерката Арбнора Мехмети. Таа со недели попусто се обидува да добие дозвола да направи фотографии од Инфективната клиника во Скопје. „Ако министерот мисли дека транспарентност е да одржи на секои три часа прес-конференции за новинарски прашања, а новинарите да подготват прилози со инсерти/слики од светот затоа што од нашите клиники нема никој, тогаш нека не нè канат воопшто на настани кога ќе заврши пандемијата затоа што очигледно ние не им требаме.“, вели револтирано Мехмети. И според новинарот на ТВ Клан, Фуркан Салиу, големиот број на прес-конференции од Владата, не значи и голема транспарентност. Министрите, вели тој, ги заменија улогите со портпаролите, во ПР борбата да се докажат пред јавноста и да придобијат политички поени.  „Онлајн конференциите се добра алатка, но има големи можности за манипулации. На прес-конференциите се вклучуваат новинари кои што никогаш не сме ги слушнале, кои повеќе ја фалат работата на министерот, а прашања практично не поставуваат и со тоа се одзема многу време и многу битни теми не добиваат соодветно внимание“, вели Фуркан Салиу. Тој алармира дека и новинарската фела потфрли во одбрана на слободата на медиумите и потсети на едно од првите интервјуа кога почна кризата и кога премиерот Оливер Спасовски беше гостин во емисија на ТВ Телма. „Премиерот очигледно не беше спремен да дебатира за економските мерки и на  инсистирањето да добие одговори, новинарката беше обвинета дека не ѝ мисли добро на државата и граѓаните. Такво обвинување е сериозно, посебно кога тоа ќе го изговори премиерот на државата, но и тоа помина незабележано бидејќи секоја друга тема е небитна во споредба со КОВИД 19“, ни изјави Салиу. Александар Димитријевски новинар во 360 степени, вели дека во изминатите два месеца надлежните покажаа задоволително ниво на транспарентност и проактивност. Редовно и разбирливо беа објавувани статистиките, препораките, уредбите со законска сила. „Здравствените работници и покрај бројните обврски беа на располагање за изјава и интервјуа (колку што дозволува кризата се разбира), а во одредени случаи нашата редакција доби и пристап до здравствени објекти, се разбира со придржување до сите правила за заштита како на нашите новинари, така и на персоналот и на пациентите“, изјави Димитријевски. Но, и тој забележува дека функционерите во корона кризата успешно ги одбегнуваат „незгодните“ прашања на новинарите, особено кога се поврзани со јавните набавки. „Мое лично, негативно искуство, е што не добив одговор од Владата за набавките на ракавици и маски, пред и по владините Уредби со законска сила за таа намена. Да сумирам, мислам дека јавноста беше квалитетно информирана за здравствените аспекти на кризата, но не и кога станува збор за јавните набавки поврзани со ковид-19“, рече Димитријевски. Уредничката во ТВ 24, Анета Додевска, вели дека вонредната состојба се покажа како “меч со две острици“. Таа наведе неколку примери за кои смета дека на директен или индиректен начин задираат во транспарентноста.  „Речиси секој ден се носат Уредби со сила на закон, а дел од нив отворија дилеми и дебати во јавноста, дочекани со критики, особено во делот на финансиите, економските мерки,  дали се оправдани, дали се спроведени врз основа на здрави анализи за потребноста, дали се консултирани засегнатите.“, вели Додевска. Вториот пример на тема (не) транспарентност и (не) отчетност, според неа, се јавните набавки со предзнак „итност“.  „Ова прашање за државните тендери е едно од најчувствителните и веројатно по завршување на оваа состојба овие позиции ќе мора да бидат објаснети, а ако има неправилности – мора да има и одговорност. Клучен тест за тоа колку е транспарентна владата ќе бидат стотиците милиони евра заеми од странство кои ќе легнат на државна сметка. Токму на оваа тема Владата ќе го полага најважниот испит – дали ќе знаеме каде се троши секое евро од заеми во вкупен износ поголем од 1,3 милијарди евра, пари што ќе ги враќаат и нашите деца“, ни изјави Додевска. Сабина Факиќ од „Центарот за граѓански комуникации“ вели дека пандемијата се случува во првите месеци од примената на новиот Закон за слободен пристап до информации од јавен карактер и наместо очекуваното зголемување на транспарентноста, сведочиме на обратен процес. „Во текот на март до сите општини и министерства доставивме барање за информации. Во законскиот рок од 20 дена од 98 институции добивме одговори од само 43 институции. Ова е значително послаба респонзивноста од вообичаеното и произлегува дека во законскиот рок побараните информации ги доставија 44% од институциите, наспроти реализација од 75-85% што сме ја имале претходно“, вели Сабина Факиќ. Таа додава дека министерствата во периодот на корона кризата повеќе затаиле во доставување на информациите, отколку општините. „Притоа, Генералниот секретаријат на Владата дури и се повика на состојбите со корона вирусот како причина да не ги достават побараните информации, иако не постои владина уредба која го овозможува тоа. Поради тоа, до Агенцијата за заштита на правото за слободен пристап до информации од јавен карактер е доставена жалба на одговорот на Владата“, ни изјави Факиќ. Побаравме одговор и од Агенцијата за слободен пристап до информации од јавен карактер, колку жалби се доставени до нив во првиот квартал од 2020 година. Вкупно се 152 жалби, од кои во јануари 28, февруари 33, март 45 и април 46 жалби. Најмногу жалби се поднесени од невладиниот сектор односно 91, потоа од физички лица 31 жалба и од правни лица или политички партии стасале 29 жалби. Најголем дел од нив се однесуваат на јавни претпријатија и установи (84), потоа на општините (35), а за нетранспарентноста на државните институции стигнале 17 жалби. Слободата на медиумите не смее да биде загрозена Претседателот на ЗНМ, Младен Чадиковски, вели дека вонредната состојба покажа дека македонските институции во услови на криза, намерно или не, потфрлаат во својата работа за транспарентно информирање. „Имаше бројни забелешки доставени до ЗНМ за работата на поедини институции, па и здравствени домови, кои ја искористија ситуацијата, наместо да остварат добра комуникација со новинарите, да ги затворат вратите за јавноста, затоа што не им се допаѓало како некој новинар известува. Кризата им послужи како добар изговор на одредени директори, па настана едно централизирање на информациите, што се разбира не е добро“, смета Чадиковски. Од Синдикатот на новинари и медиумски работници велат дека од почетокот на кризата до нив стасале повеќе информации дека новинарите се соочуваат со помала транспарентност на државните институции, особено оние кои не се директно поврзани или одговорни со справување со пандемијата. „Дали е тоа поради намалениот капацитет на институциите, поради мерките поврзани со Ковид-19 или нешто друго е во прашање не е важно. Важно е дека државните институции не смеат вонредната состојба да ја користат за ограничување на протокот на информации од јавен интерес. ССНМ ја разбира состојбата и предизвиците со кои се соочуваат државните институции, но апелира дека транспарентноста не смее да биде запоставена без разлика на условите во кои се работи“. Од почетокот на вонредната ситуација во државата, СЕММ редовно добива претставки кои се однесуваат на известувањето за коронавирусот. Во најголем дел од претставките, односно донесените одлуки по тие претставки, станува збор за еднострано, некоректно и сензационалистичко известување, како и за непостоење соодветна дистанца од политичките субјекти за кои што се известува. „ Дел од причините би можеле да ги бараме во стремежот на некои редакции да бидат „први“ во информирањето за определени теми поврзани со кризата, дел во користењето несоодветни извори на информации или, пак, поради недоволната проверка на користените извори на информации и/или селективното користење информации/податоци, а дел е, најверојатно, и поради неможноста новинарите темелно да ги обработат овие теми поради ограничениот пристап до соодветните установи/институции“, вели Марина Тунева директор на Совет за етика во медиумите. Таа вели дека на уредниците им укажуваат дека сензационалистичкото известување во јавноста нема предност над професионалното и етичкото известување, а медиумите треба да дејствуваат на начин што ги разликува од обични преносители на информации и факти и да ја применат и својата улога како смирувачи на вознемиреноста кај граѓаните со професионално информирање. „Медиумите не смеат да бидат искористувани за поделба на луѓето преку различни политички пресметки, а коронавирусот не смее да биде ‘оружјето’ што ќе се користи од кои било политичари, без разлика дали станува збор за власт или опозиција, за политичко поентирање“, рече Тунева.    Автор: Маја Јовановска, новинарка во Истражувачката репортерска лабораторија (ИРЛ)   ................. Оваа содржина е подготвена во рамки на иницијативата „Новинарството не е во карантин“.